DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0087
początku obraz fundamentów tej części rezydencji. Dlatego budowę aneksu
przy kaplicy na Ostrowiu Lednickim słuszniej będzie kłaść na czas po r. 1040.
lecz ze względów technicznych nie wkraczając zbyt daleko w głąb w. XI.
Późniejsza metryka aneksu lednickiego od krakowskiego i ewentualna zależ-
ność pierwszego od drugiego, zdaje się mieć istotne znaczenie dla datowania
pierwszej fazy zabudowań Ostrowia Lednickiego. Faza ta pozbawiona mo-
numentalnego emporowego masywu zachodniego niewątpliwie chyba po-
przedzała budowę kaplicy na Wawelu. Stwierdzenie to ma istotne znaczenie
dła dalszych rozważań.
Wracając jednak do rotundy krakowskiej trzeba stwierdzić, że od kon-
cepcji empory w czworobocznym masywie zachodnim, ujmującym apsydę
zach. budowli czworolistnej, wiódł już tylko jeden krok do przeniesienia tejże
empory w obręb samej apsydy. To właśnie dokonało się w kościele B na
Wawelu, w którym empora zlała się z apsydą zach. budowli centralnej.
Czy tego rodzaju zjawisko pojawia się w tym czasie w innych budowłach
centralnych? Starochrześcijańskie kościoły centralne na Zachodzie nie po-
siadały nigdy empor. Otrzymywały je natomiast budowle na Wschodzie:
oktogon Konstantyna w Antiochii 39 czy kościół Grobu Chrystusa w Jero-
zolimie 40. Budowle te składały się z części środkowej krytej kopułą i z ota-
czającego środek obejścia, które było dwupoziomowe. Ze Wschodu ten typ
empor przeszedł do centrałnych kościołów bizantyńskich, takich jak San
Vitałe w Rawennie, czy kościół Św. Sergiusza i Bakchusa w Konstantynopo-
lu 41. Właśnie San Vitale odegrało ważną rolę przekaźnika tego motywu ern-
pory nad obejściem średniowiecznemu Zachodowi. Empory nad szesnasto-
bocznym obejściem oktogonu otrzymała bowiem kaplica akwizgrańska, a po
niej wszystkie jej bezpośrednie kopie 42 (rys. 11). Ten typ empor nad obej-
ściem miał prawdopodobnie bezpośrednie znaczenie dla powstania górnych
ganków, w grubości murów, w oktogonie w Mettlach (tzw. Ałter Turm) 43
(rys. 12), w rotundzie w Ludwigstadt 44, czy w domniemanym baptysterium
39 Na temat oktogonu w Antiochii por. A. Grabar, Martyrium, Paris, 1946, T. I, s. 214 i nast.
oraz F. W. Deichmann, Das Oktogon von Antiocheia: Heroon-Martyrion, Palastkirche oder Kathe-
dralel, „Byzantinische Zeitschrift”, 65, 1972, s. 40—56.
40 Na temat kościoła Grobu Chrystusa w Jerozolimie por. R. Krautheimer, Introduction
to an Iconography of Medieml Architecture w: Studies in Early Christian, Medieval and Re-
naissance Art, New York-London, 1969, s. 115 i nast. oraz Ch. Coiiasnon, The Church of
the Holy Sepulchre Jerusalem, London, 1974.
41 Na temat tych dwu kościołów por. W. Dynes, The First Christian Palace-Church Type,
„Marsyas”, XI, 1962—1964, s. 5 i nast.
42 Na ten temat por. A. Verbeek, Die architektonische Nachfolge der aachener Pfalzkapelle
w: Karl der Grosse, Band IV, Diisseldorf 1967, s. 113—121.
43 Na temat Mettlach por. Verbeek, o. c., s. 117, oraz H. E. Kubach, A. Verbeek, Ro-
manische Baukunst an Rhein und Maas, Berlin, 1975, s. 777—779.
44 Rotunda w Ludwigstadt miała osiem nisz półkolistych w grubości muru. W jednej z nich
rozpoczynał się trakt schodów, co wskazuje, że nad niszami mieścić się musiał górny ganek. Bu-
dowla ta od w. XVI pozbawiona jest swych funkcji kościelnych, a pierwotne mury zachowane są.
