DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Gdańskie kolekcje numizmatów i medali od XVII do końca XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0027
Archidiakon kościoła Mariackiego, Karl Benjamin Lengnich, otrzymany
po swoim ojcu Benjaminie niewielki zbiór pomnożył i po latach stał się
znawcą spraw monetarnych. Pisał wiele o numizmatyce w latach 1776-
1796’\ Przez współczesnych uważany był za wybitnego i zdolnego,
mającego rzeczywistą wiedzę, odznaczającego się tak cenioną w tej dzie-
dzinie przenikliwością i intuicją - pisał o Lengnichu Friederich W. von
Arnim w 1788 r.13 Sam Lengnich życzył sobie między innymi: "Chciałbym
opisać wszystkie medale i monety gdańskie, od tych wielkich do tych naj-
mniejszych, od talarów podwójnych do monet zdawkowych, stare i nowe,
w całości i te, które gromadzone i przechowywane są z szacunkiem w mo-
im rodzinnym mieście...". Ale z tak ambitnego planu zdołał jedynie
opracować gdańskie dukaty i inne złote monety14. W wartościowaniu Leng-
nicha pobrzmiewają praktyczne wskazówki z Die Geóffnete Raritaten-und.
Naturalien Kammer, o czym wspominam niżej.
Poza dostępnymi, choć dziś rzadkimi publikacjami, wiele cennych uwag
kolekcjonerów gdańskich zachowało się w notach rękopiśmiennych, jak
"Colectanea de re monetaria Regni Poloniae..." dotycząca monet XVI-XVIII
wieków'3, "Liber variarum Rerum Monetarium" z lat 1519-1692u'. Numizma-
tyczny charakter mają również zapiski o tytule "Tabula Proportionis Cava-
torum et Lotonum..."17, dalej, obliczenia wartości monet111 czy wartości kru-
szcu w monetach złotych19. Prócz rozważań historycznych, filozoficznych na
temat symboliki numizmatów z podaniem 44 znaków graficznych i zna-
ków sześciu elementów (ogień, powietrze, woda, ziemia oraz dzień i noc
[sic!]), wszelkie dywagacje pozanumizmatyczne mają silny wydźwięk al-
chemiczny2’. Zajmowano się wartością kruszcu w monetach krzyżackich po-
cząwszy od 1233 r. aż po połowę XVII w., z którego to czasu pochodzi oma-
wiany rękopis21. W 2 połowie tegoż stulecia należał do Johanna Ernesta
Schmiedena, bibliofila gdańskiego, na co wskazuje charakter pisma gloss22.
12 C. B. Lengnich Bei/trdge zur Kenntniss seltener und merkwiirdiger Biicher mit besonderer Riicksicht auf die
Numismatik von...r T. 1-2, Leipzig 1776; - tenże Nachrichten zur Biicher und Miinzkunde, Danzig, t. 1, 1780. t. 2,
1782; - tenże Merkwiirdigkeiten einer Miinz-und Medaillen-Sammlung in Danzig..., "Journal von und fur
Deutschland", roczniki 1791 i 1792. Informacje o gabinecie numizmatycznym Lengnicha znajdują się w dwóch
źródłach: w katalogu aukcyjnym z 1796 r. Verzeichniss der Munzsammlung des Wochseel Hm. Archidiakon..., Danzig
1796 oraz w rękopiśmiennych notach Lengnicha prowadzonych od 1780 r. do śmierci w 1797 r. - zob. Biblioteka
Gdańska Polskiej Akademii Nauk (odtąd cyt. BGdPAN), Ms 1118/iv. Również: K. Podlaszewska Księgozbiory
mieszczan gdańskich do końca XVIII w., "Zapiski Historyczne" t. XXXV, 1970, z. I, s. 42, poz. 226.
13 F. W. von Amim Von Thalem der Churfiirstlich-Brandenburgischen und Konigliche Preussischen regirenden
Hauser, Berlin 1788, s. 15.
11 Riihle 1925, s. 48. W katalogu zbiorów Lengnicha na 188 stronach wymienionych zostało 1564 różnych
medali i monet. W katalogu wydanym w 1801 r. na 112 stronach - 1225 monet. Natomiast wiele egzemplarzy
gdańskich - zob. Riihle 1925, s. 47.
1 APGd, 300 R/D, 1 - pochodzi z Biblioteki Schlieffa-Schumanna.
" 300 R/D, 3 - pochodzi z Biblioteki Remmersona.
i; 300 R/D, 4q -"Tabula Proportionis Cavatorum et Lotonum, una marca, puri auri habet cavactor", s. 20 n.
lh Ibidem, s. 40-46.
1 Ibidem, s. 64-67.
Ibidem, s. 109 - "Charakters der Nahmen der Metallen und Saltza".
Ibidem, s. 111-115 - "Preissen alte Miintze".
