DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.41970#0244
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
o pokonanie licznych nieprzyjaciół znajdujemy na końcu inwokację: da pacem domine irt
diebus nostris („daj Panie pokój za dni naszych")41.
Łuk triumfalny ściany nagrobkowej i jego dekoracja (ryc. 4, il. 242), obok treści
o charakterze „retrospektywnym", gloryfikacji czynów dokonanych przez heroizowa-
nego monarchę, zawiera również akcenty znaczeniowe „prospektywne", odnoszące się
do nadziei na jego chwałę w życiu pośmiertnym. Już sam schemat łuku w połączeniu
z tumbą grobową, zgodnie z tradycją wielu nagrobków renesansowych, wyraża także -
jak przypomniała Karolina Targosz - ideę zwycięstwa po śmierci, przejścia zmarłego
z życia doczesnego do nowego, pozaziemskiego42. Ten eschatologiczny aspekt treściowy
znajduje potwierdzenie w dekoracji marmurowych pilastrów ujmujących arkadę na-
grobka - w postaci pięciu par sześcioskrzydlych główek cherubinów (il. 244a-b). Odno-
szą się one oczywiście do modlitwy w czasie żałobnych egzekwii (in paradisum deducant
te angeli - „oby aniołowie zaprowadzili cię do raju"), do której odwoływał się zresztą za
życia sam król Zygmunt, odmawiając inwokację: ut animam meam de hoc seculo migran-
tem ad locum quietis et gaudii per angelos tuos perducti iubeas te rogo audi me („abyś duszę
moją wędrującą z tego świata do miejsca pokoju i radości przez twoich aniołów zlecił do-
prowadzić, ciebie proszę wysłuchaj mnie")43. Są one zresztą równocześnie wyrazem
szczególnego nabożeństwa rodziny Jagiellonów do aniołów - posłańców bożych44.
Nieco inne zabarwienie treściowe ma luk triumfalny ściany tronowej (il. 245)45. Zanim
wprowadzono rzeźby figuralne i ostatecznie zadecydowano o programie ideowym tej ścia-
ny, monarchiczno-gloryfikacyjny charakter jej dekoracji wyrażała już marmurowa stalla
o trzech siedziskach, ze środkową lawą królewską zaakcentowaną przez parę kolumienek
(il. 41). Wolnostojące, czyli najdostojniejsze w gradacji znaczenia symbolicznego porząd-
ków architektonicznych Kaplicy, stanowią one podporę dla aniołków ze złoconego brązu,
materiału doskonalszego jeszcze niż porfiropodobny marmur. Para wysłanników niebios
unosi tutaj koronę ze złoconej blachy miedzianej (pierwotnie zamkniętą chyba czterema
41 Modlitewnik z około 1524 r., op.cit., k. 191 v.-194. Modlitwa ta należy do zbioru modlitw prywatnych zatytułowa-
nego Clipeus spiritualis, ułożonego specjalnie dla króla Zygmunta po r. 1514, a przed 1524 - zob. Borkowska, op.cit.,
s. 102-110, 181, 268 (gdzie m.in. wyjaśnienie, że termin civitas należy rozumieć jako kraj, państwo).
42 Zob. Targosz, op.cit., s. 142, 152. Por. W. Deiseroth, Der Triumphbogen ais grosse Form in der Renaissance-Baukunst
Italiens, Miinchen 1970, s. 189-203; A. Pinelli, Feste e trionfi: continuita e metamorfosi di un tema, [w:] Memoria
delPantico neWarte italiana, a cura di S. Settis, t. 2: I generi e i temi ritrovati, Torino 1985, s. 284-291, gdzie m.in.
dobitne stwierdzenie: La tomba trionfale e un classico caso di messaggio multiplo, di polisemia, dove 1'allusione alParco
pud riferirsi tanto alla celebrazione della gloria terrena del defunto quanto alla prefigurazione e certificazione della sua
salvezza neWaldila (s. 288).
43 Inwokacja z cytowanego Modlitewnika z około 1524 r., w często używanej przez króla części pt. Psalterium S. Hieronim!,
umieszczona po tekstach zaczerpniętych z psalmów (k. 45).
44 Zaświadcza to tzw. Modlitewnik Władysława Warneńczyka (koniec XV w., k. 5 v.-6 v., 61-74 v.), którego „an-
gelologia" wykazuje znajomość neoplatońskiego traktatu o hierarchii niebieskiej Dionizego Pseudo-Areopagity
(zob. Borkowska, op.cit., s. 74-76). Przedstawione na pilastrach główki cherubinów nie były wcale przez współ-
czesnych odbierane jako motyw czysto dekoracyjny, jak uważał Kalinowski (Treści artystyczne, op.cit., s. 114,
przyp. 22). Wskazuje na to wzmianka wrocławskiego kronikarza z początku XVII w., Mikołaja Pola, informują-
ca - pod datą 1548 - o królu Zygmuncie, że w dzień swojej śmierci uważnie oglądał sein marmelsteinern Grab, welches
sechs Engel auf ihren Schultern getragen, co skłoniło Mieczysława Zlata do prób rekonstrukcji rzekomo pierwotnej
formy podstawy pod tumbę królewską - M. Zlat, Uwagi o pierwotnym wyglądzie sarkofagu w nagrobku króla Zyg-
munta Starego, [w:] Symbolae historiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa
1986, s. 397-401.
