DOI Artikel:
Nowak, Weronika: „Fabryka” kościoła i klasztoru ss. Norbertanek w Imbramowicach w latach 1711–1740: nowe ustalenia w sprawie finansowania i organizacji prac budowlanych oraz angażowanych artystów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.51255#0073
Hanna Pieńkowska nie rozwinęła tego wątku i poprzestała jedynie na próbie
odtworzenia wyglądu średniowiecznego kościoła. Badaczka pominęła więk-
szość odnotowanych w kronice i wizytacjach biskupich informacji, dotyczących
układu przestrzennego siedemnasto- i osiemnastowiecznego budynku klasztoru.
Przytaczane przez nią fragmenty wspomnianych źródeł posłużyły głównie do
udowodnienia, że założenie sióstr norbertanek było przed pożarem budowlą
w dużej mierze drewnianą, nieuchronnie „chylącą się ku ruinie”13.
Zachowane w zakonnym archiwum wizytacje biskupie oraz relacja z kroniki
sióstr pozwala wnioskować nieco więcej na temat wyglądu założenia w dniu po-
żaru oraz jego faktycznych zniszczeń. W pierwszym dziesięcioleciu xvm wieku
na terenie klasztoru znajdował się murowany kościół jednoprzestrzenny z nawą
nakrytą malowanym stropem, umieszczoną na zachodzie emporą dla sióstr oraz
wydłużonym, sklepionym i zamkniętym trójbocznie prezbiterium z trzema okna-
mi14. Z pomieszczeń budynku klasztornego wymienić należy murowany krużga-
nek15 połączony z kaplicą położoną na zachodzie świątyni16 oraz usytuowany nad
nią kapitularz17. Od strony zachodniej do pomieszczeń tych przylegało wzniesione
w latach dwudziestych xvn wieku dwupiętrowe dormitorium z murowanym
parterem i drewnianą konstrukcją pierwszego piętra. W dolnej kondygnacji części
sypialnianej znajdowały się wydzielone pomieszczenia mieszkalne dla świeckich
uczennic i nowicjuszek oraz infirmeria18. Na piętrze zlokalizowano drewniane cele
zakonnic oraz prawdopodobnie także westiarnię19. Kondygnacje połączone były
schodami mieszczącymi się w usytuowanym w centralnej części korytarza, który
prowadził do znajdującego się po zachodniej stronie wyjścia do ogrodu20.
Z zachowanych przekazów źródłowych trudno z podobną precyzją wniosko-
wać o pozostałych pomieszczeniach klasztoru. Opisywane usytuowanie kilku
z nich pozwala wskazać na pewne podobieństwa z obecnym układem prze-
strzennym. Do części tych należy z pewnością całe skrzydło południowe, które
na początku xvm wieku składało z kuchni przylegającej do tzw. wielkiej izby,
w którym obecnie usytuowany jest nowożytny budynek służący tej funkcji, zob. ibidem, s. 70,
77-78.
13 Ibidem, s. 76-77.
14 H. Pieńkowska, Dzieje i fabryka, s. 69; Zofia Grothówna. Kronika klasztorna, s. 35,44.
15 akkk, Akta wizytacji biskupich katedry i diecezji krakowskiej, sygn. A. Vis. 68, „Dekret refor-
macyjny kardynała Jerzego Radziwiłła wydany po wizytacji pp. Norbertanek w Imbramowicach
w roku 1594”, k. 25-26; ani, sygn. C48, k. i6r; Zofia Grothówna. Kronika klasztorna, s. 35.
16 ani, sygn. C48, k. 2v.
17 Podczas badań Andrzeja Kurpińskiego odnaleziono gniazda po belkach ponad obecnym
sklepieniem tego pomieszczenia, zob. H. Pieńkowska, Dzieje i fabryka, s. 78.
18 O potrzebie wygospodarowania osobnej izby dla świeckich panien mówiono już podczas
wizytacji kardynała Jerzego Radziwiłła i biskupa Piotra Tylickiego. Ostatecznie wykonanie
tych zaleceń zrealizowano dopiero za czasów Marcina Szyszkowskiego. Zgodnie z rozporzą-
dzeniem biskupa wzniesiono wówczas skrzydło zachodnie, w którym mieściły się osobne izby
dla nowicjuszek i panien świeckich, a także ogrzewana infirmeria i cele zakonnic, zob. akkk,
Akta wizytacji, sygn. A. Vis. 68, k. 25-26; ani, sygn. C48, k. 5v, i6v-i7r, 35v, 37v.
19 Usytuowanie cel na piętrze poświadcza relacja z pożaru klasztoru. Westiarnią była opisywa-
na przez przełożoną „sala”, w której trzymano „futra, habity, chusty i inne rzeczy”, zob. Zofia
Grothówna. Kronika klasztorna, s. 44.
20 Drzwi te zostały wspomniane w wizytacj ach biskupa Piotra Tylickiego i Marcina Szyszkowskiego.
Podczas pożaru w 1710 r. wyjście było zamurowane, wobec czego ksieni nakazała chłopom wy-
burzyć mur, aby ratować uwięzione w celach siostry: ani, sygn. C48, k. 5v, 25r; Zofia Grothówna.
