DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25820#0016
Historia sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim 1882-2007
próby przekształcenia Muzeum Narodowego w Warszawie
w centralną instytucję muzealną („polski Luwr”), przejmu-
jącą najcenniejsze zbiory innych muzeów (np. „oznakowa-
nie” numerem inwentarza MNW obrazu Leonarda z Mu-
zeum Czartoryskich, wypożyczonego w roku 1952 na
wystawę Odrodzenia i później przetrzymywanego), skupie-
nie tu prawie wszystkich instytucji wydawniczych, wreszcie
niemal pełny monopol warszawskich historyków sztuki
na kontakty zagraniczne. Szczególnym ciosem dla pozycji
środowiska krakowskiego była likwidacja w roku 1952 ma-
jącej tu siedzibę Polskiej Akademii Umiejętności i przeję-
cie jej majątku i agend przez utworzoną w Warszawie
na wzór radzieckiej Polską Akademię Nauk, mającą kiero-
wać życiem naukowym kraju; łączyło się to też z likwidacją
bądź ograniczeniem działalności regionalnych towarzystw
naukowych w innych miastach. Sytuacja poprawiała się
stopniowo dzięki utworzeniu w roku 1957 krakowskiego
oddziału PAN, przy którym w roku 1961 ukonstytuowała
się Komisja Teorii i Historii Sztuki, inicjująca w 1964 wyda-
wanie rocznika „Folia Historiae Artium”, którego kolejny-
mi redaktorami byli profesorowie Tadeusz Dobrowolski,
Lech Kalinowski i obecnie Adam Malkiewicz. Wcześniej,
bo w roku 1962, uniwersytecki Instytut Historii Sztuki za-
inicjował w ramach „Zeszytów Naukowych UJ” serię „Pra-
ce z Historii Sztuki”. Kilkakrotnie podejmowane próby od-
tworzenia PAU zakończyły się pozytywnie dopiero
w roku 1992; w roku 1995 do PAU przeniosła się Komisja
Historii Sztuki wraz z „Foliami”, opatrzonymi teraz, jako
nowa seria, odrębną numeracją tomów.
W Krakowie w czasie wojny zmarli Pagaczewski i Szy-
dłowski, a Mole wyjechał do Jugosławii, toteż tuż po woj-
nie jedynym etatowym uniwersyteckim historykiem sztu-
ki z habilitacją był Adam Bochnak. On więc już
w styczniu 1945, wkrótce po wycofaniu się Niemców,
przystąpił do odtwarzania katedry historii sztuki i organi-
zowania studiów, które uruchomiono w kwietniu tego ro-
ku. Z Bochnakiem od początku współpracował m.in. Je-
rzy Szabłowski, później wieloletni dyrektor Zamku
na Wawelu. W lipcu 1945 dołączył do nich powracający
z emigracji w Londynie Karol Estreicher, zasłużony
przy rewindykacji polskich dóbr kultury wywiezionych
do Niemiec. W następnym roku stanowisko uniwersytec-
kie objął Tadeusz Dobrowolski, przed wojną wojewódzki
konserwator zabytków w Katowicach i twórca tamże naj-
nowocześniejszego wówczas polskiego muzeum, meto-
dycznie zniszczonego przez Niemców. W październiku
1945 powrócił do Krakowa Mole. W związku z likwidacją
w roku 1950 Studium Słowiańskiego jego katedra została
przeniesiona na Wydział Historyczny, a on sam objął
w roku 1952 stanowisko kierownika Zespołu Katedr Hi-
storii Sztuki. W roku 1956 Zespół Katedr został prze-
kształcony w Instytut Historii Sztuki z trzema katedrami:
Historii Sztuki Średniowiecznej (kierowaną przez Mole-
go), Nowożytnej (Bochnaka) i Nowoczesnej (Dobrowol-
skiego), którego dyrekturę piastował Mole aż do przej-
ścia na emeryturę (1960). W okresie narzuconej przez
władze izolacji od nauki światowej pedagogiczna działal-
ność Molego otwierała przed studentami szersze per-
spektywy poznawcze, ale o naukowym i dydaktycznym
Adam Bochnak
charakterze Instytutu decydowało pokolenie profesorów
urodzonych około roku 1900, uczniów Pagaczewskiego
i - w mniejszym stopniu - Mycielskiego bądź Szydłow-
skiego, kontynuujące tradycje międzywojennej krakow-
skiej historii sztuki: badań formalnych sztuki polskiej.
