DOI issue:
Artykuły
DOI article:Taradaj, Paulina: Medal z 1789 roku upamiętniający sejm i uchwałę o powiększeniu armii ze zbiorów Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.31073#0176
PAULINA TARADAJ
III / K.P.W.X.L. / Oyczyzny / y / Sociuszow / Obrońcy / Któregośmy / Postradali / 1696 /
S.A.K. / 1788, przy krawędzi sygnatura: F:L:, górą w otoku napis: PRISCA VIRTUTE -
FELiX [Szczęśiiwa dzięki dawnej waleczności], w odcinku u dołu: CONCORD. COMIT.
CONVOC. / MDCCLXXXV1II [Zgoda Sejmu Zwołanego 1788], powyżej skrzyżowane:
gałązka laurowa, pęk włóczni przypominający rózgi liktorskie i hełm na włóczni.
REWERS: personifikacja Polski - w długiej szacie, płaszczu gronostajowym i koronie na
głowie, z głową zwróconą w lewo. We wzniesionej prawej ręce trzyma miecz, w lewej
- czteropolową tarczę polsko-litewską. Za nią, u jej stóp: broń, tarcze i chorągwie. Górą
w otoku napis: PROPRIO - MARTĘ TUTA [Bezpieczna własnym orężem], w odcinku
u dołu: AUCTO EXERCITU / MDCCLXXXIX [Za powiększeniem wojska 1789],
z lewej strony na linii odcinka sygnatura: D: LOOS.
Meda! nie należy do rzadkich - w samym zbiorze Gabinetu Numizmatycznego
MNK znajduje się pięć innych egzemplarzy: dwa w srebrze i trzy w brązie. Medal
srebrny znajdował się w kolekcji medali w zbiorach cesarskich w Wiedniuk Ponad-
to medal został sklasyfikowany w najważniejszych katalogach numizmatycznych^.
Unikatowa jest natomiast jego ikonografia, tematycznie nawiązująca do dwóch
wydarzeń: wzniesienia pomnika Jana III Sobieskiego w warszawskich Łazienkach
oraz uchwały sejmu, zwanego Czteroletnim, o powiększeniu armii. To zestawienie
dwóch odrębnych tematów stało się zapewne przyczyną pojawienia się w polskiej
literaturze przedmiotu pewnych nieścisłości dotyczących okoliczności wybicia
medalu, czego dowodzi chociażby zacytowany powyżej wpis z „Księgi darów"
MNK. Podobnego doprecyzowania wymaga określenie atrybucji medalu.
Na wstępie niewątpliwie warto przytoczyć stosowny fragment zawarty w Su-
plemencie do G<2ze(y UUpyzGwsUc/z ł sierpnia 1789 rokuk
Z Warszawy d. 1. Sierpnia. W tych dniach, J.R Margraf Luchesini Poseł Extraordynary-
iny Króla Jmci Pruskiego, imieniem Monarchy swego, ofiarował Nayiaśnieyszemu Nasze-
mu Panu Medal Złoty, a JP. Małachowskiemu Marszałkowi Seymowemu y Konfederacyi
Koronney, tudzież Xiążęciu Jmci Sapiezie Marszałkowi Konfederacyi Litew: Medale Srebr-
ne, bite świeżo w Berlinie z okoliczności teraźnieyszego tak chwalebnego Seymu Polskiego.
" J.F. KLUCZYCKI, Pć7777/<pł/ goAł/g w fk/gć/zz/zz /'yggo o/ro/zcćzc/z. AAofeź /zzzzg w/ćzć/ozzzo^cz zyczzycg ^zg
Po/ćzkóig .szczggó/zz/g/ zzz/g^złćzzźców Go/zcyz; zgńz-o/ G. J.P P/zzczyck/, Kraków 1835, s. 171-172, nr 174.
