DOI Artikel:
Walanus, Wojciech: Jan Friedrich Richter: Hans Brüggemann, Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft, Berlin 2011, ss. 267, il. 79, 4 mapy: [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0278
Briiggemanna, takich jak choćby zanik działalności jego warsztatu w połowie
drugiej dekady wieku XVI.
Rozdział drugi (Die Auflósung der Werkstatt in Husum), został poświęcony
głównie nastawie dla kościoła św. Jana w Walsrode w Dolnej Saksonii, znanej
wyłącznie ze wspomnianego wyżej kontraktu z roku 1523. Mogło to być ostatnie
dzieło pracowni Briiggemanna, która - według Richtera - niedługo później prze-
stała funkcjonować. W tym samym bowiem roku Fryderyk I został wybrany kró-
lem Danii i ze zrozumiałych względów poświęcał odtąd uwagę przede wszystkim
sprawom tego kraju, co dla Briiggemanna musiało oznaczać koniec lukratywnych
zamówień. Autor przedstawia ogólną rekonstrukcję nastawy z Walsrode (tryptyk
z rzeźbioną sceną Wniebowzięcia Marii w korpusie oraz przedstawieniami św. Jana
Chrzciciela i innych świętych na skrzydłach i predelli) i zajmuje stanowisko
wobec wyrażanych w dotychczasowej literaturze wątpliwości, czy wymieniony
w umowie jako wykonawca „mester hansze Bruggeman” był rzeczywiście tożsamy
z rzeźbiarzem działającym w Husum. Richter skłania się do przyjęcia takiej iden-
tyfikacji, ze względu na to, że w Dolnej Saksonii zachowały się ślady działalności
anonimowych pomocników Bruggemanna, co mogłoby oznaczać, że po stracie
głównego patrona w roku 1523 rzeźbiarz przeniósł swą pracownię w te właśnie
okolice - zapewne do Bremy.
Obszerniejsze uzasadnienie tej tezy czytelnik może odnaleźć w trzecim roz-
dziale książki (Arbeiten frei gewordener Gesellen), poświęconym anonimowym
czeladnikom mistrza Hansa, którzy po rozwiązaniu warsztatu rozpoczęli pracę
na własny rachunek. Na podstawie analizy kilkunastu dzieł, wykazujących za-
leżność od stylu Bruggemanna, Autorowi udało się wyodrębnić oeuvre czterech
takich rzeźbiarzy, przy czym każdy z nich działał gdzie indziej: jeden w Dolnej
Saksonii, drugi w Szlezwiku-Holsztynie, trzeci w Danii, a czwarty w Szwecji.
Warsztat Bruggemanna byłby zatem stosunkowo liczny, a co ważniejsze, dosko-
nale zorganizowany. O ile bowiem wymienione w tym rozdziale prace owych
usamodzielnionych pomocników cechują się silnym zróżnicowaniem pod wzglę-
dem formy i poziomu artystycznego, o tyle opus magnum pracowni, retabulum
bordesholmskie, uderza niespotykaną w tak złożonych dziełach rzeźbiarskich
homogenicznością stylu oraz perfekcją wykonania, nawet w słabo widocznych
partiach. Jak słusznie stwierdza Richter, wszelkie próby „rozróżnienia rąk” po-
szczególnych snycerzy, są w tej sytuacji skazane na niepowodzenie.
Ostatni rozdział monografii (Stilistische Aspekte) dotyczy jednego z najciekaw-
szych problemów w badaniach nad Hansem Bruggemannem, czyli genezy jego
stylu. Nie od dziś wiadomo, że dekoracja rzeźbiarska retabulum z Bordesholm
jest owocem intensywnych studiów podjętych przez jego twórcę nad rycinami
Albrechta Durera, które wywarły zasadniczy wpływ nie tylko na kompozycję
scen, lecz także na sposób kształtowania figury ludzkiej, a nawet formy draperii9.
Sprawia to jednak, że nastawa ta jest słabym punktem odniesienia dla poszuki-
wań źródeł twórczości Bruggemanna: Durerowski komponent jest tu zbyt silny,
by można było z niego wyabstrahować bardziej „pierwotne” elementy maniery
9 Problemem Diirerowskich inspiracji w rzeźbie Bruggemanna zajmowała się ostatnio Christine
Kitzlinger (Die visionare Erscheinung. Grenzen und Móglichkeiten des Bildschnitzers gegeniiber
der Graphik am Beispiel von Hans Bruggemann und Albrecht Diirer, w: „Nicht die Bibliothek,
sondern das Auge”. Westeuropaische Skulptur und Malerei an der Wende zur Neuzeit, red. T. Kunz,
Petersberg 2008, s. 263-279).
