Ostrowski, Jan K. : Pięć studiów o Piotrze Michałowskim (Kraków, 1988)

tezy, odnoszącej się do przesłania ideowego omawianych
obrazów.
Wobec wynikającej z zaprezentowanego materiału uni-
wersalności tendencji do łączenia z przedstawieniami sa-
motnego jeźdźca treści bohaterskich, należy przyjąć, że
postawa taka nie była obca i Michałowskiemu. Za jego
czasów część znaczeń konwencjonalych uległa wprawdzie
zapomnieniu, wiele z nich pozostawało jednak czytelnych,
szczególnie dla artysty o tej skali inteligencji i przeni-
kliwości. Istotnym argumentem są tu analogiczne, jeszcze
silniej zaznaczające się zjawiska w twórczości Delacroix.
Michałowski podjął swoistą grę ze swymi wzorami, akceptu-
jąc niektóre ich elementy, odrzucając inne, zgodnie ze
swymi specyficznymi predyspozycjami wydobywając przy
tym ich najprostsze, a zarazem najgłębsze wartości arche-
typiczne55. Całą złożoność owej gry można uchwycić oczy-
wiście tylko w tych wypadkach, gdy wykorzystany przez
Michałowskiego model utrzymany jest w języku znaków
konwencjonalnych. Warunek ten doskonale wypełniają przy-
kłady wybrane do przeprowadzenia naszej analizy. Często
było jednak zupełnie inaczej, jak choćby w wielokrotnie
kopiowanych przez Michałowskiego dziełach Aleksandra
Orłowskiego, w których główny nacisk położony został na
malowniczość i bogactwo egzotycznych atrybutów i w
których treści symboliczne zawarte są tylko implicite dzięki
automatycznemu ciążeniu tradycji ikonograficznej.
Malując swego Lisowcęyka i Jeźdźca polskiego, Michałowski
przekształcił konkretne postacie historyczne w anonimowe
typy. Ujawnia to specyficzne oblicze jego historyzmu.
Rezygnacja z jednostkowej anegdoty tym silniej podkreśliła
alegoryczne, bohaterskie aspekty przedstawienia. Że arty-
ście chodziło właśnie o to, że w danych wzorach poszukiwał
przede wszystkim środków wyrazowych, a nie historycznej
malowniczości, świadczy sumaryczne potraktowanie rea-

9 — Pięć studiów...

129