^ W kolejności chronologicznej: F. BENTKOWSKI, 5gA Z77gć/ćz/ówgoAł/g/? /zz/z z ć/z/g/ozz?/ DornyjPoAł/g/
^/yczzzgc/?, wCćz/zz'z7gczgPz*ó/. Z/gx. Gzzzwgzisy/g/zzw tK7z^zćzwz'gzz7ć7/'ć/zqącyc/z^zg, /zzćPz'gżzgz/zz'oz*ówzyzAzzz z-ozzzzo-
z/yc/z /^ń poć/ćzzź zgńrawy z\goz*zqć/A:z'gz77 /o/ zz/ożozzygrzgz pg/Aćz Pgzz/Zroiwkzggo, Warszawa 1830, nr 684; J.J. REI-
CHEL, D/g Pg/c/zgAc/zg Mzzzzz^ćzzzzzzz/tzzzg /z? 57. Pg/gzrsPzzzg, ZweiterTheil, 1842, nr 2320; E. RACZYŃSKI, Gćz-
A. G., wyć/ćzzzgprzgz Pć/wć7z*ć/ćz 77/: Poćz)zz7^A/ggo, t. 4, Wrocław 1843, nr 537; E. HUTTEN-CZAPSKI, Cćz/ćz/ogzzg
r/g /u Co//gc//o77 ć/g^ T/gć/o/Z/g^ g/ Mozzzzćz/g^ Po/oz7ćzAg^ ć/zz co/77/g Pzzzgziic TfzzAgzz-Czćzg^ł/, t. 11, St.-Petersbourg
I 872, nr 3309; zob. też: G. LOOS, lFrzg/c/7ZZZ)9 ^ÓZZ7Z77///c/zgZ' DgZ7p ZZZ7ć/ Gg/gggZ7/zg/AZZ7ZŻ77ZgZ7. Wg/c/7g Ć7ZZ^ ć/gZ*
Pgr/zzzgr Mgć/ćz///gZ7 - M/ŻZ7Zg VOZ7 G. AoOS' ^g// ć/gZ* GzTŻ77ć/z777g ć/ZgJgZ* ^Z7^/ć7// ć/zzz'c/z ć/gZ7 7/qAT/gr/ć7z7/gZV7* Dć7ZZZg/
Pz*/gć/z"/c/z Aoo^ /7g70707gggć777gg77 ^ 777ć/, Berlin 1842, s. 9, nr I. Z nowszych publikacji należy wymienić przede
wszystkim: K. SOMMER, D/g zMgć/ć7///gz7 ć/gs' Aózz/g/zg/z Pz-gzz/fAc/zgzz T7qAT7gć/ćzz7/g777*s' Dćzzz/g/ Pz/gć/z/g/z Aoo^ zzz7ć/
^g/Pgs' zl/g//gr^, Osnabrtick 1981, s. 45, nr A22; M. STAHR, Mgć/o/g po A/r/g z z PoA/rp znz/qzoz7g oć/XT7 ć/o AT77/
w/g/rzz, Poznań 2008, s. 213, nr 303 (Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, t. II).
Gćzzg/ćz RozrsYćzwsPo w^o/zoy ć/z7z'ć7 7. P/gzpzz/ćz z*o/rzz 77<$9, nr 61, s. 5, nr. inw. MNK Vlll-Czas.27.
III / K.P.W.X.L. / Oyczyzny / y / Sociuszow / Obrońcy / Któregośmy / Postradali / 1696 /
S.A.K. / 1788, przy krawędzi sygnatura: F:L:, górą w otoku napis: PRISCA VIRTUTE -
FELiX [Szczęśiiwa dzięki dawnej waleczności], w odcinku u dołu: CONCORD. COMIT.
CONVOC. / MDCCLXXXV1II [Zgoda Sejmu Zwołanego 1788], powyżej skrzyżowane:
gałązka laurowa, pęk włóczni przypominający rózgi liktorskie i hełm na włóczni.
REWERS: personifikacja Polski - w długiej szacie, płaszczu gronostajowym i koronie na
głowie, z głową zwróconą w lewo. We wzniesionej prawej ręce trzyma miecz, w lewej
- czteropolową tarczę polsko-litewską. Za nią, u jej stóp: broń, tarcze i chorągwie. Górą
w otoku napis: PROPRIO - MARTĘ TUTA [Bezpieczna własnym orężem], w odcinku
u dołu: AUCTO EXERCITU / MDCCLXXXIX [Za powiększeniem wojska 1789],
z lewej strony na linii odcinka sygnatura: D: LOOS.
Meda! nie należy do rzadkich - w samym zbiorze Gabinetu Numizmatycznego
MNK znajduje się pięć innych egzemplarzy: dwa w srebrze i trzy w brązie. Medal
srebrny znajdował się w kolekcji medali w zbiorach cesarskich w Wiedniuk Ponad-
to medal został sklasyfikowany w najważniejszych katalogach numizmatycznych^.
Unikatowa jest natomiast jego ikonografia, tematycznie nawiązująca do dwóch
wydarzeń: wzniesienia pomnika Jana III Sobieskiego w warszawskich Łazienkach
oraz uchwały sejmu, zwanego Czteroletnim, o powiększeniu armii. To zestawienie
dwóch odrębnych tematów stało się zapewne przyczyną pojawienia się w polskiej
literaturze przedmiotu pewnych nieścisłości dotyczących okoliczności wybicia
medalu, czego dowodzi chociażby zacytowany powyżej wpis z „Księgi darów"
MNK. Podobnego doprecyzowania wymaga określenie atrybucji medalu.
