DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Gdańskie kolekcje numizmatów i medali od XVII do końca XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0028
Antoni
Romuald
Chodyński
2.Uwagi do teorii i praktyki kolekcjonerskiej
przy zakładaniu gabinetów numizmatycznych
w XVIII wieku
Wykształcony numizmatyk gdański przełomu XVII i XVIII stulecia starał
się powoli odrzucać starzejącą się barokową w formie i treści koncepcję
gromadzenia silva rerum. Nowoczesne studio rei nummariae, niemiecki
Miintz-Cabinet - urządzony powinien być wzorcowo. Podręcznikiem
zbliżonym do doskonałego był wydawany w latach 1705-1707 w Hamburgu
przez Benjamina Schillerna Des Geóffneten Ritter-Platzes... (il. 1),
a zwłaszcza zamieszczone w tomie pierwszym i trzecim opracowania23. Już
ze Wstępu miłośnicy numizmatyki dowiadywali się, że "ze wszystkich
dostępnych starożytności we wszystkich czasach monetom dawano pier-
wszeństwo [...]. Książęta pragnąc wyróżnić się, niemałe części dochodów
przeznaczali na zdobywanie rzadkich medali, potem błyszczących w ich
skarbcach jak klejnoty. Zbierali uczeni i zbierały niewiasty, te zaś głównie
dla wizerunków bohaterów, także dla samej przyjemności posiadania".
Poza rolą kształtującą umysł, "wprowadzały kontemplującego w me-
lancholijne usposobienie ("melancholiche Gemuther") towarzyszące zadu-
mie nad wartością dawnej monety". Rozmyślaniom przypisywano "orzeź-
wienie uczuć bez szczególnego trudu, poprzez zabawę ale i z całą powagą,
jeśli zważyć na korzyści i sposób pogłębiania wiedzy"-4. Widzimy więc jak
krzywdzący wniosek wysunął kronikarz Grunau, stwierdzając jakoby bis-
kup chełmiński z głupoty zrodzonej ze starczego wieku, poświęcał
kanoniczne godziny na obcowanie z numizmatami.
W Das GeoffneteMiintz-Cabinet z naciskiem podkreślano czego oczekiwać
powinien zbieracz przy studiowaniu medali przedstawiających bramy, łuki
triumfalne, amfiteatry, pałace, piramidy, kolosy, obeliski, historie prowincji
i miast, wizerunki cesarzy, książąt, wodzów, poświęcone czasom pokoju i
czasom wojny, rozpoznawając wstęgi, wieńce i korony: coronae cwilis, trium-
phales, murales, naimles, obsidionales o kształtach rostratae i radiatae".
Działalność kolekcjonera musi opierać się na znajomości dzieł Herodota,
Diona, Dionizego z Helikarnasu, Polibiusza, Tytusa Liviniusza z Padwy,
Tacyta i innych historyków.
W połączeniu ze znajomością zabytków, czyli greckich i łacińskich
starożytności, przekazanych przez Pauzaniasza, Rosinusa, Filostrata, Rodi-
ginusa, pełniejszą stawała się wiedza numizmatyczna, tym bardziej jeśli
Kazimierza w 1658 r.), zob: 300 43/106, k. 208v-209 r; BGdPAN - Index librorum, s. 48; Cat. Bibl. 44 (XVIII
w.); — Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1859, s. 263; — Podlaszewska, op. cit. s. 56, poz. 21; — K. Reychman Exli-
brisy gdańskie, Warszawa 1929, s. 71 n; - Altpreussische Bibliogmphie, Bd 2, Lfg 4-5. Hrgb. K. Forstreuter, F. Ga-
use, Marburg/Lahn 1961-1967, s. 623.
M Das Geoffnete Miintz-Cabinet. Oder Einleitung, wie solche Wissensclwft leichte zu elernen, was in Erkdntnuss
Antiyuen und Modernai Muntzen erfordert werde und wie solche nutzlich zu gebrauchen sampt Beschreibung der
beriihmsten Miintz-Cabinetten und Scribenten in Europa, [w:] Des Geóffneten Ritter-Platzes, Bd 1, Hamburg 1705 oraz
Die Geoffnete Rańttiten-und Naturalien Kammer, [w:] ibidem, Bd 3, Hamburg 1707.
24 Das Geoffnete Miintz-Cabinet..., s. 5 n.
“ Ibidem, s. 8.
