DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.41970#0087
PORZĄDKI ACHITEKTONICZNE I PORTAL
nazwać doryckim (il. 2). Za doryką przemawiają tutaj kanelowanie i attycka baza, a prze-
ciwko - belkowanie pozbawione tryglifów10. Z kolei, gdy dodać do tego laskowanie w kanelurach,
stanie się jasne, że mamy do czynienia z typowym porządkiem „mieszanym". Zdecydowa-
liśmy się go nazwać, mimo wszystko, doryckim, idąc za Albertim, który w ramach tego
porządku przewidywał stosowanie bazy attyckiej i kapitela toskańskiego (etruskiego)11.
Takie właśnie albertiańskie pilastry doryckie, podtrzymujące belkowanie bez tryglifów, choć
nie mające kanelowanych trzonów, zastosował Giuliano da Sangallo na zewnątrz kościoła
S. Maria delle Carceri w Prato (1485-1490) oraz Rafael w malowanej architekturze wnętrza
sakralnego stanowiącej tło fresku znanego pt. Szkoła Ateńska (1509-1510)12. Kanelowanie pi-
lastrów doryckich spotykamy natomiast w słynnym drewnianym teatrze wzniesionym
w r. 1513 na rzymskim Kapitolu ku czci Leona X. Twórcą tej okazjonalnej budowli, która
wzbudziła powszechny zachwyt jako bliska doskonałości dzieł Rzymu cezarów, był Piętro
Rosselli; badacze domyślają się jednak istotnego udziału Sangalla przy jej projektowaniu13.
Na pilastrach doryckich spoczywa w naszej Kaplicy belkowanie typu korynckiego o bo-
gatym gzymsie (wbrew zasadom Witruwiusza) łączącym ząbkowanie i pas jońskiego kima-
tionu z modylionami, między którymi w podniebiu umieszczone są rozety14. Belkowanie
takie (względnie sam jego gzyms) spotykamy dość często w architekturze toskańskiego
Ouattrocenta, np. w zwieńczeniach fasad pałaców Medicich (Michelozzo, ok. 1444-1464)
i Strozzich (Cronaca, przed 1504) we Florencji, a także na terenie Veneto (nagrobek Antonia
Roselliego w bazylice padewskiej, Piętro Lombardo, 1467), lecz wawelskie dzieło jest pod
względem proporcji i formy najbliższe belkowań powszechnie znanych i studiowanych
w owej epoce budowli antycznych, mianowicie pochodzących z czasów Augusta świątyń
Marsa Ultora w Rzymie oraz Kastora i Polluksa w Neapolu15.
Ściany ośmiobocznego tamburu otrzymały z kolei podział w postaci jońskich pilastrów
dźwigających skromne trzyczęściowe belkowanie o wąskim fryzie (il. 43). Trzony tych pila-
strów, kanelowane i u dołu wypełnione laskami, są podwójne, jakby powstały z par pilastrów
zestawionych pod kątem rozwartym. Podobnie szerokie są ich kapitele opatrzone wspólną pa-
rą wolut skręconych tylko na zewnątrz. Takie szerokie, podwójne, kanelowane pilastry spo-
tykamy w architekturze Toskanii. Załamane pod kątem rozwartym zastosował Michelozzo
na wewnętrznych ścianach latarni kopuły katedry florenckiej (1446-1452), a zestawione pod
kątem prostym artykułują wnętrze kościoła S. Maria delle Carceri w Prato, projektowanego
10 Toteż np. S. Komornicki (Kaplica Zygmimtowska w katedrze na Wawelu 1517-1533, „Rocznik Krakowski", t. 23, 1932,
s. 91) nazywa je toskańskimi.
11 Tak też rozpoznał ten porządek w naszej Kaplicy Kowalczyk, op.cit., s. 6.
12 Zob. m.in. P. Morselli, G. Corti, La chiesa di Santa Maria delle Carceri in Prato. Contributo di Lorenzo de'Medici e Giuliano
da Sangallo alla progettazione, Firenze 1982, s. 36; Burns, Raffaello, op.cit., s. 382; H. Gunther, Das Studium der anti-
ken Architektur in den Zeichnungen der Hochrenaissance, Tubingen 1988, s. 128.
13 F. Cruciani, A. Bruschi, Il teatro del Campidoglio e le feste romane del 1513, Milano 1968, s. LVIII, 158; A. Bruschi, Il teatro
capitolino del 1513, „Bollettino del Centro Internazionale dell'Architettura Andrea Palladio", t. 16, 1974, s. 189-218,
ił. 33-35; M. Tafuri, „Roma instaurata". Strategie urbane e politiche pontificie nella Roma del primo '500, [w:] Raffaello
architetto, op.cit., s. 75-78.
14 Na temat gzymsów tego typu zob. Kowalczyk, op.cit., s. 71.
15 Zob. Gunther, op.cit., s. 43. Szczegółowe pomiary tych dzieł opublikował później Andrea Palladio (ks. IV; w wyd.
Cztery księgi o architekturze, tłum. M. Rzepińska, Warszawa 1955, s. 218, 295).