Na wstępie niewątpliwie warto przytoczyć stosowny fragment zawarty w Su-
plemencie do G<2ze(y UUpyzGwsUc/z ł sierpnia 1789 rokuk
Z Warszawy d. 1. Sierpnia. W tych dniach, J.R Margraf Luchesini Poseł Extraordynary-
iny Króla Jmci Pruskiego, imieniem Monarchy swego, ofiarował Nayiaśnieyszemu Nasze-
mu Panu Medal Złoty, a JP. Małachowskiemu Marszałkowi Seymowemu y Konfederacyi
Koronney, tudzież Xiążęciu Jmci Sapiezie Marszałkowi Konfederacyi Litew: Medale Srebr-
ne, bite świeżo w Berlinie z okoliczności teraźnieyszego tak chwalebnego Seymu Polskiego.
" J.F. KLUCZYCKI, Pć7777/<pł/ goAł/g w fk/gć/zz/zz /'yggo o/ro/zcćzc/z. AAofeź /zzzzg w/ćzć/ozzzo^cz zyczzycg ^zg
Po/ćzkóig .szczggó/zz/g/ zzz/g^złćzzźców Go/zcyz; zgńz-o/ G. J.P P/zzczyck/, Kraków 1835, s. 171-172, nr 174.
^ W kolejności chronologicznej: F. BENTKOWSKI, 5gA Z77gć/ćz/ówgoAł/g/? /zz/z z ć/z/g/ozz?/ DornyjPoAł/g/
^/yczzzgc/?, wCćz/zz'z7gczgPz*ó/. Z/gx. Gzzzwgzisy/g/zzw tK7z^zćzwz'gzz7ć7/'ć/zqącyc/z^zg, /zzćPz'gżzgz/zz'oz*ówzyzAzzz z-ozzzzo-
z/yc/z /^ń poć/ćzzź zgńrawy z\goz*zqć/A:z'gz77 /o/ zz/ożozzygrzgz pg/Aćz Pgzz/Zroiwkzggo, Warszawa 1830, nr 684; J.J. REI-
CHEL, D/g Pg/c/zgAc/zg Mzzzzz^ćzzzzzzz/tzzzg /z? 57. Pg/gzrsPzzzg, ZweiterTheil, 1842, nr 2320; E. RACZYŃSKI, Gćz-
A. G., wyć/ćzzzgprzgz Pć/wć7z*ć/ćz 77/: Poćz)zz7^A/ggo, t. 4, Wrocław 1843, nr 537; E. HUTTEN-CZAPSKI, Cćz/ćz/ogzzg
r/g /u Co//gc//o77 ć/g^ T/gć/o/Z/g^ g/ Mozzzzćz/g^ Po/oz7ćzAg^ ć/zz co/77/g Pzzzgziic TfzzAgzz-Czćzg^ł/, t. 11, St.-Petersbourg
I 872, nr 3309; zob. też: G. LOOS, lFrzg/c/7ZZZ)9 ^ÓZZ7Z77///c/zgZ' DgZ7p ZZZ7ć/ Gg/gggZ7/zg/AZZ7ZŻ77ZgZ7. Wg/c/7g Ć7ZZ^ ć/gZ*
Pgr/zzzgr Mgć/ćz///gZ7 - M/ŻZ7Zg VOZ7 G. AoOS' ^g// ć/gZ* GzTŻ77ć/z777g ć/ZgJgZ* ^Z7^/ć7// ć/zzz'c/z ć/gZ7 7/qAT/gr/ć7z7/gZV7* Dć7ZZZg/
Pz*/gć/z"/c/z Aoo^ /7g70707gggć777gg77 ^ 777ć/, Berlin 1842, s. 9, nr I. Z nowszych publikacji należy wymienić przede
wszystkim: K. SOMMER, D/g zMgć/ć7///gz7 ć/gs' Aózz/g/zg/z Pz-gzz/fAc/zgzz T7qAT7gć/ćzz7/g777*s' Dćzzz/g/ Pz/gć/z/g/z Aoo^ zzz7ć/
^g/Pgs' zl/g//gr^, Osnabrtick 1981, s. 45, nr A22; M. STAHR, Mgć/o/g po A/r/g z z PoA/rp znz/qzoz7g oć/XT7 ć/o AT77/
w/g/rzz, Poznań 2008, s. 213, nr 303 (Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, t. II).
Gćzzg/ćz RozrsYćzwsPo w^o/zoy ć/z7z'ć7 7. P/gzpzz/ćz z*o/rzz 77<$9, nr 61, s. 5, nr. inw. MNK Vlll-Czas.27.