85
przy kaplicy na Ostrowiu Lednickim słuszniej będzie kłaść na czas po r. 1040.
lecz ze względów technicznych nie wkraczając zbyt daleko w głąb w. XI.
Późniejsza metryka aneksu lednickiego od krakowskiego i ewentualna zależ-
ność pierwszego od drugiego, zdaje się mieć istotne znaczenie dla datowania
pierwszej fazy zabudowań Ostrowia Lednickiego. Faza ta pozbawiona mo-
numentalnego emporowego masywu zachodniego niewątpliwie chyba po-
przedzała budowę kaplicy na Wawelu. Stwierdzenie to ma istotne znaczenie
dła dalszych rozważań.
Wracając jednak do rotundy krakowskiej trzeba stwierdzić, że od kon-
cepcji empory w czworobocznym masywie zachodnim, ujmującym apsydę
zach. budowli czworolistnej, wiódł już tylko jeden krok do przeniesienia tejże
empory w obręb samej apsydy. To właśnie dokonało się w kościele B na
Wawelu, w którym empora zlała się z apsydą zach. budowli centralnej.
Czy tego rodzaju zjawisko pojawia się w tym czasie w innych budowłach
centralnych? Starochrześcijańskie kościoły centralne na Zachodzie nie po-
siadały nigdy empor. Otrzymywały je natomiast budowle na Wschodzie:
oktogon Konstantyna w Antiochii 39 czy kościół Grobu Chrystusa w Jero-
zolimie 40. Budowle te składały się z części środkowej krytej kopułą i z ota-
czającego środek obejścia, które było dwupoziomowe. Ze Wschodu ten typ
empor przeszedł do centrałnych kościołów bizantyńskich, takich jak San
Vitałe w Rawennie, czy kościół Św. Sergiusza i Bakchusa w Konstantynopo-
lu 41. Właśnie San Vitale odegrało ważną rolę przekaźnika tego motywu ern-
pory nad obejściem średniowiecznemu Zachodowi. Empory nad szesnasto-
bocznym obejściem oktogonu otrzymała bowiem kaplica akwizgrańska, a po
niej wszystkie jej bezpośrednie kopie 42 (rys. 11). Ten typ empor nad obej-
ściem miał prawdopodobnie bezpośrednie znaczenie dla powstania górnych
ganków, w grubości murów, w oktogonie w Mettlach (tzw. Ałter Turm) 43
(rys. 12), w rotundzie w Ludwigstadt 44, czy w domniemanym baptysterium
39 Na temat oktogonu w Antiochii por. A. Grabar, Martyrium, Paris, 1946, T. I, s. 214 i nast.
oraz F. W. Deichmann, Das Oktogon von Antiocheia: Heroon-Martyrion, Palastkirche oder Kathe-
dralel, „Byzantinische Zeitschrift”, 65, 1972, s. 40—56.
40 Na temat kościoła Grobu Chrystusa w Jerozolimie por. R. Krautheimer, Introduction
to an Iconography of Medieml Architecture w: Studies in Early Christian, Medieval and Re-
naissance Art, New York-London, 1969, s. 115 i nast. oraz Ch. Coiiasnon, The Church of
the Holy Sepulchre Jerusalem, London, 1974.
41 Na temat tych dwu kościołów por. W. Dynes, The First Christian Palace-Church Type,
„Marsyas”, XI, 1962—1964, s. 5 i nast.
42 Na ten temat por. A. Verbeek, Die architektonische Nachfolge der aachener Pfalzkapelle
w: Karl der Grosse, Band IV, Diisseldorf 1967, s. 113—121.
43 Na temat Mettlach por. Verbeek, o. c., s. 117, oraz H. E. Kubach, A. Verbeek, Ro-
manische Baukunst an Rhein und Maas, Berlin, 1975, s. 777—779.
44 Rotunda w Ludwigstadt miała osiem nisz półkolistych w grubości muru. W jednej z nich
rozpoczynał się trakt schodów, co wskazuje, że nad niszami mieścić się musiał górny ganek. Bu-
dowla ta od w. XVI pozbawiona jest swych funkcji kościelnych, a pierwotne mury zachowane są.
85