77
nazwać doryckim (il. 2). Za doryką przemawiają tutaj kanelowanie i attycka baza, a prze-
ciwko - belkowanie pozbawione tryglifów10. Z kolei, gdy dodać do tego laskowanie w kanelurach,
stanie się jasne, że mamy do czynienia z typowym porządkiem „mieszanym". Zdecydowa-
liśmy się go nazwać, mimo wszystko, doryckim, idąc za Albertim, który w ramach tego
porządku przewidywał stosowanie bazy attyckiej i kapitela toskańskiego (etruskiego)11.
Takie właśnie albertiańskie pilastry doryckie, podtrzymujące belkowanie bez tryglifów, choć
nie mające kanelowanych trzonów, zastosował Giuliano da Sangallo na zewnątrz kościoła
S. Maria delle Carceri w Prato (1485-1490) oraz Rafael w malowanej architekturze wnętrza
sakralnego stanowiącej tło fresku znanego pt. Szkoła Ateńska (1509-1510)12. Kanelowanie pi-
lastrów doryckich spotykamy natomiast w słynnym drewnianym teatrze wzniesionym
w r. 1513 na rzymskim Kapitolu ku czci Leona X. Twórcą tej okazjonalnej budowli, która
wzbudziła powszechny zachwyt jako bliska doskonałości dzieł Rzymu cezarów, był Piętro
Rosselli; badacze domyślają się jednak istotnego udziału Sangalla przy jej projektowaniu13.
Na pilastrach doryckich spoczywa w naszej Kaplicy belkowanie typu korynckiego o bo-
gatym gzymsie (wbrew zasadom Witruwiusza) łączącym ząbkowanie i pas jońskiego kima-
tionu z modylionami, między którymi w podniebiu umieszczone są rozety14. Belkowanie
takie (względnie sam jego gzyms) spotykamy dość często w architekturze toskańskiego
Ouattrocenta, np. w zwieńczeniach fasad pałaców Medicich (Michelozzo, ok. 1444-1464)
i Strozzich (Cronaca, przed 1504) we Florencji, a także na terenie Veneto (nagrobek Antonia
Roselliego w bazylice padewskiej, Piętro Lombardo, 1467), lecz wawelskie dzieło jest pod
względem proporcji i formy najbliższe belkowań powszechnie znanych i studiowanych
w owej epoce budowli antycznych, mianowicie pochodzących z czasów Augusta świątyń
Marsa Ultora w Rzymie oraz Kastora i Polluksa w Neapolu15.
Ściany ośmiobocznego tamburu otrzymały z kolei podział w postaci jońskich pilastrów
dźwigających skromne trzyczęściowe belkowanie o wąskim fryzie (il. 43). Trzony tych pila-
strów, kanelowane i u dołu wypełnione laskami, są podwójne, jakby powstały z par pilastrów
zestawionych pod kątem rozwartym. Podobnie szerokie są ich kapitele opatrzone wspólną pa-
rą wolut skręconych tylko na zewnątrz. Takie szerokie, podwójne, kanelowane pilastry spo-
tykamy w architekturze Toskanii. Załamane pod kątem rozwartym zastosował Michelozzo
na wewnętrznych ścianach latarni kopuły katedry florenckiej (1446-1452), a zestawione pod
kątem prostym artykułują wnętrze kościoła S. Maria delle Carceri w Prato, projektowanego
10 Toteż np. S. Komornicki (Kaplica Zygmimtowska w katedrze na Wawelu 1517-1533, „Rocznik Krakowski", t. 23, 1932,
s. 91) nazywa je toskańskimi.
11 Tak też rozpoznał ten porządek w naszej Kaplicy Kowalczyk, op.cit., s. 6.
12 Zob. m.in. P. Morselli, G. Corti, La chiesa di Santa Maria delle Carceri in Prato. Contributo di Lorenzo de'Medici e Giuliano
da Sangallo alla progettazione, Firenze 1982, s. 36; Burns, Raffaello, op.cit., s. 382; H. Gunther, Das Studium der anti-
ken Architektur in den Zeichnungen der Hochrenaissance, Tubingen 1988, s. 128.
13 F. Cruciani, A. Bruschi, Il teatro del Campidoglio e le feste romane del 1513, Milano 1968, s. LVIII, 158; A. Bruschi, Il teatro
capitolino del 1513, „Bollettino del Centro Internazionale dell'Architettura Andrea Palladio", t. 16, 1974, s. 189-218,
ił. 33-35; M. Tafuri, „Roma instaurata". Strategie urbane e politiche pontificie nella Roma del primo '500, [w:] Raffaello
architetto, op.cit., s. 75-78.
14 Na temat gzymsów tego typu zob. Kowalczyk, op.cit., s. 71.
15 Zob. Gunther, op.cit., s. 43. Szczegółowe pomiary tych dzieł opublikował później Andrea Palladio (ks. IV; w wyd.
Cztery księgi o architekturze, tłum. M. Rzepińska, Warszawa 1955, s. 218, 295).
77