DOI Artikel:
Grze̢da, Mateusz: "Fantasia" i "ritrarre": o początkach portretu w Lombardii około roku 1400$nElektronische Ressource
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0101
„Fantasia” i „ritrarre”.
O początkach portretu
w Lombardii około roku 1400* 1
W Le vite deipiu eccellenti pittori, scultori e architetti Giorgio Yasari uznał Giotta
di Bondone za tego, który „sbandi affatto ąuella goffa maniera greca, e risuscitó
la moderna e buona arte della pittura” i „introducendo ritrarre bene di naturale
le persone vive, il che piu di dugento anni non sera usato” dokonał odrodzenia
sztuki2. W ten sposób narodziny nowożytnej sztuki zostały przez Vasariego
utożsamione z narodzinami portretu. Tradycja uznająca Giotta za „wynalazcę”
portretu3 bywa współcześnie traktowana jako topos literacki, lub - by użyć
słów Georgea Didi-Hubermana - wymyślona opowieść (un recit invente), mit
powołany do życia przez Vasariego w celu ustanowienia renesansowego paradyg-
matu sztuki, paradigme mythiąue instaurateur de ressemblance4. Ów mit zawiera
1 Niniejszy tekst stanowi poszerzoną wersję artykułu Fantasia and ritrarre. Portraiture in Lom-
bardy around 1400 opublikowanego w tomie zawierającym materiały konferencyjne Arte di
Corte in Italia del Nord. Programmi, modelli, artisti (1330-1402 ca.), red. S. Romano, D. Żaru,
Roma 2013, s. 457-479. Za zaproszenie do wzięcia udziału w konferencji pragnę podziękować
prof. Serenie Romano. Osobne podziękowania za lekturę tekstu i krytyczne uwagi kieruję
w stronę dr. hab. Marka Walczaka oraz prof. dr. hab. Marcina Fabiańskiego.
2 G. Vasari, Le vite dei piu eccellenti pittori, scultorie architetti, red. R Barocchi, R. Bettarini, t. 2,
Firenze 1966, s. 97.
3 O Giotcie w kontekście narodzin portretu zob.: H. Keller, Die Entstehung des Bildnisses am
Ende des Hochmittelalters, „Rómisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte”, 3,1939, s. 298; K. Bauch,
Giotto und die Portrdtkunst, w: Giotto e il suo tempo. Atti del congresso internazionale per la
celebrazione del VII centenario della nascita di Giotto (24 settembre-i ottobre 1967), Assisi-
-Padova-Firenze 1971, s. 299-309; E. Castelnuovo, II significato del ritratto pittorico nella societa,
w: Storia d’Italia, t. 5:1 documenti, Torino 1973, s. 1039-1040; E.H. Gombrich, Giottos Portrait of
Dante?, „The Burlington Magazine” 121,1979, nr 917, s. 471-481; P. Seiler, Giotto ais Erfinder des
Portrats, w: Das Portrat vor der Erfindung des Portrats, red. M. Buchsel, P. Schmitt, Mainz 2003,
s. 153-172; E. Castelnuovo, Les portraits individuells de Giotto, w: Le portrait indhńduel. Reflections
autour d’une formę de representation, XIIL-XVe siecles, red. D. Olariu, Bern 2009, s. 103-120.
4 G. Didi-Huberman, Ressemblance mythifiee et ressemblance oubliee chez Vasari. La legende du
portrait „sur le vif”,„Melanges de 1’Ecole franęaise de Romę. Italie et Mediterranee”, 106,1994,
nr 2, s. 383-432; zob. też P.L. Rubin, Giorgio Vasari. Art and History, New Haven-London 1995,
s. 297-298, 299-306.
modus
prace z historii sztuki
xiv, 2014
©
MATEUSZ
GRZĘDA
ARTYKUŁY
99
O początkach portretu
w Lombardii około roku 1400* 1
W Le vite deipiu eccellenti pittori, scultori e architetti Giorgio Yasari uznał Giotta
di Bondone za tego, który „sbandi affatto ąuella goffa maniera greca, e risuscitó
la moderna e buona arte della pittura” i „introducendo ritrarre bene di naturale
le persone vive, il che piu di dugento anni non sera usato” dokonał odrodzenia
sztuki2. W ten sposób narodziny nowożytnej sztuki zostały przez Vasariego
utożsamione z narodzinami portretu. Tradycja uznająca Giotta za „wynalazcę”
portretu3 bywa współcześnie traktowana jako topos literacki, lub - by użyć
słów Georgea Didi-Hubermana - wymyślona opowieść (un recit invente), mit
powołany do życia przez Vasariego w celu ustanowienia renesansowego paradyg-
matu sztuki, paradigme mythiąue instaurateur de ressemblance4. Ów mit zawiera
1 Niniejszy tekst stanowi poszerzoną wersję artykułu Fantasia and ritrarre. Portraiture in Lom-
bardy around 1400 opublikowanego w tomie zawierającym materiały konferencyjne Arte di
Corte in Italia del Nord. Programmi, modelli, artisti (1330-1402 ca.), red. S. Romano, D. Żaru,
Roma 2013, s. 457-479. Za zaproszenie do wzięcia udziału w konferencji pragnę podziękować
prof. Serenie Romano. Osobne podziękowania za lekturę tekstu i krytyczne uwagi kieruję
w stronę dr. hab. Marka Walczaka oraz prof. dr. hab. Marcina Fabiańskiego.
2 G. Vasari, Le vite dei piu eccellenti pittori, scultorie architetti, red. R Barocchi, R. Bettarini, t. 2,
Firenze 1966, s. 97.
3 O Giotcie w kontekście narodzin portretu zob.: H. Keller, Die Entstehung des Bildnisses am
Ende des Hochmittelalters, „Rómisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte”, 3,1939, s. 298; K. Bauch,
Giotto und die Portrdtkunst, w: Giotto e il suo tempo. Atti del congresso internazionale per la
celebrazione del VII centenario della nascita di Giotto (24 settembre-i ottobre 1967), Assisi-
-Padova-Firenze 1971, s. 299-309; E. Castelnuovo, II significato del ritratto pittorico nella societa,
w: Storia d’Italia, t. 5:1 documenti, Torino 1973, s. 1039-1040; E.H. Gombrich, Giottos Portrait of
Dante?, „The Burlington Magazine” 121,1979, nr 917, s. 471-481; P. Seiler, Giotto ais Erfinder des
Portrats, w: Das Portrat vor der Erfindung des Portrats, red. M. Buchsel, P. Schmitt, Mainz 2003,
s. 153-172; E. Castelnuovo, Les portraits individuells de Giotto, w: Le portrait indhńduel. Reflections
autour d’une formę de representation, XIIL-XVe siecles, red. D. Olariu, Bern 2009, s. 103-120.
4 G. Didi-Huberman, Ressemblance mythifiee et ressemblance oubliee chez Vasari. La legende du
portrait „sur le vif”,„Melanges de 1’Ecole franęaise de Romę. Italie et Mediterranee”, 106,1994,
nr 2, s. 383-432; zob. też P.L. Rubin, Giorgio Vasari. Art and History, New Haven-London 1995,
s. 297-298, 299-306.
modus
prace z historii sztuki
xiv, 2014
©
MATEUSZ
GRZĘDA
ARTYKUŁY
99