Wśród nich chyba najważniejszą rolę odgrywał Adam
Bochnak (1899-1974), kolejny po Molem dyrektor In-
stytutu, sumienny badacz i dydaktyk. Uczeń, bliski współ-
pracownik i przyjaciel Pagaczewskiego, zawodowo związa-
ny z Uniwersytetem już od lat studenckich, pozostał
wierny zainteresowaniom naukowym i metodzie swego
mistrza. Z jego obszernego i różnorodnego dorobku naj-
większą wartość nadal mają prace o rzemiośle artystycz-
nym w Polsce, zwłaszcza dotyczące złotnictwa i tkactwa.
Bochnak jako pierwszy opracowywał też dzieje polskiej hi-
storii sztuki. Uczeń Mycielskiego Tadeusz Dobrowol-
ski (1899-1984), z wykształcenia także malarz, intereso-
wał się malarstwem wszystkich epok, lecz po wojnie skupił
się głównie na sztuce XIX i XX wieku. Krytycznie ocenia-
jący kierunki awangardowe, jako jedyny w Krakowie pró-
bował stosować raczej powierzchownie przyswojoną
i zdroworozsądkowo interpretowaną metodę marksistow-
ską. Obdarzony wyjątkową łatwością pisania, pozostawił
po sobie kilka obszernych opracowań o charakterze pod-
ręcznika (m.in. Nowoczesne malarstwo polskie, I-III,
1957-1964). Młodszy od nich Jerzy Szabłowski
(1906-1989), autor wzorcowych w swej tradycyjnej meto-
dzie monograficznych prac dotyczących zwłaszcza dziel ar-
chitektury XVI i XVII wieku, po objęciu dyrektury zamku
na Wawelu częściej pisa! o wybranych eksponatach wawel-
skiego muzeum. Wybitny teoretyk i praktyk terenowej in-
wentaryzacji zabytków, w dydaktyce skupiał się na naucza-
niu warsztatu badawczego „pierwszej” historii sztuki.
Prowadzone przezeń znakomite ćwiczenia ze styloznaw-
stwa cieszyły się wielkim powodzeniem wśród studentów,
zwłaszcza w latach powojennej izolacji, kiedy to brak na-
14
próby przekształcenia Muzeum Narodowego w Warszawie
w centralną instytucję muzealną („polski Luwr”), przejmu-
jącą najcenniejsze zbiory innych muzeów (np. „oznakowa-
nie” numerem inwentarza MNW obrazu Leonarda z Mu-
zeum Czartoryskich, wypożyczonego w roku 1952 na
wystawę Odrodzenia i później przetrzymywanego), skupie-
nie tu prawie wszystkich instytucji wydawniczych, wreszcie
niemal pełny monopol warszawskich historyków sztuki
na kontakty zagraniczne. Szczególnym ciosem dla pozycji
środowiska krakowskiego była likwidacja w roku 1952 ma-
jącej tu siedzibę Polskiej Akademii Umiejętności i przeję-
cie jej majątku i agend przez utworzoną w Warszawie
na wzór radzieckiej Polską Akademię Nauk, mającą kiero-
wać życiem naukowym kraju; łączyło się to też z likwidacją
bądź ograniczeniem działalności regionalnych towarzystw
naukowych w innych miastach. Sytuacja poprawiała się
stopniowo dzięki utworzeniu w roku 1957 krakowskiego
oddziału PAN, przy którym w roku 1961 ukonstytuowała
się Komisja Teorii i Historii Sztuki, inicjująca w 1964 wyda-
wanie rocznika „Folia Historiae Artium”, którego kolejny-
mi redaktorami byli profesorowie Tadeusz Dobrowolski,
Lech Kalinowski i obecnie Adam Malkiewicz. Wcześniej,
bo w roku 1962, uniwersytecki Instytut Historii Sztuki za-
inicjował w ramach „Zeszytów Naukowych UJ” serię „Pra-
ce z Historii Sztuki”. Kilkakrotnie podejmowane próby od-
tworzenia PAU zakończyły się pozytywnie dopiero
w roku 1992; w roku 1995 do PAU przeniosła się Komisja
Historii Sztuki wraz z „Foliami”, opatrzonymi teraz, jako
nowa seria, odrębną numeracją tomów.
