DOI issue:
Artykuły
DOI article:Taradaj, Paulina: Medal z 1789 roku upamiętniający sejm i uchwałę o powiększeniu armii ze zbiorów Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.31073#0177
MEDAL Z 1789 ROKU...
Pomimo tej jednoznacznej informacji Łukasz Gołębiowski całkowicie błędnie
przypisał wybicie medaiu inicjatywie Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-
1795)^, co nie obeszło się bez komentarza Tymoteusza Lipińskiego, który zresztą
powołał się na powyższą relację^, podobnie jak i Emeryk Hutten-Czapski w swojej
nocie katalogowej.
Kolejnym, niezwykle wartościowym źródłem jest wiadomość opublikowana
w dziale „Korespondencya" w fT/ć/ć/owo.ścŁ/cń
z 1907 roku. Bliżej nieznany Michał Brenstejn, autor wzmianki, przytoczył treść rę-
kopisu odnalezionego w bibliotece Antoniego Zaborskiego w Poszuszwiu na Żmu-
dzi, będącej w owym czasie własnością Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Ty-
tuł rękopisu: „Opisanie Medalu z Okazyi Seymu 1788/9 y szczęśliwych onegoż skut-
ków, bitego w Berlinie Roku 1789"'° całkowicie koresponduje z informacją zawartą
w Gazecie RŁf^zGw^ł/e/' i pozwala rozwiać wątpliwości dotyczące genezy medalu.
Przyjrzyjmy się zatem samemu medalowi: analiza jego treści pozwoli dociec
przyczyny owych rozbieżności.
Na awersie przedstawiono pomnik Jana III Sobieskiego dłuta Franciszka
Pincka", wykonany według projektu Andrzeja Le Bruna, znajdujący się w Ła-
zienkach Królewskich (tabl. 2, il. 1). Trzeba zaznaczyć, że pomnik na medalu nie
jest wiernym odzwierciedleniem oryginalnej rzeźby. Najbardziej zauważalna róż-
nica dotyczy usytuowania tarcz: z uwagi na niewielkie rozmiary medalu lepszym
rozwiązaniem kompozycyjnym było umieszczenie ich tuż po bokach pomnika,
czyli bliżej niż w rzeczywistości. Najistotniejszą różnicą są jednak nieścisłości
w inskrypcjach umieszczonych na tarczach. W inskrypcji łacińskiej podano błędną
datę śmierci Jana III: zamiast roku 1696 widnieje 1686A Różnice występują też
w obrębie inskrypcji polskiej. Napisy na pomniku wyglądają następująco:
^ Łukasz Gołębiowski (krypt. Ł. G.) (!773-t849) - historyk i bibliotekarz. Opracował czwarty tom Ga-
(uwetM weuG/ów..., zob. E. SZWANKOWSKJ, „Gołębiowski Łukasz", [w:] Po/.sP; Ńogro/zczwy, t. 8,
Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960, s. 250-252.
s RACZYŃSK!, GaŃMetweaU/ów..., s. 100.
^ T. LI PIŃSKI, AAs'ce//awea z7Mw;'zwo(yczwg. Me&y/e za rz^r/ów /łz/gM^ia, Warszawa 1847, s. 12
(odbitka z Biblioteki Warszawskiej).
„Korespondencya", ł%3&wo.ścz YMWzzwałyczwo-źrcAeo/ogzczwg VI, 1907, s. 599; w dziale Starych Dru-
ków, Rękopisów i Kartografii MNK znajduje się „Opisanie Medalu..." wraz z ilustracją i nieco pełniejszą treścią,
w formie odbitki z Biblioteczki Numizmatycznej Polskiej Antoniego Ryszarda, nr inw. MNK V[II-XVIM.232I.
" Franciszek Pinck (1733-1798) - nadworny rzeźbiarz Stanisława Augusta Poniatowskiego, zatrudniony
przy różnego rodzaju pracach rzeźbiarsko-dekoracyjnych. Pomnik Jana III Sobieskiego, wykuty w piaskowcu,
był jego najważniejszą pracą. Artysta pracował nad rzeźbą w tatach 1787-1788. Zob. M.l. KWIATKOWSKA,
„Pinck Franciszek", [w:] PoAł/'.s7oww&óz'ogfa/7cz/zy, t. 26, Wrocław-Warszawa-Kraków-GdańskNLódź 1981,
s. 326-327.
