DOI Artikel:
Deluga, Waldemar: Kolońskie metaloryty z XV wieku w kolekcjach pomorskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0202
Waletnar
Deluga
wspomnianej technice artystycznej. Metaloryt charakteryzuje się ostrością
rysunku oraz punktowaniem płaszczyzn. Płyta, najczęściej miedziana,
opracowywana była według tej samej zasady co drzeworyty. Czarne
elementy widoczne na rycinie to miejsca wypukłe, a białe to miejsca wklęsłe.
Czasami płyty były wykonane tak iluzorycznie, że trudno jest odróżnić
technikę metalorytu od drzeworytu, zwłaszcza w odmianie groszkowej
(Schrottblćitt). W niniejszym artykule pragnę zaprezentować kilka prac
pochodzących z kolekcji formowanych w ramach handlu miast han-
zeatyckich. W wielu przypadkach metaloryty są wklejone do rękopisów5
i starodruków. Dalsze poszukiwania pozwolą zapewne zarejestrować nas-
tępne obiekty, zaś szczegółowe badania zawartości inkunabułów, których
zbiór w Polsce sięga kilku tysięcy egzemplarzy, przyniosą wiele nowych
informacji dotyczących historii rytownictwa w wieku XV.
Wśród pomorskich kolekcji rycin na uwagę zasługuje zbiór z Muzeum
Miejskiego w Szczecinie, stworzony przez Stoltinga’. Spośród 25 miedzio-
rytów cztery znajdują się w Muzeum w Kilonii, między innymi Ukrzy-
żowanie Martina Schongauera'.
W zbiorach bibliotek gdańskich przechowywano wiele inkunabułów
i rękopisów, w których znajdowały się pojedyncze prace graficzne o cha-
rakterze luźnym. Wzmiankowane są one przez Wilhelma Schreibera i Maxa
Lehrsa*. Na podstawie spisu rękopisów i monografii księgozbioru Bi-
blioteki Miejskiej wiadomo o kilku kolejnych pracach". Hollstein wymienia
niektóre obiekty znajdujące się dawniej w Gdańsku, ale nie ma ich w żadnej
kolekcji publicznej". Z zapisków bibliograficznych wiadomo, że w zbiorach
kościoła NPMarii w Gdańsku znajdowały się grafiki XV-wieczne. W rę-
kopisie Bartholomeusa de Sancto Concordio: Summa Pisani z roku 1470
znajdowały się dwa metaloryty wklejone na wewnętrzne strony okładek:
Opłakiwanie - rycina z warsztatu kolońskiego" oraz Sąd Ostateczny2, obie
odnotowane przez Otto Grunthera w monografii rękopisów pochodzących
15łh Century Prints from Polish Collections, „Print Quarterly" XII, London 1995, w druku. O
pierwszych polskich rycinach o charakterze luźnym pisali: Z. Ameisenowa Nieznane polskie drzeiooryty z XVI
wieku, [w:] Kalendarz „Ilustrowanego Kuriera Codziennego" na rok 1937, Kraków 1936, s. 212-213; - M. Radojewski
Krakowski drzeworytnik „Mistrz Świętych Par" i jego nieznane dzieło ze św. Stanisławem i Florianem z początku XVI
w., „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich" 1:1992, s. 195-209.
Por. wybrana bibliografia rękopisów pomorskich: J. Błaszczyk Iluminacja średniowiecznych rękopisów ze
zbiorów pomorskich, „Gdańskie Studia Muzealne" III: 1981, s. 107-123; - J. Domasłowski, A. S. Labuda,
A. Karłowska-Kamzowa Malarstwo gotyckie na Pomorzu Zachodnim, Warszawa-Poznań 1990, s. 178-218.
" M. Stollting Verzeichniss von Kupferstiche dirungen, Schwarzkunstbliitter, etc., Stettin 1859; - Hacken Katalog
der Kupferstich-sammlung der Stadt Stettin, Stettin 1907; - Deutsche Graphik auf fitnf Jahrhunderten, Austellung im
Stetischen Museum, Stettin 1938.
' Museum Stifftung Pommern Kieł, Miinchen 1987, s. 106.
s M. Lehrs Der Deutsche und niederlandische Kupferstich des 15. Jahrhunderts in kleinere Sammlungen, Rep.fiir
Kunst. 1894, s. 364-365; - W. L. Schreiber Meistewerke der Mettalschneidekunst. Die Schrotblćitter in Danzig,
Konigsberg- Pelplin - Riga [Heinz, op. cit., t. XLI], Strassburg 1914, s. 8-9, nr 1-5.
" O. Griinther Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig, Danzig 1921, s. 74-75, 93-94,
114-115.
F. W. H. Hollstein Dutch and Flemish Etchings Engraińngs and Woadcuts ca. 1400-1700, Bd. XII [Masters and
Monogi-amist ofthe 15th Century], Amsterdam 1955, s. 17,137.
" Schreiber Handbuch... t. V, Leipzig 1928, s. 61, Nr 2335.
