Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Waldemar Deluga

Kolońskie metaloryty z XV wieku
w kolekcjach pomorskich

Średniowieczne rytownictwo 2 poł. XV w. osiągnęło szczyty swoich
możliwości artystycznych jak i technologicznych. Przykładem jest nowa
technika graficzna - metaloryt (Metallschnitt), wypracowany w środowisku
kolońskim ok. roku 14601. Metaloryt stanowił fenomen techniki graficznej,
trwał kilkadziesiąt lat i to jedynie w dorzeczu Renu, w Niderlandach głównie
w Kolonii, stolicy tej techniki, Bazylei i ośrodkach położonych nad Jeziorem
Bodeńskimi Kolonia - największe miasto niemieckie stała się miejscem
rozkwitu artystycznego metalorytu, wpływy sztuki niderlandzkiej były tam
bardzo silne, a Ren jako naturalny szlak komunikacyjny przyczynił się do
spopularyzowania nowej techniki3. Metaloryt należy do najrzadziej
występujących technik spośród XV-wiecznych grafik typu Einblattdruck, bo
już ok. roku 1500 został wyparty przez miedzioryt. Najwcześniejsze ryciny,
jakie znane są w historii grafiki europejskiej, należą do rzadkich okazów
znajdujących się w niewielu kolekcjach. W czasie zbierania materiałów do
katalogu średniowiecznych rycin, znajdujących się w zbiorach publicznych
i kościelnych w Polsce4, udało się zarejestrować wiele prac wykonanych we

1 W. Schreiber Der Meister der Metallschneidekunst nebst einem nach Schullen geordneten Katalog ihrer Arbeiten,
Strassburg 1926.

~ H. Delaborde La gramire. Precis elementaire de des origines de ses procedes et de son histoire, Paris 1882,
s. 43-55.

J W. Hiitt Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu, przeł. S. Błaut, Warszawa 1985, s. 32.
W Muzeum Narodowym w Gdańsku mieliśmy okazję widzieć obrazy kolońskie. Por. Klejnoty sztuki znad Renu.
Malarstwo starokolońskie ze zbiorów Wallraf-Richnrtz-Museuni w Kolonii. Muzeum Narodowe, Gdańsk 1994.

4 Z. Ameisonowa Einblattdrucke des fiinfzelmten Jahrhunderts in Polen. Holz und Metallschnitte in den
Bibliotheken zu Goluchów, Krakau, Lemberg, Lublin, Plotzk, Thorn und Warschau [P. Heitz, Einblattdrucke des
Fiinfzelmten Jahrhunderts, t. XVI: Polen,] Strassburg 1929; - S. Sawicka Einblattdrucke des XV. Jahrhunderts in Polen.
Warschau, Lemberg, Gniesen [Heitz, op. cit. t. LXXIV], Strassburg 1931; P. Heintz, [Z. Ameisenowa], Einblat-
tdrucke des XV. Jahrhunderts in Krakau, Einblattdrucke des Fiinfzehnten Jahrhunderts, vol C. Strassburg 1942;
- S. Sawicka Ryciny Wita Stwosza, Warszawa 1957; - H. Domaszewska Drzeworyty i miedzioryty z XV 'wieku
w zbiorach Gabinetu Rycin Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie"
XXVII: 1983, s. 27-71; - M. Bóbr, K. Krużel Katalog miedziorytów z wieku XV ze zbiorów graficznych Biblioteki PAN
w Krakowie, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie" XXX: 1985, s. 153-168: - tenże Katalog rycin Biblioteki
Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Szkoła niemiecka XV i XVI w., Wrocław 1987;- H. Domaszewska Woodcuts and
Engrauings ofthe XVth century. National Museum in Warsaw. Catalogue ofthe Collection, Warsaw 1993; - W. Deluga

197