'* Błąd skomentowali zarówno Emeryk Hutten-Czapski, jak i Łukasz Gołębiowski.
Pomimo tej jednoznacznej informacji Łukasz Gołębiowski całkowicie błędnie
przypisał wybicie medaiu inicjatywie Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-
1795)^, co nie obeszło się bez komentarza Tymoteusza Lipińskiego, który zresztą
powołał się na powyższą relację^, podobnie jak i Emeryk Hutten-Czapski w swojej
nocie katalogowej.
Kolejnym, niezwykle wartościowym źródłem jest wiadomość opublikowana
w dziale „Korespondencya" w fT/ć/ć/owo.ścŁ/cń
z 1907 roku. Bliżej nieznany Michał Brenstejn, autor wzmianki, przytoczył treść rę-
kopisu odnalezionego w bibliotece Antoniego Zaborskiego w Poszuszwiu na Żmu-
dzi, będącej w owym czasie własnością Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Ty-
tuł rękopisu: „Opisanie Medalu z Okazyi Seymu 1788/9 y szczęśliwych onegoż skut-
ków, bitego w Berlinie Roku 1789"'° całkowicie koresponduje z informacją zawartą
w Gazecie RŁf^zGw^ł/e/' i pozwala rozwiać wątpliwości dotyczące genezy medalu.
Przyjrzyjmy się zatem samemu medalowi: analiza jego treści pozwoli dociec
przyczyny owych rozbieżności.
Na awersie przedstawiono pomnik Jana III Sobieskiego dłuta Franciszka
Pincka", wykonany według projektu Andrzeja Le Bruna, znajdujący się w Ła-
zienkach Królewskich (tabl. 2, il. 1). Trzeba zaznaczyć, że pomnik na medalu nie
jest wiernym odzwierciedleniem oryginalnej rzeźby. Najbardziej zauważalna róż-
nica dotyczy usytuowania tarcz: z uwagi na niewielkie rozmiary medalu lepszym
rozwiązaniem kompozycyjnym było umieszczenie ich tuż po bokach pomnika,
czyli bliżej niż w rzeczywistości. Najistotniejszą różnicą są jednak nieścisłości
w inskrypcjach umieszczonych na tarczach. W inskrypcji łacińskiej podano błędną
datę śmierci Jana III: zamiast roku 1696 widnieje 1686A Różnice występują też
w obrębie inskrypcji polskiej. Napisy na pomniku wyglądają następująco:
^ Łukasz Gołębiowski (krypt. Ł. G.) (!773-t849) - historyk i bibliotekarz. Opracował czwarty tom Ga-
(uwetM weuG/ów..., zob. E. SZWANKOWSKJ, „Gołębiowski Łukasz", [w:] Po/.sP; Ńogro/zczwy, t. 8,
Wrocław-Kraków-Warszawa 1959-1960, s. 250-252.
s RACZYŃSK!, GaŃMetweaU/ów..., s. 100.
^ T. LI PIŃSKI, AAs'ce//awea z7Mw;'zwo(yczwg. Me&y/e za rz^r/ów /łz/gM^ia, Warszawa 1847, s. 12
(odbitka z Biblioteki Warszawskiej).
„Korespondencya", ł%3&wo.ścz YMWzzwałyczwo-źrcAeo/ogzczwg VI, 1907, s. 599; w dziale Starych Dru-
ków, Rękopisów i Kartografii MNK znajduje się „Opisanie Medalu..." wraz z ilustracją i nieco pełniejszą treścią,
w formie odbitki z Biblioteczki Numizmatycznej Polskiej Antoniego Ryszarda, nr inw. MNK V[II-XVIM.232I.
" Franciszek Pinck (1733-1798) - nadworny rzeźbiarz Stanisława Augusta Poniatowskiego, zatrudniony
przy różnego rodzaju pracach rzeźbiarsko-dekoracyjnych. Pomnik Jana III Sobieskiego, wykuty w piaskowcu,
był jego najważniejszą pracą. Artysta pracował nad rzeźbą w tatach 1787-1788. Zob. M.l. KWIATKOWSKA,
„Pinck Franciszek", [w:] PoAł/'.s7oww&óz'ogfa/7cz/zy, t. 26, Wrocław-Warszawa-Kraków-GdańskNLódź 1981,
s. 326-327.
'* Błąd skomentowali zarówno Emeryk Hutten-Czapski, jak i Łukasz Gołębiowski.