22 Johann Ernest Schmieden (1626-1707), rajca 1677 r., burmistrz 1692 r. burgrabia królewski 1707 r. Katalog
księgozbioru prywatnego sporządzony po jego śmierci, wraz z biblioteką ojca Natanaela (indygenat Jana
Gdańskie
kolekcje
numizmatów
i medali
od XVIII
do XIX
wieku
23
po swoim ojcu Benjaminie niewielki zbiór pomnożył i po latach stał się
znawcą spraw monetarnych. Pisał wiele o numizmatyce w latach 1776-
1796’\ Przez współczesnych uważany był za wybitnego i zdolnego,
mającego rzeczywistą wiedzę, odznaczającego się tak cenioną w tej dzie-
dzinie przenikliwością i intuicją - pisał o Lengnichu Friederich W. von
Arnim w 1788 r.13 Sam Lengnich życzył sobie między innymi: "Chciałbym
opisać wszystkie medale i monety gdańskie, od tych wielkich do tych naj-
mniejszych, od talarów podwójnych do monet zdawkowych, stare i nowe,
w całości i te, które gromadzone i przechowywane są z szacunkiem w mo-
im rodzinnym mieście...". Ale z tak ambitnego planu zdołał jedynie
opracować gdańskie dukaty i inne złote monety14. W wartościowaniu Leng-
nicha pobrzmiewają praktyczne wskazówki z Die Geóffnete Raritaten-und.
Naturalien Kammer, o czym wspominam niżej.
Poza dostępnymi, choć dziś rzadkimi publikacjami, wiele cennych uwag
kolekcjonerów gdańskich zachowało się w notach rękopiśmiennych, jak
"Colectanea de re monetaria Regni Poloniae..." dotycząca monet XVI-XVIII
wieków'3, "Liber variarum Rerum Monetarium" z lat 1519-1692u'. Numizma-
tyczny charakter mają również zapiski o tytule "Tabula Proportionis Cava-
torum et Lotonum..."17, dalej, obliczenia wartości monet111 czy wartości kru-
szcu w monetach złotych19. Prócz rozważań historycznych, filozoficznych na
temat symboliki numizmatów z podaniem 44 znaków graficznych i zna-
ków sześciu elementów (ogień, powietrze, woda, ziemia oraz dzień i noc
[sic!]), wszelkie dywagacje pozanumizmatyczne mają silny wydźwięk al-
chemiczny2’. Zajmowano się wartością kruszcu w monetach krzyżackich po-
cząwszy od 1233 r. aż po połowę XVII w., z którego to czasu pochodzi oma-
wiany rękopis21. W 2 połowie tegoż stulecia należał do Johanna Ernesta
Schmiedena, bibliofila gdańskiego, na co wskazuje charakter pisma gloss22.
12 C. B. Lengnich Bei/trdge zur Kenntniss seltener und merkwiirdiger Biicher mit besonderer Riicksicht auf die
Numismatik von...r T. 1-2, Leipzig 1776; - tenże Nachrichten zur Biicher und Miinzkunde, Danzig, t. 1, 1780. t. 2,
1782; - tenże Merkwiirdigkeiten einer Miinz-und Medaillen-Sammlung in Danzig..., "Journal von und fur
Deutschland", roczniki 1791 i 1792. Informacje o gabinecie numizmatycznym Lengnicha znajdują się w dwóch
źródłach: w katalogu aukcyjnym z 1796 r. Verzeichniss der Munzsammlung des Wochseel Hm. Archidiakon..., Danzig
1796 oraz w rękopiśmiennych notach Lengnicha prowadzonych od 1780 r. do śmierci w 1797 r. - zob. Biblioteka
Gdańska Polskiej Akademii Nauk (odtąd cyt. BGdPAN), Ms 1118/iv. Również: K. Podlaszewska Księgozbiory
mieszczan gdańskich do końca XVIII w., "Zapiski Historyczne" t. XXXV, 1970, z. I, s. 42, poz. 226.
13 F. W. von Amim Von Thalem der Churfiirstlich-Brandenburgischen und Konigliche Preussischen regirenden
Hauser, Berlin 1788, s. 15.
11 Riihle 1925, s. 48. W katalogu zbiorów Lengnicha na 188 stronach wymienionych zostało 1564 różnych
medali i monet. W katalogu wydanym w 1801 r. na 112 stronach - 1225 monet. Natomiast wiele egzemplarzy
gdańskich - zob. Riihle 1925, s. 47.
1 APGd, 300 R/D, 1 - pochodzi z Biblioteki Schlieffa-Schumanna.
" 300 R/D, 3 - pochodzi z Biblioteki Remmersona.
i; 300 R/D, 4q -"Tabula Proportionis Cavatorum et Lotonum, una marca, puri auri habet cavactor", s. 20 n.
lh Ibidem, s. 40-46.
1 Ibidem, s. 64-67.
Ibidem, s. 109 - "Charakters der Nahmen der Metallen und Saltza".
Ibidem, s. 111-115 - "Preissen alte Miintze".
22 Johann Ernest Schmieden (1626-1707), rajca 1677 r., burmistrz 1692 r. burgrabia królewski 1707 r. Katalog
księgozbioru prywatnego sporządzony po jego śmierci, wraz z biblioteką ojca Natanaela (indygenat Jana
Gdańskie
kolekcje
numizmatów
i medali
od XVIII
do XIX
wieku
23