Kronika klasztorna, s. 44.
72
ARTYKUŁY
Weronika Nowak
odtworzenia wyglądu średniowiecznego kościoła. Badaczka pominęła więk-
szość odnotowanych w kronice i wizytacjach biskupich informacji, dotyczących
układu przestrzennego siedemnasto- i osiemnastowiecznego budynku klasztoru.
Przytaczane przez nią fragmenty wspomnianych źródeł posłużyły głównie do
udowodnienia, że założenie sióstr norbertanek było przed pożarem budowlą
w dużej mierze drewnianą, nieuchronnie „chylącą się ku ruinie”13.
Zachowane w zakonnym archiwum wizytacje biskupie oraz relacja z kroniki
sióstr pozwala wnioskować nieco więcej na temat wyglądu założenia w dniu po-
żaru oraz jego faktycznych zniszczeń. W pierwszym dziesięcioleciu xvm wieku
na terenie klasztoru znajdował się murowany kościół jednoprzestrzenny z nawą
nakrytą malowanym stropem, umieszczoną na zachodzie emporą dla sióstr oraz
wydłużonym, sklepionym i zamkniętym trójbocznie prezbiterium z trzema okna-
mi14. Z pomieszczeń budynku klasztornego wymienić należy murowany krużga-
nek15 połączony z kaplicą położoną na zachodzie świątyni16 oraz usytuowany nad
nią kapitularz17. Od strony zachodniej do pomieszczeń tych przylegało wzniesione
w latach dwudziestych xvn wieku dwupiętrowe dormitorium z murowanym
parterem i drewnianą konstrukcją pierwszego piętra. W dolnej kondygnacji części
sypialnianej znajdowały się wydzielone pomieszczenia mieszkalne dla świeckich
uczennic i nowicjuszek oraz infirmeria18. Na piętrze zlokalizowano drewniane cele
zakonnic oraz prawdopodobnie także westiarnię19. Kondygnacje połączone były
schodami mieszczącymi się w usytuowanym w centralnej części korytarza, który
prowadził do znajdującego się po zachodniej stronie wyjścia do ogrodu20.
Z zachowanych przekazów źródłowych trudno z podobną precyzją wniosko-
wać o pozostałych pomieszczeniach klasztoru. Opisywane usytuowanie kilku
z nich pozwala wskazać na pewne podobieństwa z obecnym układem prze-
strzennym. Do części tych należy z pewnością całe skrzydło południowe, które
na początku xvm wieku składało z kuchni przylegającej do tzw. wielkiej izby,
w którym obecnie usytuowany jest nowożytny budynek służący tej funkcji, zob. ibidem, s. 70,
77-78.
13 Ibidem, s. 76-77.
14 H. Pieńkowska, Dzieje i fabryka, s. 69; Zofia Grothówna. Kronika klasztorna, s. 35,44.
15 akkk, Akta wizytacji biskupich katedry i diecezji krakowskiej, sygn. A. Vis. 68, „Dekret refor-
macyjny kardynała Jerzego Radziwiłła wydany po wizytacji pp. Norbertanek w Imbramowicach
w roku 1594”, k. 25-26; ani, sygn. C48, k. i6r; Zofia Grothówna. Kronika klasztorna, s. 35.
16 ani, sygn. C48, k. 2v.
17 Podczas badań Andrzeja Kurpińskiego odnaleziono gniazda po belkach ponad obecnym
sklepieniem tego pomieszczenia, zob. H. Pieńkowska, Dzieje i fabryka, s. 78.
18 O potrzebie wygospodarowania osobnej izby dla świeckich panien mówiono już podczas
wizytacji kardynała Jerzego Radziwiłła i biskupa Piotra Tylickiego. Ostatecznie wykonanie
tych zaleceń zrealizowano dopiero za czasów Marcina Szyszkowskiego. Zgodnie z rozporzą-
dzeniem biskupa wzniesiono wówczas skrzydło zachodnie, w którym mieściły się osobne izby
dla nowicjuszek i panien świeckich, a także ogrzewana infirmeria i cele zakonnic, zob. akkk,
Akta wizytacji, sygn. A. Vis. 68, k. 25-26; ani, sygn. C48, k. 5v, i6v-i7r, 35v, 37v.
19 Usytuowanie cel na piętrze poświadcza relacja z pożaru klasztoru. Westiarnią była opisywa-
na przez przełożoną „sala”, w której trzymano „futra, habity, chusty i inne rzeczy”, zob. Zofia
Grothówna. Kronika klasztorna, s. 44.
20 Drzwi te zostały wspomniane w wizytacj ach biskupa Piotra Tylickiego i Marcina Szyszkowskiego.
Podczas pożaru w 1710 r. wyjście było zamurowane, wobec czego ksieni nakazała chłopom wy-
burzyć mur, aby ratować uwięzione w celach siostry: ani, sygn. C48, k. 5v, 25r; Zofia Grothówna.
Kronika klasztorna, s. 44.
72
ARTYKUŁY
Weronika Nowak