DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Krzyżowo-kopułowe kościoły-mauzolea w Polsce w pierwszej połowie wieku XVII
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26695#0051
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
MXL
PRACE Z HISTORH SZTUKI Z. 20
1992
KRZYŻOWO-KOPUŁOWE KOŚCIOŁY-MAUZOLEA
W POLSCE W PIERWSZEJ POŁOWIE WIEKU XVII*
„Nowożytna idea doskonałej świątyni o centralnym układzie, propagowa-
na we Włoszech przez teoretyków architektury renesansowej [...] nie przyjęła
się w polskiej architekturze kościelnej, która aż po schyłek XVI stulecia,
odznaczała się szczególnym konserwatyzmem" — zauważa Jerzy Zygmunt
Łoziński. „Zaszczepiona natomiast jako schemat niewielkiej kaplicy-mauzole-
um o pomnikowo-memoratywnym charakterze, stanowiącej zarazem przyby-
tek prywatnej dewocji, znalazła u nas koncepcja budowli centralnej wyjątkowe
uznanie i zadomowiła się na długie lata tak mocno jak nigdzie w Europie poza
Włochami"*. W w. XVI, XVII i XVIII na terenie Rzeczypospolitej powstało
kilkaset centralnych grobowych kaplic kopułowych, upamiętniających zarów-
no władców czy magnatów, jak i średniozamożną szlachtę oraz mieszczan**.
Olbrzymie rozpowszechnienie określonego wyżej typu kaplicy nie świadczy
jednak, iż tylko takie architektoniczne monumenty zaspokajały potrzeby
ówczesnych Polaków w zakresie budownictwa o przeznaczeniu sepulkralnym.
Łoziński pisze bowiem, iż „rolę tę pełnił w kilku przypadkach, szczególnie
zresztą okazałych, cały kościół-mauzoleum, założony na rzucie krzyża z kopu-
łą", wymieniając jako przykłady: kolegiatę w Żółkwi, w której pogrzebano
Stanisława Żółkiewskiego i jego krewnych, kościół Bernardynów w Rzeszowie,
stanowiący mauzoleum Ligęzów, a także należącą do tego zakonu świątynię
* Artykuł jest zmienioną wersją części pracy magisterskiej pod tytułem Krzyżowo-Tropa-
/rw<? ko.s'ć7oĄ-maazo/<?a w Pa/.sca u* YL/7 waLa, Kraków 1990 (maszynopis w Instytucie Historii
Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego), napisanej pod kierunkiem prof. dra hab. Jana Ostro-
wskiego. Serdecznie dziękuję panom profesorom Janowi Ostrowskiemu i Adamowi Małkiewiczowi
za pomoc udzieloną mi przy pisaniu tej pracy i przy przygotowywaniu do druku niniejszego
artykułu.
' J. Z. Ł o z i ń s k i, 7W.s7ra? waazo/aa r^aas-a/Motta [w:] Pcaasaa.s'. .Szta/ra /' a/co/ag/a, Warszawa
1976, s. 401.
^ Tenże, Grobowe /rap/a<? kapa/atra w Pa/jce /J20—7620, Warszawa 1973.
MXL
PRACE Z HISTORH SZTUKI Z. 20
1992
KRZYŻOWO-KOPUŁOWE KOŚCIOŁY-MAUZOLEA
W POLSCE W PIERWSZEJ POŁOWIE WIEKU XVII*
„Nowożytna idea doskonałej świątyni o centralnym układzie, propagowa-
na we Włoszech przez teoretyków architektury renesansowej [...] nie przyjęła
się w polskiej architekturze kościelnej, która aż po schyłek XVI stulecia,
odznaczała się szczególnym konserwatyzmem" — zauważa Jerzy Zygmunt
Łoziński. „Zaszczepiona natomiast jako schemat niewielkiej kaplicy-mauzole-
um o pomnikowo-memoratywnym charakterze, stanowiącej zarazem przyby-
tek prywatnej dewocji, znalazła u nas koncepcja budowli centralnej wyjątkowe
uznanie i zadomowiła się na długie lata tak mocno jak nigdzie w Europie poza
Włochami"*. W w. XVI, XVII i XVIII na terenie Rzeczypospolitej powstało
kilkaset centralnych grobowych kaplic kopułowych, upamiętniających zarów-
no władców czy magnatów, jak i średniozamożną szlachtę oraz mieszczan**.
Olbrzymie rozpowszechnienie określonego wyżej typu kaplicy nie świadczy
jednak, iż tylko takie architektoniczne monumenty zaspokajały potrzeby
ówczesnych Polaków w zakresie budownictwa o przeznaczeniu sepulkralnym.
Łoziński pisze bowiem, iż „rolę tę pełnił w kilku przypadkach, szczególnie
zresztą okazałych, cały kościół-mauzoleum, założony na rzucie krzyża z kopu-
łą", wymieniając jako przykłady: kolegiatę w Żółkwi, w której pogrzebano
Stanisława Żółkiewskiego i jego krewnych, kościół Bernardynów w Rzeszowie,
stanowiący mauzoleum Ligęzów, a także należącą do tego zakonu świątynię
* Artykuł jest zmienioną wersją części pracy magisterskiej pod tytułem Krzyżowo-Tropa-
/rw<? ko.s'ć7oĄ-maazo/<?a w Pa/.sca u* YL/7 waLa, Kraków 1990 (maszynopis w Instytucie Historii
Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego), napisanej pod kierunkiem prof. dra hab. Jana Ostro-
wskiego. Serdecznie dziękuję panom profesorom Janowi Ostrowskiemu i Adamowi Małkiewiczowi
za pomoc udzieloną mi przy pisaniu tej pracy i przy przygotowywaniu do druku niniejszego
artykułu.
' J. Z. Ł o z i ń s k i, 7W.s7ra? waazo/aa r^aas-a/Motta [w:] Pcaasaa.s'. .Szta/ra /' a/co/ag/a, Warszawa
1976, s. 401.
^ Tenże, Grobowe /rap/a<? kapa/atra w Pa/jce /J20—7620, Warszawa 1973.