DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Gdańskie kolekcje numizmatów i medali od XVII do końca XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0026
Antoni
Romuald
Chodyński
a nawet hiszpańskich. Jeden z takich egzemplarzy zaopatrzony jest w ob-
szerny komentarz przez sekretarza Rady, historyka, prawnika i poetę neoła-
cińskiego, Kaspra Schutza, mieszkającego od końca 1564 r. w Gdańsku4 5 6.
Medale jako wyraz sztuki kameralnej o treściach osobistych związane
były z historią rodzin patrycjuszowskich, zamawiane i bite w związku
z uroczystościami zaślubin, jubileuszy członków rodzin najbogatszych
kupców i armatorów. Wykonywane dla uczczenia wybitnych osobistości:
profesorów "Ateneum" (Gimnazjum Akademickiego), uczonych, poetów,
kaznodziei. Bito oficjalne medale gloryfikujące władze miasta, donatywy,
które obok rzadkich medali i monet były prawdziwymi arcydziełami drob-
nej sztuki. Stanowiły dla posiadaczy wielką satysfakcję podnosząc ich
prestiż w wąskim gronie kolekcjonerów. Oni też w wyraźny sposób wywie-
rali nacisk na jakość bitych egzemplarzy w mennicy gdańskiej, zwłaszcza,
iż sami zasiadali we władzach miasta. Może nie tyle na produkcję i wygląd
monet - jak słusznie zauważył Siegfried Ruhle w krótkiej rozprawie Die
Danziger Personenmedaillen - co głównie na wygląd estetyczny donatyw".
Zawierały one wyraźną funkcję politycznego daru, wręczane królom pol-
skim wykonywane były z kruszcu jak najlepsze monety, charakteryzowały
się artyzmem wykonania najwyższej sztuki mistrzowskiej7 * 9 10.
Naukowe zainteresowanie zbieractwem monet i medali datuje się
w Gdańsku od początku XVIII stulecia. Pisze się wówczas często i poważ-
nie o numizmatyce, zakładane są gabinety, drukuje się katalogi. W 1720 r.
Georg Daniel Seyler (od 1735 r. rektor Gimnazjum Elbląskiego) opubliko-
wał "szkic" o polskich i pruskich gabinetach numizmatycznych', w 1728 r.
o talarze gdańskim stanowiącym rarytas kolekcjonerski'. W rękopisie pozo-
stawił dzieło o polskich i pruskich medalach z czasów króla Zygmunta I
Starego'1’. Problemami numizmatycznymi zajmowali się głównie sami zbie-
racze, jak rajca Johann Jacob Salomon, który w latach 1762-1763 w sześciu
wydanych zeszytach spisał historię gdańskich medali".
4 Wymieniam dla przykładu: "Bericht der Newen Groschen so im Land zu Mitawen genutzt was zwis-
chen denselben und altem Polnischen sampt Preussischenn Groschenn fur different" z podtytułem: "Nun Volgt
ein bericht, wegen der gutten altenn Groschenn..."; "Bericht unnd Erklerung Etslicher Newenn Schlege vonn
Thalemn, aus was Ursachenn es hoch schedlich und nachtailigk dieselbenn gleichs denn guttenn deutschenn
Reichsthalernn..." - Archiwum Państwowe w Gdańsku (cyt. dalej: APGd.), 300 R/D, 6.
’ Biogram Kaspra Schutza (ur.ok. 1540 - zm. 16 IX 1594 r. w Gdańsku) zob. T. Oracki Słozmik Biograficzny
Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od potowy XV do końca XVIII wieku, t. 2: L-Ż, Olsztyn 1988, s. 141 n.
6 S. Ruhle Die Danziger Personenmedaillen, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins", H. 70,
Danzig 1930, s. 142 (dalej cyt. Riihle 1930).
7 Riihle 1930: Besclireibung der Medaillen auf Danziger Personen, s. 143-161 - Ruhle podał katalog wybranych
medali gdańskich z lat 1529-1879.
K G. D. Seylers Entwurf eines zu edirenden Polnisch-und Preussischen Miintz-und Medaillen-Cabinets, Danzig
1720. Seylers był również autorem opisu kolekcji numizmatycznej króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I.
9 G. D. Seylers Historisclu; Nachrichten von einigen raren Thaler der Stadt Danzig. "Erleutertes Preussen",
t. IV, Kiinigsberg 1728, s. 730-740.
10 G. D. Seylers Polonia Metalika oder vollstandiges Verzeichnis aller Polnischen und Polnisch-Preussischen
Medaillen von Sigismund I - o tej publikacji wiadomość podaje S. Ruhle Die Entstechung des Miinzkabinetts am
Studtischen Gymnasium zu Danzig. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte Danzigs im 17. und 18. Jahrhundert. Mitteilun-
gen des Westpreussischen Geschichtsvereins", Jahrg. 24, Danzig 1925, nr 3, s. 47 n - (dalej cyt. Riihle 1925).
" J. J. Salomon Die Miinz-Geschichte der Stadt Danzig, T. I-V, 1762; T. VI, 1763; - Riihle 1925, s. 48 n.