12 Ibidem, s. 85, nr 2406.
198
Deluga
wspomnianej technice artystycznej. Metaloryt charakteryzuje się ostrością
rysunku oraz punktowaniem płaszczyzn. Płyta, najczęściej miedziana,
opracowywana była według tej samej zasady co drzeworyty. Czarne
elementy widoczne na rycinie to miejsca wypukłe, a białe to miejsca wklęsłe.
Czasami płyty były wykonane tak iluzorycznie, że trudno jest odróżnić
technikę metalorytu od drzeworytu, zwłaszcza w odmianie groszkowej
(Schrottblćitt). W niniejszym artykule pragnę zaprezentować kilka prac
pochodzących z kolekcji formowanych w ramach handlu miast han-
zeatyckich. W wielu przypadkach metaloryty są wklejone do rękopisów5
i starodruków. Dalsze poszukiwania pozwolą zapewne zarejestrować nas-
tępne obiekty, zaś szczegółowe badania zawartości inkunabułów, których
zbiór w Polsce sięga kilku tysięcy egzemplarzy, przyniosą wiele nowych
informacji dotyczących historii rytownictwa w wieku XV.
Wśród pomorskich kolekcji rycin na uwagę zasługuje zbiór z Muzeum
Miejskiego w Szczecinie, stworzony przez Stoltinga’. Spośród 25 miedzio-
rytów cztery znajdują się w Muzeum w Kilonii, między innymi Ukrzy-
żowanie Martina Schongauera'.
W zbiorach bibliotek gdańskich przechowywano wiele inkunabułów
i rękopisów, w których znajdowały się pojedyncze prace graficzne o cha-
rakterze luźnym. Wzmiankowane są one przez Wilhelma Schreibera i Maxa
Lehrsa*. Na podstawie spisu rękopisów i monografii księgozbioru Bi-
blioteki Miejskiej wiadomo o kilku kolejnych pracach". Hollstein wymienia
niektóre obiekty znajdujące się dawniej w Gdańsku, ale nie ma ich w żadnej
kolekcji publicznej". Z zapisków bibliograficznych wiadomo, że w zbiorach
kościoła NPMarii w Gdańsku znajdowały się grafiki XV-wieczne. W rę-
kopisie Bartholomeusa de Sancto Concordio: Summa Pisani z roku 1470
znajdowały się dwa metaloryty wklejone na wewnętrzne strony okładek:
Opłakiwanie - rycina z warsztatu kolońskiego" oraz Sąd Ostateczny2, obie
odnotowane przez Otto Grunthera w monografii rękopisów pochodzących
15łh Century Prints from Polish Collections, „Print Quarterly" XII, London 1995, w druku. O
pierwszych polskich rycinach o charakterze luźnym pisali: Z. Ameisenowa Nieznane polskie drzeiooryty z XVI
wieku, [w:] Kalendarz „Ilustrowanego Kuriera Codziennego" na rok 1937, Kraków 1936, s. 212-213; - M. Radojewski
Krakowski drzeworytnik „Mistrz Świętych Par" i jego nieznane dzieło ze św. Stanisławem i Florianem z początku XVI
w., „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich" 1:1992, s. 195-209.
Por. wybrana bibliografia rękopisów pomorskich: J. Błaszczyk Iluminacja średniowiecznych rękopisów ze
zbiorów pomorskich, „Gdańskie Studia Muzealne" III: 1981, s. 107-123; - J. Domasłowski, A. S. Labuda,
A. Karłowska-Kamzowa Malarstwo gotyckie na Pomorzu Zachodnim, Warszawa-Poznań 1990, s. 178-218.
" M. Stollting Verzeichniss von Kupferstiche dirungen, Schwarzkunstbliitter, etc., Stettin 1859; - Hacken Katalog
der Kupferstich-sammlung der Stadt Stettin, Stettin 1907; - Deutsche Graphik auf fitnf Jahrhunderten, Austellung im
Stetischen Museum, Stettin 1938.
' Museum Stifftung Pommern Kieł, Miinchen 1987, s. 106.
s M. Lehrs Der Deutsche und niederlandische Kupferstich des 15. Jahrhunderts in kleinere Sammlungen, Rep.fiir
Kunst. 1894, s. 364-365; - W. L. Schreiber Meistewerke der Mettalschneidekunst. Die Schrotblćitter in Danzig,
Konigsberg- Pelplin - Riga [Heinz, op. cit., t. XLI], Strassburg 1914, s. 8-9, nr 1-5.
" O. Griinther Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig, Danzig 1921, s. 74-75, 93-94,
114-115.
F. W. H. Hollstein Dutch and Flemish Etchings Engraińngs and Woadcuts ca. 1400-1700, Bd. XII [Masters and
Monogi-amist ofthe 15th Century], Amsterdam 1955, s. 17,137.
" Schreiber Handbuch... t. V, Leipzig 1928, s. 61, Nr 2335.
12 Ibidem, s. 85, nr 2406.
198