DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Studia nad architekturą wczesnopiastowską, [2]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26757#0092
mogły być znacznie późniejsze jednonawowe kościoły emporowe z terenu
Polski. Zachód dostarcza nam jednak przykładów znacznie starszych, które
niewątpliwie umożliwiają wyjaśnienie początków tej formy na naszym te-
renie. Z pierwszej tercji w. X pochodzi pierwszy z trzech kościołów odkry-
tych na Sassenbergu koło Goslaru 51 (rys. 15). Henryk I wzniósł w tym miejscu
„Burg” z niewielką kaplicą zamkową p. w. Św. Jerzego. Była to mała budowla
prostokątna, z czworobocznym chórem iamkniętym apsydą półkolistą. Od
zach. między fundamentami odsłoniętej nawy biegnie mur poprzeczny, który
można interpretować jedynie jako fundament empory o formie bałkonu wspar-
tego zapewne na dwu podporach. Analogiczną kaplicę odkryto na terenie
„Burgu” Elten, wzniesioną przez Ottona I około r. 962 52 (rys. 16). Czworo
Rys. 16. Elten, kaplica pałacowa, rzut poziomy
boczny korpus kapłicy jest tu krótszy niż w Goslarze, brak również zupełnie
przęsła chóru, który ogranicza się do apsydy. Zachodnią stronę zajmowała
obszerna trybuna, wsparta na dwu filarach wolno stojących i dwu podporach
przyściennych. Zupełnie ten sam typ empory pojawia się na zamku w Tille-
dzie na początku w. XI 53. Te przykłady wystarczają, aby wyjaśnić, skąd bu-
downiczy zatrudniony na Wawelu mógł zaczerpnąć wzory dla empory w ko-
ściele B. Adaptacja natomiast tej konstrukcji dla wnętrza apsydowego, a po-
tem kolistego była zasługą budowniczych działających w Krakowie. Nie
można jednak wykluczyć, że pewne impulsy dla omawianej formy empory
w tzw. kościele B na Wawelu, wyszły od konstrukcji już wcześniej na ziemiach
polskich istniejących lub aktualnie powstających. Aby tę kwestię naświetlić,
trzeba się przyjrzeć najstarszej katedrze poznańskiej.
51 Por. G. Borchers, Die Grabuiigen und Untersuchungen in der Stiftskirche St. Georg zu
Goslar 1963j64, „Niederdeutsche Beitrage zur Kunstgeschichte”, Band V, 1966, s. 9—60, szcze-
gólnie zaś s. 36—43 i 52—53.
52 Por. G. Binding, W. Janssen, F. K. Jungklaass, Burg und Stift Elten am Niederrhein,
Dusseldorf 1970, s. 66—77.
53 Por. P. Grimm, Tilleda. Eine Konigspfalz am Kyffhduser, Teil 1: Die Hauptburg, Berlin
1968, s. 184—195.
90
Polski. Zachód dostarcza nam jednak przykładów znacznie starszych, które
niewątpliwie umożliwiają wyjaśnienie początków tej formy na naszym te-
renie. Z pierwszej tercji w. X pochodzi pierwszy z trzech kościołów odkry-
tych na Sassenbergu koło Goslaru 51 (rys. 15). Henryk I wzniósł w tym miejscu
„Burg” z niewielką kaplicą zamkową p. w. Św. Jerzego. Była to mała budowla
prostokątna, z czworobocznym chórem iamkniętym apsydą półkolistą. Od
zach. między fundamentami odsłoniętej nawy biegnie mur poprzeczny, który
można interpretować jedynie jako fundament empory o formie bałkonu wspar-
tego zapewne na dwu podporach. Analogiczną kaplicę odkryto na terenie
„Burgu” Elten, wzniesioną przez Ottona I około r. 962 52 (rys. 16). Czworo
Rys. 16. Elten, kaplica pałacowa, rzut poziomy
boczny korpus kapłicy jest tu krótszy niż w Goslarze, brak również zupełnie
przęsła chóru, który ogranicza się do apsydy. Zachodnią stronę zajmowała
obszerna trybuna, wsparta na dwu filarach wolno stojących i dwu podporach
przyściennych. Zupełnie ten sam typ empory pojawia się na zamku w Tille-
dzie na początku w. XI 53. Te przykłady wystarczają, aby wyjaśnić, skąd bu-
downiczy zatrudniony na Wawelu mógł zaczerpnąć wzory dla empory w ko-
ściele B. Adaptacja natomiast tej konstrukcji dla wnętrza apsydowego, a po-
tem kolistego była zasługą budowniczych działających w Krakowie. Nie
można jednak wykluczyć, że pewne impulsy dla omawianej formy empory
w tzw. kościele B na Wawelu, wyszły od konstrukcji już wcześniej na ziemiach
polskich istniejących lub aktualnie powstających. Aby tę kwestię naświetlić,
trzeba się przyjrzeć najstarszej katedrze poznańskiej.
51 Por. G. Borchers, Die Grabuiigen und Untersuchungen in der Stiftskirche St. Georg zu
Goslar 1963j64, „Niederdeutsche Beitrage zur Kunstgeschichte”, Band V, 1966, s. 9—60, szcze-
gólnie zaś s. 36—43 i 52—53.
52 Por. G. Binding, W. Janssen, F. K. Jungklaass, Burg und Stift Elten am Niederrhein,
Dusseldorf 1970, s. 66—77.
53 Por. P. Grimm, Tilleda. Eine Konigspfalz am Kyffhduser, Teil 1: Die Hauptburg, Berlin
1968, s. 184—195.
90