DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0023
Od czasów pierwszej interpretacji, jakiej dokonał Szyszko-Bohusz, linia
obronna „castrum” Konrada była prowadzona od wsch. części katedry ro-
mańskiej z w. XII do położonych na wsch. od niej rełiktów transeptowej
bazyliki identyfikowanej z pierwszą katedrą, noszącą zapewnie wtórnie,
wezwanie Św. Gereona i wreszcie do czteroapsydowej rotundy 51. W stosunku
do rzeźby skalnego podłoża wzgórza wawelskiego, wyżej podana linia obron-
na ciągnęłaby się wzdłuż lekkiej pochyłości od pn. ku pd. Fakt, że ten odci-
nek obwarowań z r. 1241 kończył się na czteroapsydowej rotundzie, zdaje
się być zrozumiały, gdyż dalej w kierunku pd. i pd.-wsch. skała zaczyna opa-
dać znacznie stromiej. Spróbujemy obecnie, zrywając z tradycyjme wyzna-
czaną linią umocnień Konrada Mazowieckiego, poprowadzić tę łinię w inny
sposób, zawsze jednak biorąc za punkt wyjścia katedrę, a jako punkt doce-
lowy kościół okrągły, po drodze zaś trzeci, mogący nosić wezwanie Św. Ge-
reona. Obwarowania Konrada Mazowieckiego miały brać początek przy
sanktuarium Św. Tomasza. Z. Budkowa wykazała dowodnie, że nie można
odrzucać możliwości istnienia kaplicy Św. Tomasza w katedrze romańskiej 52.
Przy jej lokalizacji jednakże trudno jest wyjść poza hipotezy. Znając w przy-
bliżeniu plan tzw. drugiej katedry krakowskiej możemy w omawianej kwestii
wysunąć pewne propozj^cje 63. Ołtarz główny patrona — Św. Wacława —
mieścił się zapewne w apsydzie głównej chóru wsch. Jak wiadomo krypta
zach. poświęcona była Św. Leonardowi. Nieznane są nam wezwania ołtarzy
w zakończeniu wsch., zapewne apsydowym, naw bocznych, dalej w chórze
zach. oraz w kaplicach, które najprawdopodobniej istniały już w w. XIII
w miejscu krucht flankujących z dwu stron kryptę zach. Jeżeli zlokalizujemy
sanktuarium Św. Tomasza w zach. stronie katedry, w apsydzie głównej lub
w pn.-zach. kaplicy i spróbujemy pociągnąć linię obwarowań w kierunku
zach. i pd.-zach. napotykamy relikty kościoła odkrytego w rejonie VIII przy
baszcie Złodziejskiej 54. Zakładając, że mógłby to być ewentualnie kościół
Św. Gereona możemy posuwać się dalej wzdłuż krawędzi wzgórza i docho-
dzimy do rotundy odkrytej w Tejonie X 56. Prowadzona w wyżej podany spo-
sób łinia obronna miałaby charakter tradycyjny, gdyż tak w przybliżeniu
przebiegał na odcinku pn.-zach. i zach. wał wiślański, a potem wczesno-
piastowski 56. Te dwa ostatnie wały obejmowały jednak niewątpliwie zamknię-
tym pierścieniem całe wzgórze. Linia Konrada poprowadzona natomiast
od katedry do kościoła w rejonie VIII i do rotundy w rejonie X, obejmowały
duży obszar nie dając obwodu zamkniętego. Wspomniana rotunda stała
51 Por. Szyszko-Bohusz, Rotunda, s. 56—57.
52 Por. Budkowa, o. c., s. 123.
53 Na temat tzw. drugiej katedry por. K. Żurowska, Geneza zachodniej części tak zwanef
drugiej katedry wawelskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Prace z Historii
Sztuki” z. 10, 1972, s. 35—70.
64 Por. przypis 6.
55 Por. przypis 5.
6li Por. Pianowski, o. c., s. 273—274.
