DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.41970#0122
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
artystów renesansowych. Mam na myśli zwłaszcza personifikację Lata z cokołu kandelabra
w Musee Conde w Chantilly (I w.), który w XVI w. znajdował się w zbiorach rzymskich
(ił. 96)125.
Również para kapiteli ozdobionych głowami baranów, których rogi stanowią zawiesze-
nia dla girland owoców ujętych wstęgami, ma - jak już wyżej mówiliśmy - rzymski rodo-
wód (il. 53, 91-92). Ze starożytności wzięty jest także motyw uskrzydlonych postaci
w przyłuczach arkady, powtórzonych niemal dosłownie na wejściowej ścianie wnętrza Kaplicy,
oraz ich specyficzna stylizacja (il. 143)126. Kompozycja lewej postaci, mniej udolnie naślado-
wanej przez figurę po prawej stronie, została przejęta z płaskorzeźby zdobiącej lewe przylucze
elewacji północnej łuku Konstantyna w Rzymie, co jest widoczne zarówno w układzie szat,
jak też ujęciu głowy i typie uczesania (il. 144)127. Nawet owalne formy szerokich rękawów,
jakich nie znajdujemy na reliefach łuku Konstantyna, zbliżone do szarf oplatających korpu-
sy aniołów na weneckim nagrobku doży Andrei Vendramina (ok. 1495, dzieło Antonia
i Tullia Lombardich, obecnie w kościele SS. Giovanni e Paolo)128, stanowią przetworzenie po-
dobnych rękawów postaci z przyłucza portyku krypty Balbi zwanej Portico dei Caccabari. Ru-
iny tej antycznej rzymskiej budowli, dziś już nieistniejące, znane są z ówczesnych rysunków
m.in. Giuliana da Sangallo, a ich struktura i dekoracja szeroko oddziałały na renesansową
sztukę włoską, w tym na twórczość Bramantego i Rafaela129.
Figury przedstawione na rzymskich lukach triumfalnych i na portyku krypty Balbi - to
personifikacje Victorii (Nike). Z reguły trzymają one wojenne trofea na długich żerdziach,
sztandary, wieńce laurowe, palmy czy girlandy. Takie właśnie, wzorowane na antycz-
nych, trofea na żerdziach znalazły się w rękach Victorii w przyłuczach Porta Capuana
w Neapolu, wzniesionej z polecenia króla Ferdynanda I Aragońskiego przez Giuliana da
Maiano i Lukę Fancellego (1484-1490), jednej z najokazalszych renesansowych bram
triumfalnych, w ogólnym schemacie architektonicznym bardzo bliskiej portalowi Kaplicy
Zygmuntowskiej130. Figury krakowskie unoszą jednak nie trofea lecz zapalone pochodnie,
tak jak to widzimy w przyłuczach arkady wnętrza kaplicy-mauzoleum rodziny Caracciolów
di Vico przy kościele S. Giovanni a Carbonara w Neapolu (1514-1518; il. 268), budowli
125 Pray Bober, Rubinstein, op.cit., s. 94 (poz. 57). Por. także relief, obecnie w Luwrze, znany jako Tancerki Borghese
(tamże, s. 95, poz. 59-B).
126 J. Boloz-Antoniewicz (O rzeźbie figuralnej kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, „Prace Komisji Historii Sztuki", t. 1, 1919,
s. XXIII) wywodził ją z renesansowej rzeźby padewskiej, a J. Pagaczewski (Jan Michałowicz z Urzędowa, „Rocznik
Krakowski", t. 28, 1937, s. 67, przyp. 1) z płaskorzeźb Agostina di Duccio w Perugii i Rimini. Pogląd Pagaczewskie-
go powtórzyli: A. Bochnak, Kaplica Zygmuntowska, Warszawa 1953, s. 16 i L. Kalinowski, Die Sigismundkapelle in Wa-
weldom zu Krakau, [w katalogu wystawy:] Polen im Zeitalter der Jagiellonen 1386-1572, Schallaburg 1986, s. 134.
127 Naśladownictwo kompozycji postaci Victorii z luku Konstantyna odnajdujemy także w tabernakulum katedry w Pię-
ciukościołach (Pecs) na Węgrzech (ok. 1510). Natomiast postacie Victorii na innych rzymskich lukach triumfalnych:
Tytusa, Trajana i Septymiusza Sewera - przytoczone przez Jerzego Kowalczyka (op.cit., s. 305) jako pierwowzory
wawelskich płaskorzeźb - z racji odmiennego, profilowego ujęcia głowy - stanowią jedynie dalekie analogie.
128 Co niegdyś skłoniło W. R. Zalozieckiego (Stu di e zur figuralen Ausschmiickung der Jagellonenkapelle (Siegmundkapelle) in
Krakau, „Belvedere", t. 5, 1924, s. 167) do poszukiwania w Wenecji źródeł stylu reliefów wawelskich.
129 S. Borsi, Giuliano da Sangallo. I disegni di architettura e dell'antico, Roma 1985, s. 53-59; P. N. Pagliara, [w:] Raffaello
architetto, op.cit., s. 417 (hasło 3.2.3.).
130 Zob. m.in. A. Blunt, Neapolitan Baroque and Rococo Architecture, London 1975, s. 11, il. 1. Warto przypomnieć, że fun-
dator bramy byt pradziadkiem królowej Bony, której uroczyste zaślubiny per procura z Zygmuntem I odbyły się
6 grudnia 1517 w stojącym opodal pałacu Castel Capuano - por. W. Pociecha, Królowa Bona (1494-1557). Czasy i lu-
dzie Odrodzenia, t. 1, Poznań 1949, s. 53, 205-211.