24
Romuald
Chodyński
2.Uwagi do teorii i praktyki kolekcjonerskiej
przy zakładaniu gabinetów numizmatycznych
w XVIII wieku
Wykształcony numizmatyk gdański przełomu XVII i XVIII stulecia starał
się powoli odrzucać starzejącą się barokową w formie i treści koncepcję
gromadzenia silva rerum. Nowoczesne studio rei nummariae, niemiecki
Miintz-Cabinet - urządzony powinien być wzorcowo. Podręcznikiem
zbliżonym do doskonałego był wydawany w latach 1705-1707 w Hamburgu
przez Benjamina Schillerna Des Geóffneten Ritter-Platzes... (il. 1),
a zwłaszcza zamieszczone w tomie pierwszym i trzecim opracowania23. Już
ze Wstępu miłośnicy numizmatyki dowiadywali się, że "ze wszystkich
dostępnych starożytności we wszystkich czasach monetom dawano pier-
wszeństwo [...]. Książęta pragnąc wyróżnić się, niemałe części dochodów
przeznaczali na zdobywanie rzadkich medali, potem błyszczących w ich
skarbcach jak klejnoty. Zbierali uczeni i zbierały niewiasty, te zaś głównie
dla wizerunków bohaterów, także dla samej przyjemności posiadania".
Poza rolą kształtującą umysł, "wprowadzały kontemplującego w me-
lancholijne usposobienie ("melancholiche Gemuther") towarzyszące zadu-
mie nad wartością dawnej monety". Rozmyślaniom przypisywano "orzeź-
wienie uczuć bez szczególnego trudu, poprzez zabawę ale i z całą powagą,
jeśli zważyć na korzyści i sposób pogłębiania wiedzy"-4. Widzimy więc jak
krzywdzący wniosek wysunął kronikarz Grunau, stwierdzając jakoby bis-
kup chełmiński z głupoty zrodzonej ze starczego wieku, poświęcał
kanoniczne godziny na obcowanie z numizmatami.
W Das GeoffneteMiintz-Cabinet z naciskiem podkreślano czego oczekiwać
powinien zbieracz przy studiowaniu medali przedstawiających bramy, łuki
triumfalne, amfiteatry, pałace, piramidy, kolosy, obeliski, historie prowincji
i miast, wizerunki cesarzy, książąt, wodzów, poświęcone czasom pokoju i
czasom wojny, rozpoznawając wstęgi, wieńce i korony: coronae cwilis, trium-
phales, murales, naimles, obsidionales o kształtach rostratae i radiatae".
Działalność kolekcjonera musi opierać się na znajomości dzieł Herodota,
Diona, Dionizego z Helikarnasu, Polibiusza, Tytusa Liviniusza z Padwy,
Tacyta i innych historyków.
W połączeniu ze znajomością zabytków, czyli greckich i łacińskich
starożytności, przekazanych przez Pauzaniasza, Rosinusa, Filostrata, Rodi-
ginusa, pełniejszą stawała się wiedza numizmatyczna, tym bardziej jeśli
Kazimierza w 1658 r.), zob: 300 43/106, k. 208v-209 r; BGdPAN - Index librorum, s. 48; Cat. Bibl. 44 (XVIII
w.); — Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1859, s. 263; — Podlaszewska, op. cit. s. 56, poz. 21; — K. Reychman Exli-
brisy gdańskie, Warszawa 1929, s. 71 n; - Altpreussische Bibliogmphie, Bd 2, Lfg 4-5. Hrgb. K. Forstreuter, F. Ga-
use, Marburg/Lahn 1961-1967, s. 623.
M Das Geoffnete Miintz-Cabinet. Oder Einleitung, wie solche Wissensclwft leichte zu elernen, was in Erkdntnuss
Antiyuen und Modernai Muntzen erfordert werde und wie solche nutzlich zu gebrauchen sampt Beschreibung der
beriihmsten Miintz-Cabinetten und Scribenten in Europa, [w:] Des Geóffneten Ritter-Platzes, Bd 1, Hamburg 1705 oraz
Die Geoffnete Rańttiten-und Naturalien Kammer, [w:] ibidem, Bd 3, Hamburg 1707.
24 Das Geoffnete Miintz-Cabinet..., s. 5 n.
“ Ibidem, s. 8.
24