DOI Artikel:
Walanus, Wojciech: Jan Friedrich Richter: Hans Brüggemann, Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft, Berlin 2011, ss. 267, il. 79, 4 mapy: [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0279
mistrza. Richter bierze więc pod uwagę przede wszystkim jego wczesne dzieła
(figura św. Krzysztofa w Szlezwiku), a także drugorzędne partie retabulum bor-
desholmskiego (figurki w obramieniach kwater), w mniejszym stopniu zależne
od sztuki wielkiego norymberczyka, wreszcie typ i mikroarchitekturę tego re-
tabulum (kształt „kaplicowych” wnęk, zwieńczenie). Wywody Autora zmierzają
do hipotezy, że rzeźbiarskiego rzemiosła Bruggemann uczył się w dolnoreńskim
Kalkarze, niewykluczone, że w warsztacie czynnego tam do roku 1508 Ludwiga
Jupana, a później działał jako czeladnik w Osnabruck w Dolnej Saksonii, być
może w pracowni tzw. Mistrza z Osnabruck.
W krótkim podsumowaniu Autor przekonuje, że pojawienie się w Szlezwiku-
-Holsztynie rzeźbiarza zdolnego do wykonania dzieł o tak wyjątkowej formie
i treści, jak retabulum bordesholmskie, mogło być tylko wynikiem splotu szcze-
gólnych okoliczności historycznych. Ambitne fundacje księcia Fryderyka I były
wyrazem jego niezależnej pozycji politycznej, osiągniętej dzięki zachowaniu
neutralności wobec konfliktów targających unią kalmarską oraz sporów po-
między Danią a Lubeką. W tym kontekście, według Autora, należy postrzegać
dokonany przez Fryderyka wybór Bruggemanna, którego specyficzny styl był
daleki zarówno od ekspresyjnej maniery pracującego w Odense Clausa Berga,
jak i masowej produkcji lubeckich warsztatów snycerskich.
Tekst monografii został dopełniony katalogiem wszystkich dzieł przypisywa-
nych Flansowi Bruggemannowi oraz jego dawnym czeladnikom, zawierającym
szczegółowe informacje na temat proweniencji rzeźb, stanu zachowania, techniki
wykonania lub konstrukcji (np. bardzo obszerny opis struktury retabulum z Bor-
desholm), omówienie programów ikonograficznych oraz literaturę przedmiotu.
Po katalogu zostały zamieszczone zbiór cytowanych in extenso źródeł pisanych,
dotyczących dzieł Bruggemanna, album znakomitych, choć wyłącznie czarno-
-białych ilustracji, a następnie mapy, bibliografia oraz indeks.
Zaletą książki jest jasność i zwięzłość wywodów, na ogół przekonujących.
Pewne wątpliwości może jednak budzić zaproponowane przez Richtera odczy-
tanie programu ikonograficznego retabulum z Goschhof. W jego korpusie na
pierwszym planie znajduje się grupa św. Anny Samotrzeć, przy czym figurka
Dzieciątka Jezus nie zachowała się. Za oparciem ławy, na której siedzą Niewiasty,
wyobrażono cztery postacie: trzech brodatych mężczyzn, w tym jednego w turba-
nie, oraz kobietę w dekoracyjnie udrapowanej chuście na głowie. Pomiędzy nimi,
na osi, ukazano liściaste drzewo, w którego koronie siedzi, błogosławiąc, drugie (!)
Dzieciątko. Motyw ten monografista wywodzi z konkretnego źródła literackiego,
mało znanej, północnoniemieckiej redakcji legendy o Krzyżu Świętym, opisującej
m.in. wizję syna Adama, Seta10. Natomiast unikatowe połączenie przedstawienia
Dzieciątka na drzewie z tematem Świętej Rodziny próbuje Richter uzasadnić tym,
że podobny motyw pojawia się w równie słabo rozpowszechnionej, niderlandzkiej
legendzie o św. Annie: dziecko siedzące na kwiecie wyrastającym z gałęzi drzewa
miała ujrzeć jej matka, Emerencjana. Kluczowe znaczenie dla zrozumienia treści
nastawy ma jednak, według Autora, identyfikacja kobiety i mężczyzny znajdu-
jących się po obu stronach drzewa (w stojących na zewnątrz tej pary postaciach
10 W polskiej literaturze na ten temat zob. T. Dobrzeniecki, Legenda o Secie i Drzewie Życia w sztuce
średniowiecznej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 10,1966, s. 165-202. Praca ta
jest zresztą przez Richtera cytowana.
