DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Zagadnienie transeptu pierwszej katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.26548#0043
strzeń do dyspozycji wschodniego transeptu w Centuli, a zapewne i do wschod-
niego transeptu tejże katedry.
Wielokondygnacjowa dyspozycja ramion transeptu niektórych kościołów
karolińskich oraz eliminacja podziału na piętra środkowej części westwerku
wraz z otwarciem jej ku nawie w X wieku, stały się źródłem inspiracji dla
grupy transeptów romańskich. Nie stanowi ona, z wyjątkiem szkoły nor-
mandzkiej, żadnej jedności terytorialnej. Poszczególne zabytki, rozsiane po
całej niemal Europie zachodniej i południowej, pod względem formalnym
różnią się nieraz między sobą znacznie. Pozostaje to w związku z faktem, że
poszczególne romańskie transepty z emporami nawiązują do różnych wzorów.
Jedne interpretują bezpośrednio motywy karolińskie i pokarolińskie, inne
upraszczają już wzory romańskie. Stąd obraz całości nie przedstawia się jed-
nolicie. Niemniej analiza poszczególnych obiektów wykazuje wyraźnie kieru-
nek rozwoju tego motywu w architekturze w. XI i XII.
Pierwsze romańskie przykłady empor w ramionach transeptu pojawiają się
od razu u progu drugiego tysiąclecia w dwu największych i najsławniejszych
przedsięwzięciach architektonicznych roku tysięcznego: w opackim kościele
św. Michała w Hildesheim i w bazylice ponad grobem głównego patrona Fran-
cji •— św. Marcina w Tours.
Piętno, jakie na monumentalnej fundacji Bernwarda wycisnęła archi-
tektura karolińskiego opactwa w Centuli, było nieraz podkreślane58. Wobec
jednakże hipotezy o istnieniu empor nie tylko w tzw. westwerku, lecz i w ra-
mionach transeptu wschodniego kościoła św. Rychariusza, warto raz jeszcze
przeanalizować oba kościoły pod kątem widzenia układu formalnego ich
transeptów 59.
Budowla Bernwarda otrzymała dyspozycję dwuchórową, stosowaną już
w architekturze karolińskiej (rys. 7). Te chóry w kościele św. Michała od-
dzielone zostały od trzynawowego korpusu potężną masą dwu wydatnych ele-
mentów poprzecznych, zwieńczonych na skrzyżowaniu z nawą czworobocznymi
latarniami i ujętych od południa i północy dwiema cylindrycznymi wieżami
schodowymi. Ta bryła powtarza podstawowe akcenty kościoła św. Rychariusza
(ryc. 13). W szczegółach istniały oczywiście różnice. Rzutom latarni w kościele
św. Michała nadano czworoboczne, a nie okrągłe formy, ale równocześnie
u podstawy ujęto latarnie wieńcem okien okrągłych, zupełnie tak samo jak
58 Por. B e s e 1 e r und Roggerkamp, o.c., s. 104—106.
59 Bernward w latach 993—1022 był biskupem w Hildesheim. W r. 966 ufundował
opactwo św. Michała, do którego przybyli mnisi z klasztoru św. Pantaleona w Kolonii. Po-
czątek budowy kościoła przypada na okres około r. 1001. Kryptę zachodnią poświęcono
w r. 1015, pierwsza konsekracja kościoła miała miejsce w r. 1022, a definitywna całości już
po śmierci Bernwarda — w r. 1033. Kościół przebudowano najpierw po pożarze w r. 1034,
a potem około roku 1162. Z bardzo bogatej literatury o kościele św. Michała najważniejsza
jest ostatnia monografia Beselera i Roggerkamp a, o.c. Zobacz ponadto:
J a n t z e n, o.c., s. 23—31; Lehmann, o.c., s. 102; Gródecki, o.c., s. 81—83,
117 n. 1—4, 194—196.
36
niego transeptu tejże katedry.
Wielokondygnacjowa dyspozycja ramion transeptu niektórych kościołów
karolińskich oraz eliminacja podziału na piętra środkowej części westwerku
wraz z otwarciem jej ku nawie w X wieku, stały się źródłem inspiracji dla
grupy transeptów romańskich. Nie stanowi ona, z wyjątkiem szkoły nor-
mandzkiej, żadnej jedności terytorialnej. Poszczególne zabytki, rozsiane po
całej niemal Europie zachodniej i południowej, pod względem formalnym
różnią się nieraz między sobą znacznie. Pozostaje to w związku z faktem, że
poszczególne romańskie transepty z emporami nawiązują do różnych wzorów.
Jedne interpretują bezpośrednio motywy karolińskie i pokarolińskie, inne
upraszczają już wzory romańskie. Stąd obraz całości nie przedstawia się jed-
nolicie. Niemniej analiza poszczególnych obiektów wykazuje wyraźnie kieru-
nek rozwoju tego motywu w architekturze w. XI i XII.
Pierwsze romańskie przykłady empor w ramionach transeptu pojawiają się
od razu u progu drugiego tysiąclecia w dwu największych i najsławniejszych
przedsięwzięciach architektonicznych roku tysięcznego: w opackim kościele
św. Michała w Hildesheim i w bazylice ponad grobem głównego patrona Fran-
cji •— św. Marcina w Tours.
Piętno, jakie na monumentalnej fundacji Bernwarda wycisnęła archi-
tektura karolińskiego opactwa w Centuli, było nieraz podkreślane58. Wobec
jednakże hipotezy o istnieniu empor nie tylko w tzw. westwerku, lecz i w ra-
mionach transeptu wschodniego kościoła św. Rychariusza, warto raz jeszcze
przeanalizować oba kościoły pod kątem widzenia układu formalnego ich
transeptów 59.
Budowla Bernwarda otrzymała dyspozycję dwuchórową, stosowaną już
w architekturze karolińskiej (rys. 7). Te chóry w kościele św. Michała od-
dzielone zostały od trzynawowego korpusu potężną masą dwu wydatnych ele-
mentów poprzecznych, zwieńczonych na skrzyżowaniu z nawą czworobocznymi
latarniami i ujętych od południa i północy dwiema cylindrycznymi wieżami
schodowymi. Ta bryła powtarza podstawowe akcenty kościoła św. Rychariusza
(ryc. 13). W szczegółach istniały oczywiście różnice. Rzutom latarni w kościele
św. Michała nadano czworoboczne, a nie okrągłe formy, ale równocześnie
u podstawy ujęto latarnie wieńcem okien okrągłych, zupełnie tak samo jak
58 Por. B e s e 1 e r und Roggerkamp, o.c., s. 104—106.
59 Bernward w latach 993—1022 był biskupem w Hildesheim. W r. 966 ufundował
opactwo św. Michała, do którego przybyli mnisi z klasztoru św. Pantaleona w Kolonii. Po-
czątek budowy kościoła przypada na okres około r. 1001. Kryptę zachodnią poświęcono
w r. 1015, pierwsza konsekracja kościoła miała miejsce w r. 1022, a definitywna całości już
po śmierci Bernwarda — w r. 1033. Kościół przebudowano najpierw po pożarze w r. 1034,
a potem około roku 1162. Z bardzo bogatej literatury o kościele św. Michała najważniejsza
jest ostatnia monografia Beselera i Roggerkamp a, o.c. Zobacz ponadto:
J a n t z e n, o.c., s. 23—31; Lehmann, o.c., s. 102; Gródecki, o.c., s. 81—83,
117 n. 1—4, 194—196.
36