21
obronna „castrum” Konrada była prowadzona od wsch. części katedry ro-
mańskiej z w. XII do położonych na wsch. od niej rełiktów transeptowej
bazyliki identyfikowanej z pierwszą katedrą, noszącą zapewnie wtórnie,
wezwanie Św. Gereona i wreszcie do czteroapsydowej rotundy 51. W stosunku
do rzeźby skalnego podłoża wzgórza wawelskiego, wyżej podana linia obron-
na ciągnęłaby się wzdłuż lekkiej pochyłości od pn. ku pd. Fakt, że ten odci-
nek obwarowań z r. 1241 kończył się na czteroapsydowej rotundzie, zdaje
się być zrozumiały, gdyż dalej w kierunku pd. i pd.-wsch. skała zaczyna opa-
dać znacznie stromiej. Spróbujemy obecnie, zrywając z tradycyjme wyzna-
czaną linią umocnień Konrada Mazowieckiego, poprowadzić tę łinię w inny
sposób, zawsze jednak biorąc za punkt wyjścia katedrę, a jako punkt doce-
lowy kościół okrągły, po drodze zaś trzeci, mogący nosić wezwanie Św. Ge-
reona. Obwarowania Konrada Mazowieckiego miały brać początek przy
sanktuarium Św. Tomasza. Z. Budkowa wykazała dowodnie, że nie można
odrzucać możliwości istnienia kaplicy Św. Tomasza w katedrze romańskiej 52.
Przy jej lokalizacji jednakże trudno jest wyjść poza hipotezy. Znając w przy-
bliżeniu plan tzw. drugiej katedry krakowskiej możemy w omawianej kwestii
wysunąć pewne propozj^cje 63. Ołtarz główny patrona — Św. Wacława —
mieścił się zapewne w apsydzie głównej chóru wsch. Jak wiadomo krypta
zach. poświęcona była Św. Leonardowi. Nieznane są nam wezwania ołtarzy
w zakończeniu wsch., zapewne apsydowym, naw bocznych, dalej w chórze
zach. oraz w kaplicach, które najprawdopodobniej istniały już w w. XIII
w miejscu krucht flankujących z dwu stron kryptę zach. Jeżeli zlokalizujemy
sanktuarium Św. Tomasza w zach. stronie katedry, w apsydzie głównej lub
w pn.-zach. kaplicy i spróbujemy pociągnąć linię obwarowań w kierunku
zach. i pd.-zach. napotykamy relikty kościoła odkrytego w rejonie VIII przy
baszcie Złodziejskiej 54. Zakładając, że mógłby to być ewentualnie kościół
Św. Gereona możemy posuwać się dalej wzdłuż krawędzi wzgórza i docho-
dzimy do rotundy odkrytej w Tejonie X 56. Prowadzona w wyżej podany spo-
sób łinia obronna miałaby charakter tradycyjny, gdyż tak w przybliżeniu
przebiegał na odcinku pn.-zach. i zach. wał wiślański, a potem wczesno-
piastowski 56. Te dwa ostatnie wały obejmowały jednak niewątpliwie zamknię-
tym pierścieniem całe wzgórze. Linia Konrada poprowadzona natomiast
od katedry do kościoła w rejonie VIII i do rotundy w rejonie X, obejmowały
duży obszar nie dając obwodu zamkniętego. Wspomniana rotunda stała
51 Por. Szyszko-Bohusz, Rotunda, s. 56—57.
52 Por. Budkowa, o. c., s. 123.
53 Na temat tzw. drugiej katedry por. K. Żurowska, Geneza zachodniej części tak zwanef
drugiej katedry wawelskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Prace z Historii
Sztuki” z. 10, 1972, s. 35—70.
64 Por. przypis 6.
55 Por. przypis 5.
6li Por. Pianowski, o. c., s. 273—274.
21