Jan Friedrich Richter, „Hans Bruggemann”...
277
(figura św. Krzysztofa w Szlezwiku), a także drugorzędne partie retabulum bor-
desholmskiego (figurki w obramieniach kwater), w mniejszym stopniu zależne
od sztuki wielkiego norymberczyka, wreszcie typ i mikroarchitekturę tego re-
tabulum (kształt „kaplicowych” wnęk, zwieńczenie). Wywody Autora zmierzają
do hipotezy, że rzeźbiarskiego rzemiosła Bruggemann uczył się w dolnoreńskim
Kalkarze, niewykluczone, że w warsztacie czynnego tam do roku 1508 Ludwiga
Jupana, a później działał jako czeladnik w Osnabruck w Dolnej Saksonii, być
może w pracowni tzw. Mistrza z Osnabruck.
W krótkim podsumowaniu Autor przekonuje, że pojawienie się w Szlezwiku-
-Holsztynie rzeźbiarza zdolnego do wykonania dzieł o tak wyjątkowej formie
i treści, jak retabulum bordesholmskie, mogło być tylko wynikiem splotu szcze-
gólnych okoliczności historycznych. Ambitne fundacje księcia Fryderyka I były
wyrazem jego niezależnej pozycji politycznej, osiągniętej dzięki zachowaniu
neutralności wobec konfliktów targających unią kalmarską oraz sporów po-
między Danią a Lubeką. W tym kontekście, według Autora, należy postrzegać
dokonany przez Fryderyka wybór Bruggemanna, którego specyficzny styl był
daleki zarówno od ekspresyjnej maniery pracującego w Odense Clausa Berga,
jak i masowej produkcji lubeckich warsztatów snycerskich.
Tekst monografii został dopełniony katalogiem wszystkich dzieł przypisywa-
nych Flansowi Bruggemannowi oraz jego dawnym czeladnikom, zawierającym
szczegółowe informacje na temat proweniencji rzeźb, stanu zachowania, techniki
wykonania lub konstrukcji (np. bardzo obszerny opis struktury retabulum z Bor-
desholm), omówienie programów ikonograficznych oraz literaturę przedmiotu.
Po katalogu zostały zamieszczone zbiór cytowanych in extenso źródeł pisanych,
dotyczących dzieł Bruggemanna, album znakomitych, choć wyłącznie czarno-
-białych ilustracji, a następnie mapy, bibliografia oraz indeks.
Zaletą książki jest jasność i zwięzłość wywodów, na ogół przekonujących.
Pewne wątpliwości może jednak budzić zaproponowane przez Richtera odczy-
tanie programu ikonograficznego retabulum z Goschhof. W jego korpusie na
pierwszym planie znajduje się grupa św. Anny Samotrzeć, przy czym figurka
Dzieciątka Jezus nie zachowała się. Za oparciem ławy, na której siedzą Niewiasty,
wyobrażono cztery postacie: trzech brodatych mężczyzn, w tym jednego w turba-
nie, oraz kobietę w dekoracyjnie udrapowanej chuście na głowie. Pomiędzy nimi,
na osi, ukazano liściaste drzewo, w którego koronie siedzi, błogosławiąc, drugie (!)
Dzieciątko. Motyw ten monografista wywodzi z konkretnego źródła literackiego,
mało znanej, północnoniemieckiej redakcji legendy o Krzyżu Świętym, opisującej
m.in. wizję syna Adama, Seta10. Natomiast unikatowe połączenie przedstawienia
Dzieciątka na drzewie z tematem Świętej Rodziny próbuje Richter uzasadnić tym,
że podobny motyw pojawia się w równie słabo rozpowszechnionej, niderlandzkiej
legendzie o św. Annie: dziecko siedzące na kwiecie wyrastającym z gałęzi drzewa
miała ujrzeć jej matka, Emerencjana. Kluczowe znaczenie dla zrozumienia treści
nastawy ma jednak, według Autora, identyfikacja kobiety i mężczyzny znajdu-
jących się po obu stronach drzewa (w stojących na zewnątrz tej pary postaciach
10 W polskiej literaturze na ten temat zob. T. Dobrzeniecki, Legenda o Secie i Drzewie Życia w sztuce
średniowiecznej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 10,1966, s. 165-202. Praca ta
jest zresztą przez Richtera cytowana.
Jan Friedrich Richter, „Hans Bruggemann”...
277