DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: Architektura sakralna Teodora Talowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26695#0100
54
Neogotycki był też projekt Talowskiego — neogotycka jest również zgod-
nie z nim zrealizowana budowla. Jest to duża pseudobazylika (ryc. 1) o kor-
pusie trójnawowym, czteroprzęsłowym, z transeptem i dwuprzęsłowym chó-
rem, zamkniętym poligonalnie. Po lewej stronie chóru (patrząc ku ołtarzowi)
usytuowano aneks mieszczący zakrystię i skład. Od strony wejścia głównego
do kościoła przylega wysoka wieża, umieszczona na osi budowli. Znaczną
część ściany frontowej owej wieży wypełnia okno o formie krzyża, podzielone
w pionie laskowaniem na dwoje. W jego centrum umieszczony został kamienny
krucyfiks — motyw, który odtąd stale towarzyszyć będzie kościołom Talows-
kiego. Wieża zwieńczona jest czterospadowym dachem, z którego kalenicy
wyrasta wysoka, smukła iglica.
Budowla wzniesiona została z cegły i kamienia, użytego w partii detalu
(gzymsy, obramienia portali i okien, maswerki) w kostiumie nawiązującym do
gotyku redukcyjnego. Widać to szczególnie dobrze we wnętrzu, gdzie nie
istnieje żadna właściwie artykulacja: ani pozioma, ani pionowa, z wyjątkiem
masywnych kolumn międzynawowych o roślinnych kapitelach.
Oszczędność w stosowaniu środków wyrazu architektonicznego zauważal-
na jest i na zewnątrz: budowla działa ugrupowaniem masywnych brył, nie zaś
ozdobnością podziałów. Ogólnie czyni wrażenie oschłe, jakby twórca nie był
jeszcze pewien swych projektowych możliwości. Kościół pozbawiony jest
w dużym stopniu wyrazu indywidualnego, stanowiąc wypadkową rozwiązań
typowych dla czasu, w którym został wykonany. Widać to przede wszystkim
w układzie przestrzennym, a także w sposobie ujęcia wieży.
Układ trójnawowy, z transeptem, poligonalnie zamkniętym chórem bez
obejścia, dwoma najczęściej symetrycznie względem prezbiterium rozlokowa-
nymi aneksami i wieżą na osi, stanowił w latach osiemdziesiątych zeszłego
stulecia standardowy wzorzec świątyni przeznaczonej dla potrzeb mniejszych,
głównie przedmiejskich i wiejskich parafii. Wypracowany krótko po połowie
wieku XIX w środowiskach nadreńskim i austriackim, przyjął się przede
wszystkim w formie bazylikowej". Spotykamy jednak w tym czasie i budowle
pseudobazylikowe. W kontekście świątyni dobrzechowskiej na szczególną
uwagę zasługuje wiedeński kościół Św. Elżbiety, zbudowany w latach 1859—
1868 przez Hermanna Bergmanna (ryc. 2) — dzieło bardzo popularne wśród
architektów studiujących i pracujących w stolicy cesarstwa w następnych
dziesięcioleciach^. Jest to właśnie pseudobazylika, trójnawowa, z transeptem,
zamkniętym poligonalnie chórem bez obejścia i kwadratową wieżą usytuowa-
ną na osi. Wzniesiona została w kostiumie neogotyckim z cegły i ciosu użytego
w partiach przypór, parapetów, obramień okiennych, maswerków i dekoracyj-
** A. Leyendecker, Do/* A*ó7//or Dow to?<7<7/o &/k/Y//orc/?/2o^fnr <7o.s- 79. Jn/;r/?o/?<7or/',s', [w:] Dor
T^o/nor Do/n /w Jo/zr/zMnJor; ,s'o/7zor fo/Zo/zdzz/zg, red. H. Borger, t. II, Koln 1980, s. 240.
^ R. Wagner-Rieger, ItOe/z.s- dro/zzfoAzz//' z/n 79. 7o/zz7zzz/z<r/oz/, Wien 1970, s. 164; S.
Kronbichler-Skacha, D/o H-7'e/zor ,.77ozz/zz/o/zo/ć7zz2o/r W/' z//z<7 <7n.s' Itb/7r <7o.s' 4/'ć7zz7oA'Zo/z
77ornzo/z/z 7?org/rzn/z/z f7<376—7&%h ,,Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte", 39, 1986, s. 191 -
194.