22
Romuald
Chodyński
a nawet hiszpańskich. Jeden z takich egzemplarzy zaopatrzony jest w ob-
szerny komentarz przez sekretarza Rady, historyka, prawnika i poetę neoła-
cińskiego, Kaspra Schutza, mieszkającego od końca 1564 r. w Gdańsku4 5 6.
Medale jako wyraz sztuki kameralnej o treściach osobistych związane
były z historią rodzin patrycjuszowskich, zamawiane i bite w związku
z uroczystościami zaślubin, jubileuszy członków rodzin najbogatszych
kupców i armatorów. Wykonywane dla uczczenia wybitnych osobistości:
profesorów "Ateneum" (Gimnazjum Akademickiego), uczonych, poetów,
kaznodziei. Bito oficjalne medale gloryfikujące władze miasta, donatywy,
które obok rzadkich medali i monet były prawdziwymi arcydziełami drob-
nej sztuki. Stanowiły dla posiadaczy wielką satysfakcję podnosząc ich
prestiż w wąskim gronie kolekcjonerów. Oni też w wyraźny sposób wywie-
rali nacisk na jakość bitych egzemplarzy w mennicy gdańskiej, zwłaszcza,
iż sami zasiadali we władzach miasta. Może nie tyle na produkcję i wygląd
monet - jak słusznie zauważył Siegfried Ruhle w krótkiej rozprawie Die
Danziger Personenmedaillen - co głównie na wygląd estetyczny donatyw".
Zawierały one wyraźną funkcję politycznego daru, wręczane królom pol-
skim wykonywane były z kruszcu jak najlepsze monety, charakteryzowały
się artyzmem wykonania najwyższej sztuki mistrzowskiej7 * 9 10.
Naukowe zainteresowanie zbieractwem monet i medali datuje się
w Gdańsku od początku XVIII stulecia. Pisze się wówczas często i poważ-
nie o numizmatyce, zakładane są gabinety, drukuje się katalogi. W 1720 r.
Georg Daniel Seyler (od 1735 r. rektor Gimnazjum Elbląskiego) opubliko-
wał "szkic" o polskich i pruskich gabinetach numizmatycznych', w 1728 r.
o talarze gdańskim stanowiącym rarytas kolekcjonerski'. W rękopisie pozo-
stawił dzieło o polskich i pruskich medalach z czasów króla Zygmunta I
Starego'1’. Problemami numizmatycznymi zajmowali się głównie sami zbie-
racze, jak rajca Johann Jacob Salomon, który w latach 1762-1763 w sześciu
wydanych zeszytach spisał historię gdańskich medali".
4 Wymieniam dla przykładu: "Bericht der Newen Groschen so im Land zu Mitawen genutzt was zwis-
chen denselben und altem Polnischen sampt Preussischenn Groschenn fur different" z podtytułem: "Nun Volgt
ein bericht, wegen der gutten altenn Groschenn..."; "Bericht unnd Erklerung Etslicher Newenn Schlege vonn
Thalemn, aus was Ursachenn es hoch schedlich und nachtailigk dieselbenn gleichs denn guttenn deutschenn
Reichsthalernn..." - Archiwum Państwowe w Gdańsku (cyt. dalej: APGd.), 300 R/D, 6.
’ Biogram Kaspra Schutza (ur.ok. 1540 - zm. 16 IX 1594 r. w Gdańsku) zob. T. Oracki Słozmik Biograficzny
Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od potowy XV do końca XVIII wieku, t. 2: L-Ż, Olsztyn 1988, s. 141 n.
6 S. Ruhle Die Danziger Personenmedaillen, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins", H. 70,
Danzig 1930, s. 142 (dalej cyt. Riihle 1930).
7 Riihle 1930: Besclireibung der Medaillen auf Danziger Personen, s. 143-161 - Ruhle podał katalog wybranych
medali gdańskich z lat 1529-1879.
K G. D. Seylers Entwurf eines zu edirenden Polnisch-und Preussischen Miintz-und Medaillen-Cabinets, Danzig
1720. Seylers był również autorem opisu kolekcji numizmatycznej króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I.
9 G. D. Seylers Historisclu; Nachrichten von einigen raren Thaler der Stadt Danzig. "Erleutertes Preussen",
t. IV, Kiinigsberg 1728, s. 730-740.
10 G. D. Seylers Polonia Metalika oder vollstandiges Verzeichnis aller Polnischen und Polnisch-Preussischen
Medaillen von Sigismund I - o tej publikacji wiadomość podaje S. Ruhle Die Entstechung des Miinzkabinetts am
Studtischen Gymnasium zu Danzig. Ein Beitrag zur Kulturgeschichte Danzigs im 17. und 18. Jahrhundert. Mitteilun-
gen des Westpreussischen Geschichtsvereins", Jahrg. 24, Danzig 1925, nr 3, s. 47 n - (dalej cyt. Riihle 1925).
" J. J. Salomon Die Miinz-Geschichte der Stadt Danzig, T. I-V, 1762; T. VI, 1763; - Riihle 1925, s. 48 n.
22