DOI article:
Pieńkowska, Hanna: Renesansowa polichromia w Modlnicy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26548#0129
z r. 1523, Krużlowej Wyżnej (woj. krakowskie, pow. nowosądecki) z około
r. 1520 oraz w Grębieniu (woj. łódzkie) z lat 1520—1530. Stropy te, dzielone
na duże pola, wypełnione są bujną dekoracją roślinną o tradycjach gotyckich,
złożoną z giętkich, suchych, unerwionych skrętów liści i bogatych, różno-
rodnych kwiatów i owoców. Zapełniają one zwarcie płaszczyznę stropu. Wśród
tej dekoracji występują medaliony z kompozycjami figuralnymi61. Stropy
kasetonowe, szeroko zastosowane na zamku wawelskim w czasie około r. 1530
znalazły swe odbicie w malowanej dekoracji skromniejszych, nieraz wiejskich
wnętrz 62. Były to we wcześniejszych zabytkach kasetony o prostym podziale
z dekoracją nawiązującą do renesansu włoskiego z XV wieku63. Tradycje
tego układu występują również w późniejszych malowidłach stropowych, jak
np. w kościele w Orawce (około r. 1650) i Grywałdzie z r. 1618 (pow. nowo-
tarski). Tutaj jednakże kasetony nabierają iluzjonistycznej plastyczności
wskutek ich cieniowania i są pozbawione drobnej dekoracji arabeskowej.
Obok prostego podziału kasetonowego z dekoracją wyłącznie ornamen-
talną powstają stropy o złożonej i różnorodnej budowie kasetonów, występują-
cych licznie w stropach wawelskich i na wiciu podniebiach stall renesansowych.
61 W polichromii kościoła w Grębieniu roślinność potraktowana została bardziej swo-
bodnie i miękko, nabierając charakteru wyraźnie renesansowego. Podobną ornamentykę
spotykamy w iluminacjach książkowych w Polsce około r. 1500 czego przykładem mogą być
następujące zabytki: Mszał nr 4 z Archiwum Kapitulnego w Krakowie na Wawelu z około
r. 1512 i Pontyfikat Ciołka powstały po r. 1510, Graduai Olbrachta z około r. 1500 łub
Antyfonarz z r. 1526 z księgozbioru oo. dominikanów w Krakowie (Sawicka, o.c., fig. 40
i 55, tamże dalsza literatura przedmiotu: Terlecki, o.c., ryc. 35, tamże literatura przed-
miotu; F. K o p e r a, L. L e p s z y. Iluminowane rękopisy księgozbiorów oo. Dominikanów
i oo. Karmelitów w Krakowie, Zabytki Sztuki w Polsce II, Kraków 1926, fig. 4; B. Wolff,
Polichromia stropu w Grębieniu. Z zagadnień przełomu gotyku i renesansu w Polsce, Biule-
tyn HS XV, 1953, nr 2, s. 6—32).
62 J. E. Dutkiewicz, Malarstwo ścienne w budownictwie drewnianym (Wiadomości
Konserwatorskie II, Kraków V. 1958, s. 16 i nn.).
63 Np. stropy: Michelozza w sali „dei Ducento” we florenckim Palazzo Vecchio (V e n-
t u r i, o.c., VIII/1, ryc. 206), Giuliana da Sangallo w S. Maria Maggiore w Rzymie (tamże,
ryc. 315) lub Benedetta da Maiano w „salone degli Otto’’ w Palazzo Vecchio we Florencji
(tamże, ryc. 272). Wśród zabytków polskich tego okresu mieści się np. strop w kościele
w Łaszewie koło Wielunia z około połowy w. XVI, złożony z kwadratowych, prostych kase-
tonów z malowanymi rozetami i pasami o drobnej ornamentyce arabeskowej i kandelabro-
wej, przy czym ornament zajmuje całą powierzchnię poszczególnych pól i listew stropu.
Podobnie zdobione są stropy niektórych kościołów śląskich, jak np. drewnianego kościoła
z XVI wieku w Międzyrzeczu, murowanego w Centawie z r. 1568, którego strop złożony
z kasetonów pokrywa drobna malowana ornamentyka groteskowa, oraz nie istniejący już
strop w kościele w Chechle z r. 1517. W tym samym typie utrzymane są fragmenty drewnia-
nego stropu w późnym, bo pochodzącym z XV1I/XVIII wieku kościele w Jeleśnej (pow. ży-
wiecki), datowanym przez Szabłowskiego na podstawie przekazów na rok 1702, a które
mogą raczej pochodzić z pierwotnego drewnianego kościoła z r. 1584 (T. Dobrowolski,
Sztuka na Śląsku, Katowice—Wrocław 1948, s. 242; J. Szabl o w s k i. Powiat żywiecki,
Zabytki Sztuki w Polsce III, W’arszawa 1948, s. 58). Niewątpliwie podobnie wyglądały stropy
(później zamalowane i dotychczas nie odsłonięte) kościoła w Podolu z r. 1542 i Przydonicy
(pow. nowosądecki), przy tym w Podolu zachowały się dwie oryginalne rzeźbione rozety.
