DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Źródło rozproszeń dla przywiązanych do marności świata: Rozważania św. Bernarda z Clairvaux o sztuce sakralnej w interpretacji Armanda Rancégo
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0125
Źródło rozproszeń
dla przywiązanych do marności
świata. Rozważania św. Bernarda
z Clairvaux o sztuce sakralnej
w interpretacji Armanda Rancego
Sero te amavi, Pulchritudo tam antiąua et nova, sero te amayi.* 1
W ogłoszonych w wieku XVII tekstach francuskich pisarzy kościelnych można
odnaleźć - jak stwierdził Alain Besanęon - wiele przejawów nieufności wobec
obrazów religijnych i ich czci. Spośród autorów deklarujących wierność Koś-
ciołowi katolickiemu najbardziej niechętni obrazom i bogatej ozdobie wnętrz
kościelnych byli janseniści, zarzucający dziełom sztuki sakralnej, że zaspokajają
one przede wszystkim „pożądliwość oczu”, zamiast pobudzać autentyczną poboż-
ność wiernych2. Nie kwestionowali oni jednak obecności obrazów w kościołach
i w domach katolików, lecz próbowali jedynie uprościć rozwiązania formalne
i ikonograficzne stosowane w tych dziełach oraz zracjonalizować ich kult3. W krę-
gu jansenistów powstały zatem wybitne, choć dość skromne w wyrazie, obrazy
sakralne, wśród których szczególnie wysoką klasą artystyczną wyróżniały się
prace Philippe a de Champaigne a4.
W katolickiej literaturze francuskiej można odnaleźć - jak sądzę - bardziej
jednoznaczne zakwestionowanie potrzeby kultu obrazów, połączone z sugestią
ich wyrugowania przynajmniej z niektórych obszarów życia Kościoła. Tak rady-
kalne propozycje zostały, co dziwne, zgłoszone przez Armanda Jeana Bouthilliera
1 Słowa z Wyznań św. Augustyna (Confesssiones, 10,27) wypisane na polecenie Armanda Rancego
po prawej stronie wejścia do opactwa Cystersów w La Trappe. Zob. Frere Pacóme [G. Dardenne],
Description du plan en relief de Fabbaye de la Trappe presente au roi, Paris 1708, s. 69.
2 Zob. A. Besanęon, The Forbidden Image. An Intellectual History of Iconoclasm, tłum. J.M. Todd,
Chicago 2000, s. 190-193. Zob. też: C. Gandelman, La de-iconisation janseniste de Fart. Pascal,
Philippe de Champaigne,„Hebrew University Studies in Literaturę”, 5,1997, s. 231-247; P. Krasny,
Niewidzialna łaska i pożądliwość oczu. Krytyka koncepcji fidei ex visu w pismach francuskich
jansenistów, w: Fides ex visu. Okiem mistyka, red. A. Kramiszewska, Lublin 2012, s. 229-240.
3 Zob.: J. Laporte, La doctrine de Port-Royal. La morale (dapres Arnauld), t. 2, Paris 1952, s. 23-25;
J. Chrościcki, Czy istniała sztuka jansenizmu w XVII wieku, „Ikonotheka. Prace Instytutu Hi-
storii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego”, 14, 2000, s. 7-25; P. Krasny, Niewidzialna łaska,
s. 235-236.
4 Zob.: L. Marin, Philippe de Champaigne ou la presence cachee, Paris 1995, passim-, L. Pericolo,
„Philippe, homme sagę et vertueux”. Essai sur Fart et l’ceuvre de Philippe de Champaigne (1602-1674),
Tournai 2002, s. 215-221.
modus
prace z historii sztuki
xiv, 2014
o
PIOTR
KRASNY
ARTYKUŁY
123
dla przywiązanych do marności
świata. Rozważania św. Bernarda
z Clairvaux o sztuce sakralnej
w interpretacji Armanda Rancego
Sero te amavi, Pulchritudo tam antiąua et nova, sero te amayi.* 1
W ogłoszonych w wieku XVII tekstach francuskich pisarzy kościelnych można
odnaleźć - jak stwierdził Alain Besanęon - wiele przejawów nieufności wobec
obrazów religijnych i ich czci. Spośród autorów deklarujących wierność Koś-
ciołowi katolickiemu najbardziej niechętni obrazom i bogatej ozdobie wnętrz
kościelnych byli janseniści, zarzucający dziełom sztuki sakralnej, że zaspokajają
one przede wszystkim „pożądliwość oczu”, zamiast pobudzać autentyczną poboż-
ność wiernych2. Nie kwestionowali oni jednak obecności obrazów w kościołach
i w domach katolików, lecz próbowali jedynie uprościć rozwiązania formalne
i ikonograficzne stosowane w tych dziełach oraz zracjonalizować ich kult3. W krę-
gu jansenistów powstały zatem wybitne, choć dość skromne w wyrazie, obrazy
sakralne, wśród których szczególnie wysoką klasą artystyczną wyróżniały się
prace Philippe a de Champaigne a4.
W katolickiej literaturze francuskiej można odnaleźć - jak sądzę - bardziej
jednoznaczne zakwestionowanie potrzeby kultu obrazów, połączone z sugestią
ich wyrugowania przynajmniej z niektórych obszarów życia Kościoła. Tak rady-
kalne propozycje zostały, co dziwne, zgłoszone przez Armanda Jeana Bouthilliera
1 Słowa z Wyznań św. Augustyna (Confesssiones, 10,27) wypisane na polecenie Armanda Rancego
po prawej stronie wejścia do opactwa Cystersów w La Trappe. Zob. Frere Pacóme [G. Dardenne],
Description du plan en relief de Fabbaye de la Trappe presente au roi, Paris 1708, s. 69.
2 Zob. A. Besanęon, The Forbidden Image. An Intellectual History of Iconoclasm, tłum. J.M. Todd,
Chicago 2000, s. 190-193. Zob. też: C. Gandelman, La de-iconisation janseniste de Fart. Pascal,
Philippe de Champaigne,„Hebrew University Studies in Literaturę”, 5,1997, s. 231-247; P. Krasny,
Niewidzialna łaska i pożądliwość oczu. Krytyka koncepcji fidei ex visu w pismach francuskich
jansenistów, w: Fides ex visu. Okiem mistyka, red. A. Kramiszewska, Lublin 2012, s. 229-240.
3 Zob.: J. Laporte, La doctrine de Port-Royal. La morale (dapres Arnauld), t. 2, Paris 1952, s. 23-25;
J. Chrościcki, Czy istniała sztuka jansenizmu w XVII wieku, „Ikonotheka. Prace Instytutu Hi-
storii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego”, 14, 2000, s. 7-25; P. Krasny, Niewidzialna łaska,
s. 235-236.
4 Zob.: L. Marin, Philippe de Champaigne ou la presence cachee, Paris 1995, passim-, L. Pericolo,
„Philippe, homme sagę et vertueux”. Essai sur Fart et l’ceuvre de Philippe de Champaigne (1602-1674),
Tournai 2002, s. 215-221.
modus
prace z historii sztuki
xiv, 2014
o
PIOTR
KRASNY
ARTYKUŁY
123