45 Por. Targosz, op.cit., s. 142; Morka, The Political Meaning, op.cit., s. 29-30, tenże, Kaplica, op.cit., s. 75-80.
234
o pokonanie licznych nieprzyjaciół znajdujemy na końcu inwokację: da pacem domine irt
diebus nostris („daj Panie pokój za dni naszych")41.
Łuk triumfalny ściany nagrobkowej i jego dekoracja (ryc. 4, il. 242), obok treści
o charakterze „retrospektywnym", gloryfikacji czynów dokonanych przez heroizowa-
nego monarchę, zawiera również akcenty znaczeniowe „prospektywne", odnoszące się
do nadziei na jego chwałę w życiu pośmiertnym. Już sam schemat łuku w połączeniu
z tumbą grobową, zgodnie z tradycją wielu nagrobków renesansowych, wyraża także -
jak przypomniała Karolina Targosz - ideę zwycięstwa po śmierci, przejścia zmarłego
z życia doczesnego do nowego, pozaziemskiego42. Ten eschatologiczny aspekt treściowy
znajduje potwierdzenie w dekoracji marmurowych pilastrów ujmujących arkadę na-
grobka - w postaci pięciu par sześcioskrzydlych główek cherubinów (il. 244a-b). Odno-
szą się one oczywiście do modlitwy w czasie żałobnych egzekwii (in paradisum deducant
te angeli - „oby aniołowie zaprowadzili cię do raju"), do której odwoływał się zresztą za
życia sam król Zygmunt, odmawiając inwokację: ut animam meam de hoc seculo migran-
tem ad locum quietis et gaudii per angelos tuos perducti iubeas te rogo audi me („abyś duszę
moją wędrującą z tego świata do miejsca pokoju i radości przez twoich aniołów zlecił do-
prowadzić, ciebie proszę wysłuchaj mnie")43. Są one zresztą równocześnie wyrazem
szczególnego nabożeństwa rodziny Jagiellonów do aniołów - posłańców bożych44.
Nieco inne zabarwienie treściowe ma luk triumfalny ściany tronowej (il. 245)45. Zanim
wprowadzono rzeźby figuralne i ostatecznie zadecydowano o programie ideowym tej ścia-
ny, monarchiczno-gloryfikacyjny charakter jej dekoracji wyrażała już marmurowa stalla
o trzech siedziskach, ze środkową lawą królewską zaakcentowaną przez parę kolumienek
(il. 41). Wolnostojące, czyli najdostojniejsze w gradacji znaczenia symbolicznego porząd-
ków architektonicznych Kaplicy, stanowią one podporę dla aniołków ze złoconego brązu,
materiału doskonalszego jeszcze niż porfiropodobny marmur. Para wysłanników niebios
unosi tutaj koronę ze złoconej blachy miedzianej (pierwotnie zamkniętą chyba czterema
41 Modlitewnik z około 1524 r., op.cit., k. 191 v.-194. Modlitwa ta należy do zbioru modlitw prywatnych zatytułowa-
nego Clipeus spiritualis, ułożonego specjalnie dla króla Zygmunta po r. 1514, a przed 1524 - zob. Borkowska, op.cit.,
s. 102-110, 181, 268 (gdzie m.in. wyjaśnienie, że termin civitas należy rozumieć jako kraj, państwo).
42 Zob. Targosz, op.cit., s. 142, 152. Por. W. Deiseroth, Der Triumphbogen ais grosse Form in der Renaissance-Baukunst
Italiens, Miinchen 1970, s. 189-203; A. Pinelli, Feste e trionfi: continuita e metamorfosi di un tema, [w:] Memoria
delPantico neWarte italiana, a cura di S. Settis, t. 2: I generi e i temi ritrovati, Torino 1985, s. 284-291, gdzie m.in.
dobitne stwierdzenie: La tomba trionfale e un classico caso di messaggio multiplo, di polisemia, dove 1'allusione alParco
pud riferirsi tanto alla celebrazione della gloria terrena del defunto quanto alla prefigurazione e certificazione della sua
salvezza neWaldila (s. 288).
43 Inwokacja z cytowanego Modlitewnika z około 1524 r., w często używanej przez króla części pt. Psalterium S. Hieronim!,
umieszczona po tekstach zaczerpniętych z psalmów (k. 45).
44 Zaświadcza to tzw. Modlitewnik Władysława Warneńczyka (koniec XV w., k. 5 v.-6 v., 61-74 v.), którego „an-
gelologia" wykazuje znajomość neoplatońskiego traktatu o hierarchii niebieskiej Dionizego Pseudo-Areopagity
(zob. Borkowska, op.cit., s. 74-76). Przedstawione na pilastrach główki cherubinów nie były wcale przez współ-
czesnych odbierane jako motyw czysto dekoracyjny, jak uważał Kalinowski (Treści artystyczne, op.cit., s. 114,
przyp. 22). Wskazuje na to wzmianka wrocławskiego kronikarza z początku XVII w., Mikołaja Pola, informują-
ca - pod datą 1548 - o królu Zygmuncie, że w dzień swojej śmierci uważnie oglądał sein marmelsteinern Grab, welches
sechs Engel auf ihren Schultern getragen, co skłoniło Mieczysława Zlata do prób rekonstrukcji rzekomo pierwotnej
formy podstawy pod tumbę królewską - M. Zlat, Uwagi o pierwotnym wyglądzie sarkofagu w nagrobku króla Zyg-
munta Starego, [w:] Symbolae historiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa
1986, s. 397-401.
45 Por. Targosz, op.cit., s. 142; Morka, The Political Meaning, op.cit., s. 29-30, tenże, Kaplica, op.cit., s. 75-80.
234