122
r. 1520 oraz w Grębieniu (woj. łódzkie) z lat 1520—1530. Stropy te, dzielone
na duże pola, wypełnione są bujną dekoracją roślinną o tradycjach gotyckich,
złożoną z giętkich, suchych, unerwionych skrętów liści i bogatych, różno-
rodnych kwiatów i owoców. Zapełniają one zwarcie płaszczyznę stropu. Wśród
tej dekoracji występują medaliony z kompozycjami figuralnymi61. Stropy
kasetonowe, szeroko zastosowane na zamku wawelskim w czasie około r. 1530
znalazły swe odbicie w malowanej dekoracji skromniejszych, nieraz wiejskich
wnętrz 62. Były to we wcześniejszych zabytkach kasetony o prostym podziale
z dekoracją nawiązującą do renesansu włoskiego z XV wieku63. Tradycje
tego układu występują również w późniejszych malowidłach stropowych, jak
np. w kościele w Orawce (około r. 1650) i Grywałdzie z r. 1618 (pow. nowo-
tarski). Tutaj jednakże kasetony nabierają iluzjonistycznej plastyczności
wskutek ich cieniowania i są pozbawione drobnej dekoracji arabeskowej.
Obok prostego podziału kasetonowego z dekoracją wyłącznie ornamen-
talną powstają stropy o złożonej i różnorodnej budowie kasetonów, występują-
cych licznie w stropach wawelskich i na wiciu podniebiach stall renesansowych.
61 W polichromii kościoła w Grębieniu roślinność potraktowana została bardziej swo-
bodnie i miękko, nabierając charakteru wyraźnie renesansowego. Podobną ornamentykę
spotykamy w iluminacjach książkowych w Polsce około r. 1500 czego przykładem mogą być
następujące zabytki: Mszał nr 4 z Archiwum Kapitulnego w Krakowie na Wawelu z około
r. 1512 i Pontyfikat Ciołka powstały po r. 1510, Graduai Olbrachta z około r. 1500 łub
Antyfonarz z r. 1526 z księgozbioru oo. dominikanów w Krakowie (Sawicka, o.c., fig. 40
i 55, tamże dalsza literatura przedmiotu: Terlecki, o.c., ryc. 35, tamże literatura przed-
miotu; F. K o p e r a, L. L e p s z y. Iluminowane rękopisy księgozbiorów oo. Dominikanów
i oo. Karmelitów w Krakowie, Zabytki Sztuki w Polsce II, Kraków 1926, fig. 4; B. Wolff,
Polichromia stropu w Grębieniu. Z zagadnień przełomu gotyku i renesansu w Polsce, Biule-
tyn HS XV, 1953, nr 2, s. 6—32).
62 J. E. Dutkiewicz, Malarstwo ścienne w budownictwie drewnianym (Wiadomości
Konserwatorskie II, Kraków V. 1958, s. 16 i nn.).
63 Np. stropy: Michelozza w sali „dei Ducento” we florenckim Palazzo Vecchio (V e n-
t u r i, o.c., VIII/1, ryc. 206), Giuliana da Sangallo w S. Maria Maggiore w Rzymie (tamże,
ryc. 315) lub Benedetta da Maiano w „salone degli Otto’’ w Palazzo Vecchio we Florencji
(tamże, ryc. 272). Wśród zabytków polskich tego okresu mieści się np. strop w kościele
w Łaszewie koło Wielunia z około połowy w. XVI, złożony z kwadratowych, prostych kase-
tonów z malowanymi rozetami i pasami o drobnej ornamentyce arabeskowej i kandelabro-
wej, przy czym ornament zajmuje całą powierzchnię poszczególnych pól i listew stropu.
Podobnie zdobione są stropy niektórych kościołów śląskich, jak np. drewnianego kościoła
z XVI wieku w Międzyrzeczu, murowanego w Centawie z r. 1568, którego strop złożony
z kasetonów pokrywa drobna malowana ornamentyka groteskowa, oraz nie istniejący już
strop w kościele w Chechle z r. 1517. W tym samym typie utrzymane są fragmenty drewnia-
nego stropu w późnym, bo pochodzącym z XV1I/XVIII wieku kościele w Jeleśnej (pow. ży-
wiecki), datowanym przez Szabłowskiego na podstawie przekazów na rok 1702, a które
mogą raczej pochodzić z pierwotnego drewnianego kościoła z r. 1584 (T. Dobrowolski,
Sztuka na Śląsku, Katowice—Wrocław 1948, s. 242; J. Szabl o w s k i. Powiat żywiecki,
Zabytki Sztuki w Polsce III, W’arszawa 1948, s. 58). Niewątpliwie podobnie wyglądały stropy
(później zamalowane i dotychczas nie odsłonięte) kościoła w Podolu z r. 1542 i Przydonicy
(pow. nowosądecki), przy tym w Podolu zachowały się dwie oryginalne rzeźbione rozety.
122