112
artystów renesansowych. Mam na myśli zwłaszcza personifikację Lata z cokołu kandelabra
w Musee Conde w Chantilly (I w.), który w XVI w. znajdował się w zbiorach rzymskich
(ił. 96)125.
Również para kapiteli ozdobionych głowami baranów, których rogi stanowią zawiesze-
nia dla girland owoców ujętych wstęgami, ma - jak już wyżej mówiliśmy - rzymski rodo-
wód (il. 53, 91-92). Ze starożytności wzięty jest także motyw uskrzydlonych postaci
w przyłuczach arkady, powtórzonych niemal dosłownie na wejściowej ścianie wnętrza Kaplicy,
oraz ich specyficzna stylizacja (il. 143)126. Kompozycja lewej postaci, mniej udolnie naślado-
wanej przez figurę po prawej stronie, została przejęta z płaskorzeźby zdobiącej lewe przylucze
elewacji północnej łuku Konstantyna w Rzymie, co jest widoczne zarówno w układzie szat,
jak też ujęciu głowy i typie uczesania (il. 144)127. Nawet owalne formy szerokich rękawów,
jakich nie znajdujemy na reliefach łuku Konstantyna, zbliżone do szarf oplatających korpu-
sy aniołów na weneckim nagrobku doży Andrei Vendramina (ok. 1495, dzieło Antonia
i Tullia Lombardich, obecnie w kościele SS. Giovanni e Paolo)128, stanowią przetworzenie po-
dobnych rękawów postaci z przyłucza portyku krypty Balbi zwanej Portico dei Caccabari. Ru-
iny tej antycznej rzymskiej budowli, dziś już nieistniejące, znane są z ówczesnych rysunków
m.in. Giuliana da Sangallo, a ich struktura i dekoracja szeroko oddziałały na renesansową
sztukę włoską, w tym na twórczość Bramantego i Rafaela129.
Figury przedstawione na rzymskich lukach triumfalnych i na portyku krypty Balbi - to
personifikacje Victorii (Nike). Z reguły trzymają one wojenne trofea na długich żerdziach,
sztandary, wieńce laurowe, palmy czy girlandy. Takie właśnie, wzorowane na antycz-
nych, trofea na żerdziach znalazły się w rękach Victorii w przyłuczach Porta Capuana
w Neapolu, wzniesionej z polecenia króla Ferdynanda I Aragońskiego przez Giuliana da
Maiano i Lukę Fancellego (1484-1490), jednej z najokazalszych renesansowych bram
triumfalnych, w ogólnym schemacie architektonicznym bardzo bliskiej portalowi Kaplicy
Zygmuntowskiej130. Figury krakowskie unoszą jednak nie trofea lecz zapalone pochodnie,
tak jak to widzimy w przyłuczach arkady wnętrza kaplicy-mauzoleum rodziny Caracciolów
di Vico przy kościele S. Giovanni a Carbonara w Neapolu (1514-1518; il. 268), budowli
125 Pray Bober, Rubinstein, op.cit., s. 94 (poz. 57). Por. także relief, obecnie w Luwrze, znany jako Tancerki Borghese
(tamże, s. 95, poz. 59-B).
126 J. Boloz-Antoniewicz (O rzeźbie figuralnej kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, „Prace Komisji Historii Sztuki", t. 1, 1919,
s. XXIII) wywodził ją z renesansowej rzeźby padewskiej, a J. Pagaczewski (Jan Michałowicz z Urzędowa, „Rocznik
Krakowski", t. 28, 1937, s. 67, przyp. 1) z płaskorzeźb Agostina di Duccio w Perugii i Rimini. Pogląd Pagaczewskie-
go powtórzyli: A. Bochnak, Kaplica Zygmuntowska, Warszawa 1953, s. 16 i L. Kalinowski, Die Sigismundkapelle in Wa-
weldom zu Krakau, [w katalogu wystawy:] Polen im Zeitalter der Jagiellonen 1386-1572, Schallaburg 1986, s. 134.
127 Naśladownictwo kompozycji postaci Victorii z luku Konstantyna odnajdujemy także w tabernakulum katedry w Pię-
ciukościołach (Pecs) na Węgrzech (ok. 1510). Natomiast postacie Victorii na innych rzymskich lukach triumfalnych:
Tytusa, Trajana i Septymiusza Sewera - przytoczone przez Jerzego Kowalczyka (op.cit., s. 305) jako pierwowzory
wawelskich płaskorzeźb - z racji odmiennego, profilowego ujęcia głowy - stanowią jedynie dalekie analogie.
128 Co niegdyś skłoniło W. R. Zalozieckiego (Stu di e zur figuralen Ausschmiickung der Jagellonenkapelle (Siegmundkapelle) in
Krakau, „Belvedere", t. 5, 1924, s. 167) do poszukiwania w Wenecji źródeł stylu reliefów wawelskich.
129 S. Borsi, Giuliano da Sangallo. I disegni di architettura e dell'antico, Roma 1985, s. 53-59; P. N. Pagliara, [w:] Raffaello
architetto, op.cit., s. 417 (hasło 3.2.3.).
130 Zob. m.in. A. Blunt, Neapolitan Baroque and Rococo Architecture, London 1975, s. 11, il. 1. Warto przypomnieć, że fun-
dator bramy byt pradziadkiem królowej Bony, której uroczyste zaślubiny per procura z Zygmuntem I odbyły się
6 grudnia 1517 w stojącym opodal pałacu Castel Capuano - por. W. Pociecha, Królowa Bona (1494-1557). Czasy i lu-
dzie Odrodzenia, t. 1, Poznań 1949, s. 53, 205-211.
112