Modus: Prace z historii sztuki (14.2014)

Średniowieczne witraże
a Biblia pauperum
- problem wzajemnych relacji* 1

0

modus

prace z historii sztuki
xiv, 2014

Fenestre vitree que sunt in Ecclesia [...] significant Sanctam Scripturam.

Użyte jako motto zdanie, napisane przez Piotra z Roissy, świadczy o tym, że JOANNA
skojarzenie okien witrażowych z Biblią pojawiało się już w średniowieczu2. Za- utzig
sadniczym przedmiotem niniejszego artykułu jest kwestia zależności między
cyklami witrażowymi a rękopisami o treściach typologicznych, zwanych zwy-
czajowo Biblia pauperum. Relacje te mają charakter obustronny, co dalej zo-
stanie szczegółowo omówione na konkretnych przykładach. Najpierw jednak
należy poświęcić nieco uwagi nieporozumieniom, jakie narosły wokół pojęcia
„Biblia pauperum”3 * *. To łacińskie określenie zrobiło wręcz niebywałą karierę

i zajęło trwałe miejsce w powszechnej świadomości. Stopniowo poszerzyło ono
znaczenie, stając się wygodnym hasłem wywoławczym, używanym tyleż często,
co bezrefleksyjnie do określania sztuki średniowiecznej, zwłaszcza obszernych
cykli przedstawieniowych. Na wstępie omówienia wymaga znaczenie, kwestia
pochodzenia i rozpowszechnienia tego pojęcia.

Tytuł Biblia pauperum określa jeden z typów popularnych w późnym śred-
niowieczu książkowych dzieł typologicznych. Najbardziej fundamentalnymi

1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie fragmentu mojej pracy magisterskiej pt. „Czternasto-
wieczne witraże w kościele katedralnym p.w. Wniebowzięcia NMP we Włocławku. Wybrane
zagadnienia formy i treści”, obronionej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskie-
go w r. 2013, napisanej pod kierunkiem dr. hab. Marka Walczaka. W tym miejscu chciałabym
bardzo serdecznie podziękować mojemu promotorowi za całą okazaną mi pomoc, życzliwość
i wszelkie uwagi.

2 Cytat pochodzi z Manuale de misteriis ecclesiae Piotra z Roissy (początek XIII w.). Podob-
ne sformułowania można znaleźć w innych tekstach, zawierających symboliczną wykładnię
przestrzeni i wyposażenia kościoła; zob. B. Kurmann-Schwarz, „Fenestre vitree [... ] significant
Sacram Scripturam”. Zur Medialitat mittelalterlicher Glasmalerei des 12. und 13. Jahrhunderts,
w: Glasmalerei im Kontext. Bildprogramme und Raumfunktionen [Akten des XXII. Internatio-
nalen Colloąuiums des Corpus Vitrearum 29.08-1.09 2004], red. R. Becksmann, Nurnberg 2005,
s. 61-74.

3 Dla rozróżnienia znaczeń, pisząc o rękopisach, stosuję określenie Biblia pauperum (jako ich

tradycyjnie przyjęty tytuł) pisane kursywą i wielką literą, zaś w przypadku umownego sensu

tego pojęcia określenie to pisane jest w cudzysłowie.

ARTYKUŁY

71