DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.33351#0017
niego w warszawskiej Królikarni z lat 1786-1789 i pałac Stanisława Zawadzkiego w Lubo-
stroniu z roku 1800.
To są pojedyncze przykłady. Jeśli jednak mówimy o palladianizmie w polskiej architekturze
klasycystycznej - myślimy przede wszystkim o założeniach pałacowych, w których korpus
główny pałacu złączony jest ze skrzydłami przez galerie, najczęściej ćwierćkoliste, czasem
eliptyczne - w kształcie podkowy, załamane pod kątem prostym, a nawet proste. U Palladia
są to galerie kolumnowe, w Polsce bywają też arkadowe, przybierają charakter wygiętego
skrzydła pałacowego lub, w najskromniejszych realizacjach, zredukowane są do wygiętego
muru.
Ten typ palladiańskiego założenia pałacowego pojawił się w Polsce w latach siedemdzie-
siątych i osiągnął ogromną popularność, rozprzestrzeniając się wkrótce na terenie całej
dawnej Rzeczypospolitej, od Wielkopolski po Wołyń i Podole. Znamy ponad czterdzieści
takich zespołów pałacowych z ostatniej ćwierci XVIII wieku, a było ich na pewno więcej.
Typ palladiański stał się więc charakterystyczny dla architektury dojrzałego klasycyzmu
polskiego doby Oświecenia. Pewnie przyczynił się do tego reprezentacyjny, zmonumenta-
lizowany wygląd rezydencji, co odpowiadało ambicjom magnackim i szlacheckim, ale nie
bez znaczenia były i względy użytkowe. Można tu było - podobnie jak to miało miejsce
w Anglii - wygodnie komunikować się z ohcynami, gdzie lokowano kuchnie i urządzenia
gospodarcze, gdzie miaszkali oficjaliści i rezydenci i gdzie też umieszczano gości.
Obok Anglii, w której takich założeń pałacowych było najwięcej, wymienić trzeba Polskę,
następnie Rosję i, w dalszej kolejności, Czechy, Niemcy oraz Włochy. Nie wchodząc w ana-
lizę właściwości różnych typów palladiańskich założeń pałacowych, wskażemy tu ich naj-
wybitniejsze przykłady, a więc z lat siedemdziesiątych - Pałac Prymasowski w Warszawie,
pałace w Kocku i w Siedlcach, z lat osiemdziesiątych - pałace w Tulczynie, Rogalinie, Ma-
łej Wsi i Walewicach, z lat dziewięćdziesiątych - pałace w Białaczowie i Śmiełowie. Zało-
żenia palladiańskie projektowali różni architekci. Najwięcej takich założeń zrealizowano na
wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.
Pod koniec lat siedemdziesiątych w twórczości dwóch architektów, Szregera i Zuga, do-
strzec możemy tendencje określane obecnie mianem awangardowych. Stanowią one w Pol-
sce odpowiednik nurtu architektury francuskiej, zwanego też rewolucyjnym, którego sztan-
Warszawa, Zamek Królewski, projekt przebudowy i nowego ukształtowania placu przed Zamkiem. E, Szreger, 1777
stroniu z roku 1800.
To są pojedyncze przykłady. Jeśli jednak mówimy o palladianizmie w polskiej architekturze
klasycystycznej - myślimy przede wszystkim o założeniach pałacowych, w których korpus
główny pałacu złączony jest ze skrzydłami przez galerie, najczęściej ćwierćkoliste, czasem
eliptyczne - w kształcie podkowy, załamane pod kątem prostym, a nawet proste. U Palladia
są to galerie kolumnowe, w Polsce bywają też arkadowe, przybierają charakter wygiętego
skrzydła pałacowego lub, w najskromniejszych realizacjach, zredukowane są do wygiętego
muru.
Ten typ palladiańskiego założenia pałacowego pojawił się w Polsce w latach siedemdzie-
siątych i osiągnął ogromną popularność, rozprzestrzeniając się wkrótce na terenie całej
dawnej Rzeczypospolitej, od Wielkopolski po Wołyń i Podole. Znamy ponad czterdzieści
takich zespołów pałacowych z ostatniej ćwierci XVIII wieku, a było ich na pewno więcej.
Typ palladiański stał się więc charakterystyczny dla architektury dojrzałego klasycyzmu
polskiego doby Oświecenia. Pewnie przyczynił się do tego reprezentacyjny, zmonumenta-
lizowany wygląd rezydencji, co odpowiadało ambicjom magnackim i szlacheckim, ale nie
bez znaczenia były i względy użytkowe. Można tu było - podobnie jak to miało miejsce
w Anglii - wygodnie komunikować się z ohcynami, gdzie lokowano kuchnie i urządzenia
gospodarcze, gdzie miaszkali oficjaliści i rezydenci i gdzie też umieszczano gości.
Obok Anglii, w której takich założeń pałacowych było najwięcej, wymienić trzeba Polskę,
następnie Rosję i, w dalszej kolejności, Czechy, Niemcy oraz Włochy. Nie wchodząc w ana-
lizę właściwości różnych typów palladiańskich założeń pałacowych, wskażemy tu ich naj-
wybitniejsze przykłady, a więc z lat siedemdziesiątych - Pałac Prymasowski w Warszawie,
pałace w Kocku i w Siedlcach, z lat osiemdziesiątych - pałace w Tulczynie, Rogalinie, Ma-
łej Wsi i Walewicach, z lat dziewięćdziesiątych - pałace w Białaczowie i Śmiełowie. Zało-
żenia palladiańskie projektowali różni architekci. Najwięcej takich założeń zrealizowano na
wschodnich ziemiach dawnej Rzeczypospolitej.
Pod koniec lat siedemdziesiątych w twórczości dwóch architektów, Szregera i Zuga, do-
strzec możemy tendencje określane obecnie mianem awangardowych. Stanowią one w Pol-
sce odpowiednik nurtu architektury francuskiej, zwanego też rewolucyjnym, którego sztan-
Warszawa, Zamek Królewski, projekt przebudowy i nowego ukształtowania placu przed Zamkiem. E, Szreger, 1777