276
RECENZJE I OMÓWIENIA
Wojciech Watanus
drugiej dekady wieku XVI.
Rozdział drugi (Die Auflósung der Werkstatt in Husum), został poświęcony
głównie nastawie dla kościoła św. Jana w Walsrode w Dolnej Saksonii, znanej
wyłącznie ze wspomnianego wyżej kontraktu z roku 1523. Mogło to być ostatnie
dzieło pracowni Briiggemanna, która - według Richtera - niedługo później prze-
stała funkcjonować. W tym samym bowiem roku Fryderyk I został wybrany kró-
lem Danii i ze zrozumiałych względów poświęcał odtąd uwagę przede wszystkim
sprawom tego kraju, co dla Briiggemanna musiało oznaczać koniec lukratywnych
zamówień. Autor przedstawia ogólną rekonstrukcję nastawy z Walsrode (tryptyk
z rzeźbioną sceną Wniebowzięcia Marii w korpusie oraz przedstawieniami św. Jana
Chrzciciela i innych świętych na skrzydłach i predelli) i zajmuje stanowisko
wobec wyrażanych w dotychczasowej literaturze wątpliwości, czy wymieniony
w umowie jako wykonawca „mester hansze Bruggeman” był rzeczywiście tożsamy
z rzeźbiarzem działającym w Husum. Richter skłania się do przyjęcia takiej iden-
tyfikacji, ze względu na to, że w Dolnej Saksonii zachowały się ślady działalności
anonimowych pomocników Bruggemanna, co mogłoby oznaczać, że po stracie
głównego patrona w roku 1523 rzeźbiarz przeniósł swą pracownię w te właśnie
okolice - zapewne do Bremy.
Obszerniejsze uzasadnienie tej tezy czytelnik może odnaleźć w trzecim roz-
dziale książki (Arbeiten frei gewordener Gesellen), poświęconym anonimowym
czeladnikom mistrza Hansa, którzy po rozwiązaniu warsztatu rozpoczęli pracę
na własny rachunek. Na podstawie analizy kilkunastu dzieł, wykazujących za-
leżność od stylu Bruggemanna, Autorowi udało się wyodrębnić oeuvre czterech
takich rzeźbiarzy, przy czym każdy z nich działał gdzie indziej: jeden w Dolnej
Saksonii, drugi w Szlezwiku-Holsztynie, trzeci w Danii, a czwarty w Szwecji.
Warsztat Bruggemanna byłby zatem stosunkowo liczny, a co ważniejsze, dosko-
nale zorganizowany. O ile bowiem wymienione w tym rozdziale prace owych
usamodzielnionych pomocników cechują się silnym zróżnicowaniem pod wzglę-
dem formy i poziomu artystycznego, o tyle opus magnum pracowni, retabulum
bordesholmskie, uderza niespotykaną w tak złożonych dziełach rzeźbiarskich
homogenicznością stylu oraz perfekcją wykonania, nawet w słabo widocznych
partiach. Jak słusznie stwierdza Richter, wszelkie próby „rozróżnienia rąk” po-
szczególnych snycerzy, są w tej sytuacji skazane na niepowodzenie.
Ostatni rozdział monografii (Stilistische Aspekte) dotyczy jednego z najciekaw-
szych problemów w badaniach nad Hansem Bruggemannem, czyli genezy jego
stylu. Nie od dziś wiadomo, że dekoracja rzeźbiarska retabulum z Bordesholm
jest owocem intensywnych studiów podjętych przez jego twórcę nad rycinami
Albrechta Durera, które wywarły zasadniczy wpływ nie tylko na kompozycję
scen, lecz także na sposób kształtowania figury ludzkiej, a nawet formy draperii9.
Sprawia to jednak, że nastawa ta jest słabym punktem odniesienia dla poszuki-
wań źródeł twórczości Bruggemanna: Durerowski komponent jest tu zbyt silny,
by można było z niego wyabstrahować bardziej „pierwotne” elementy maniery
9 Problemem Diirerowskich inspiracji w rzeźbie Bruggemanna zajmowała się ostatnio Christine
Kitzlinger (Die visionare Erscheinung. Grenzen und Móglichkeiten des Bildschnitzers gegeniiber
der Graphik am Beispiel von Hans Bruggemann und Albrecht Diirer, w: „Nicht die Bibliothek,
sondern das Auge”. Westeuropaische Skulptur und Malerei an der Wende zur Neuzeit, red. T. Kunz,
Petersberg 2008, s. 263-279).
276
RECENZJE I OMÓWIENIA
Wojciech Watanus