Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (22.2023)

11. 10. Sceny pasyjne na ścianie wschodniej kościoła
w Sząbruku, po 1500, fot. Joanna Jakutowicz

Pewne analogie formalne do ma-
lowideł z Sząbruka, zwłaszcza w od-
niesieniu do figur apostołów, można
wskazać w innych średniowiecznych
cyklach malarskich regionu. Przedsta-
wienia apostołów były jednym z najpo-
pularniejszych motywów w malarstwie
ściennym terenu ziemi chełmińskiej
i Pomorza. Przedstawienia apostołów
w Okoninie, o ponad 100 lat wcześ-
niejsze niż w Sząbruku, charakteryzują-
ce się stosunkowo wysokim poziomem
malarskiego wykonania, są stylistycz-
nie zbliżone do malowideł w koście-
le Wniebowzięcia NMP w Toruniu.
Również malowidła w Dzietrzycho-
wie, Mariance, Gernau i Kumehnen
niewiele łączy z malowidłami sząbruc-
kimi, przede wszystkim ze wzglę-
du na czas powstania - przynależą
do sztuki XV w. - a także wysoki po-
ziom artystyczny. Cykle te, dość znacznych rozmiarów, wpisują się w ideę Col-
legium Apostolorum, popularną w Prusach w XIV i XV w., a jednocześnie stoją
w opozycji do przedstawień apostołów w Sząbruku, które, z uwagi na niewielkie
rozmiary stanowią raczej element drugorzędny całej kompozycji. Można więc
wysnuć wniosek, że koncepcja kolegium apostolskiego, z całą swoją semantyką,
popularna w sztuce Prus jeszcze w pierwszej połowie XV w., nie znalazła już od-
zwierciedlenia w twórczości z przełomu XV i XVI stulecia.
Pewne analogie kompozycyjne dają się natomiast zauważyć w malowidłach
w Dąbrównie i Morągu. Te pierwsze, odkryte w 1994 r., znajdują się we wschod-
niej, prezbiterialnej części kościoła ewangelicko-metodystycznego. Tak jak oma-
wiane wyżej cykle, również przedstawienia apostołów w tej świątyni należą
do wcześniejszej tradycji artystycznej. Cechą wspólną jest natomiast ujęcie
poszczególnych scen w prostokątne pola, co nadaje przestawieniom klarow-
ności, a zarazem świadczy o hołdowaniu bardziej konserwatywnym wzorcom
w komponowaniu przestrzeni. Data powstania malowideł w Dąbrównie nie
została jednoznacznie ustalona. Ewa Olkowska i Małgorzata Kumorowicz umiej-
scawiały je w szerokim przedziale czasowym od końca XIV do początku XVI w.2°
Mimo ubytków malarskich, a także braku odpowiedniego rozpoznania tego

20 Ewa Olkowska, Małgorzata Kumorowicz, Odkrycie gotyckich malowideł ściennych w prez-
biterium kościoła ewangelicko-metodystycznego w Dąbrównie, „Warmińsko-Mazurski Biuletyn
Konserwatorski” 1999, R. 1, s. 203-210.

72