Neogotycki był też projekt Talowskiego — neogotycka jest również zgod-
nie z nim zrealizowana budowla. Jest to duża pseudobazylika (ryc. 1) o kor-
pusie trójnawowym, czteroprzęsłowym, z transeptem i dwuprzęsłowym chó-
rem, zamkniętym poligonalnie. Po lewej stronie chóru (patrząc ku ołtarzowi)
usytuowano aneks mieszczący zakrystię i skład. Od strony wejścia głównego
do kościoła przylega wysoka wieża, umieszczona na osi budowli. Znaczną
część ściany frontowej owej wieży wypełnia okno o formie krzyża, podzielone
w pionie laskowaniem na dwoje. W jego centrum umieszczony został kamienny
krucyfiks — motyw, który odtąd stale towarzyszyć będzie kościołom Talows-
kiego. Wieża zwieńczona jest czterospadowym dachem, z którego kalenicy
wyrasta wysoka, smukła iglica.
Budowla wzniesiona została z cegły i kamienia, użytego w partii detalu
(gzymsy, obramienia portali i okien, maswerki) w kostiumie nawiązującym do
gotyku redukcyjnego. Widać to szczególnie dobrze we wnętrzu, gdzie nie
istnieje żadna właściwie artykulacja: ani pozioma, ani pionowa, z wyjątkiem
masywnych kolumn międzynawowych o roślinnych kapitelach.
Oszczędność w stosowaniu środków wyrazu architektonicznego zauważal-
na jest i na zewnątrz: budowla działa ugrupowaniem masywnych brył, nie zaś
ozdobnością podziałów. Ogólnie czyni wrażenie oschłe, jakby twórca nie był
jeszcze pewien swych projektowych możliwości. Kościół pozbawiony jest
w dużym stopniu wyrazu indywidualnego, stanowiąc wypadkową rozwiązań
typowych dla czasu, w którym został wykonany. Widać to przede wszystkim
w układzie przestrzennym, a także w sposobie ujęcia wieży.
Układ trójnawowy, z transeptem, poligonalnie zamkniętym chórem bez
obejścia, dwoma najczęściej symetrycznie względem prezbiterium rozlokowa-
nymi aneksami i wieżą na osi, stanowił w latach osiemdziesiątych zeszłego
stulecia standardowy wzorzec świątyni przeznaczonej dla potrzeb mniejszych,
głównie przedmiejskich i wiejskich parafii. Wypracowany krótko po połowie
wieku XIX w środowiskach nadreńskim i austriackim, przyjął się przede
wszystkim w formie bazylikowej". Spotykamy jednak w tym czasie i budowle
pseudobazylikowe. W kontekście świątyni dobrzechowskiej na szczególną
uwagę zasługuje wiedeński kościół Św. Elżbiety, zbudowany w latach 1859—
1868 przez Hermanna Bergmanna (ryc. 2) — dzieło bardzo popularne wśród
architektów studiujących i pracujących w stolicy cesarstwa w następnych
dziesięcioleciach^. Jest to właśnie pseudobazylika, trójnawowa, z transeptem,
zamkniętym poligonalnie chórem bez obejścia i kwadratową wieżą usytuowa-
ną na osi. Wzniesiona została w kostiumie neogotyckim z cegły i ciosu użytego
w partiach przypór, parapetów, obramień okiennych, maswerków i dekoracyj-
** A. Leyendecker, Do/* A*ó7//or Dow to?<7<7/o &/k/Y//orc/?/2o^fnr <7o.s- 79. Jn/;r/?o/?<7or/',s', [w:] Dor
T^o/nor Do/n /w Jo/zr/zMnJor; ,s'o/7zor fo/Zo/zdzz/zg, red. H. Borger, t. II, Koln 1980, s. 240.
^ R. Wagner-Rieger, ItOe/z.s- dro/zzfoAzz//' z/n 79. 7o/zz7zzz/z<r/oz/, Wien 1970, s. 164; S.
Kronbichler-Skacha, D/o H-7'e/zor ,.77ozz/zz/o/zo/ć7zz2o/r W/' z//z<7 <7n.s' Itb/7r <7o.s' 4/'ć7zz7oA'Zo/z
77ornzo/z/z 7?org/rzn/z/z f7<376—7&%h ,,Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte", 39, 1986, s. 191 -
194.