W Krakowie w czasie wojny zmarli Pagaczewski i Szy-
dłowski, a Mole wyjechał do Jugosławii, toteż tuż po woj-
nie jedynym etatowym uniwersyteckim historykiem sztu-
ki z habilitacją był Adam Bochnak. On więc już
w styczniu 1945, wkrótce po wycofaniu się Niemców,
przystąpił do odtwarzania katedry historii sztuki i organi-
zowania studiów, które uruchomiono w kwietniu tego ro-
ku. Z Bochnakiem od początku współpracował m.in. Je-
rzy Szabłowski, później wieloletni dyrektor Zamku
na Wawelu. W lipcu 1945 dołączył do nich powracający
z emigracji w Londynie Karol Estreicher, zasłużony
przy rewindykacji polskich dóbr kultury wywiezionych
do Niemiec. W następnym roku stanowisko uniwersytec-
kie objął Tadeusz Dobrowolski, przed wojną wojewódzki
konserwator zabytków w Katowicach i twórca tamże naj-
nowocześniejszego wówczas polskiego muzeum, meto-
dycznie zniszczonego przez Niemców. W październiku
1945 powrócił do Krakowa Mole. W związku z likwidacją
w roku 1950 Studium Słowiańskiego jego katedra została
przeniesiona na Wydział Historyczny, a on sam objął
w roku 1952 stanowisko kierownika Zespołu Katedr Hi-
storii Sztuki. W roku 1956 Zespół Katedr został prze-
kształcony w Instytut Historii Sztuki z trzema katedrami:
Historii Sztuki Średniowiecznej (kierowaną przez Mole-
go), Nowożytnej (Bochnaka) i Nowoczesnej (Dobrowol-
skiego), którego dyrekturę piastował Mole aż do przej-
ścia na emeryturę (1960). W okresie narzuconej przez
władze izolacji od nauki światowej pedagogiczna działal-
ność Molego otwierała przed studentami szersze per-
spektywy poznawcze, ale o naukowym i dydaktycznym
Adam Bochnak
charakterze Instytutu decydowało pokolenie profesorów
urodzonych około roku 1900, uczniów Pagaczewskiego
i - w mniejszym stopniu - Mycielskiego bądź Szydłow-
skiego, kontynuujące tradycje międzywojennej krakow-
skiej historii sztuki: badań formalnych sztuki polskiej.
Wśród nich chyba najważniejszą rolę odgrywał Adam
Bochnak (1899-1974), kolejny po Molem dyrektor In-
stytutu, sumienny badacz i dydaktyk. Uczeń, bliski współ-
pracownik i przyjaciel Pagaczewskiego, zawodowo związa-
ny z Uniwersytetem już od lat studenckich, pozostał
wierny zainteresowaniom naukowym i metodzie swego
mistrza. Z jego obszernego i różnorodnego dorobku naj-
większą wartość nadal mają prace o rzemiośle artystycz-
nym w Polsce, zwłaszcza dotyczące złotnictwa i tkactwa.
Bochnak jako pierwszy opracowywał też dzieje polskiej hi-
storii sztuki. Uczeń Mycielskiego Tadeusz Dobrowol-
ski (1899-1984), z wykształcenia także malarz, intereso-
wał się malarstwem wszystkich epok, lecz po wojnie skupił
się głównie na sztuce XIX i XX wieku. Krytycznie ocenia-
jący kierunki awangardowe, jako jedyny w Krakowie pró-
bował stosować raczej powierzchownie przyswojoną
i zdroworozsądkowo interpretowaną metodę marksistow-
ską. Obdarzony wyjątkową łatwością pisania, pozostawił
po sobie kilka obszernych opracowań o charakterze pod-
ręcznika (m.in. Nowoczesne malarstwo polskie, I-III,
1957-1964). Młodszy od nich Jerzy Szabłowski
(1906-1989), autor wzorcowych w swej tradycyjnej meto-
dzie monograficznych prac dotyczących zwłaszcza dziel ar-
chitektury XVI i XVII wieku, po objęciu dyrektury zamku
na Wawelu częściej pisa! o wybranych eksponatach wawel-
skiego muzeum. Wybitny teoretyk i praktyk terenowej in-
wentaryzacji zabytków, w dydaktyce skupiał się na naucza-
niu warsztatu badawczego „pierwszej” historii sztuki.
Prowadzone przezeń znakomite ćwiczenia ze styloznaw-
stwa cieszyły się wielkim powodzeniem wśród studentów,
zwłaszcza w latach powojennej izolacji, kiedy to brak na-
14