DOI Artikel:
Jakutowicz, Joanna: Między centrum a peryferiami: Późnośredniowieczne malowidła z kościoła św. Mikołaja w Sząbruku na Warmii
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0084
za pontyfikatu gdańszczanina Mauryce-
go Ferbera (biskup w latach 1523-1537)46.
Około 1500 r. wśród kanoników nadal
przeważało środowisko toruńskie skupione
wokół Łukasza Watzenrodego i jego mece-
natu, ciążącego w kierunku miasta jego po-
chodzenia47. W Toruniu powstał m.in. po-
liptyk fromborski, jednak w omawianym
okresie w dziedzinie ludwisarstwa i konwi-
sarstwa również Gdańsk odgrywał już zna-
czącą rolę48. Z tego punktu widzenia ma-
lowidła sząbruckie jawią się jako wczesny
przykład oddziaływania Gdańska na sztu-
kę Warmii oraz zapowiedź późniejszych, już
w pełni nowożytnych inicjatyw artystycz-
nych wiążących ten region z nadbałtyckim
centrum.
Podsumowując analizę malowideł z Szą-
bruka, należy zwrócić uwagę na kilka ele-
mentów, które decydują o wyjątkowości
tego cyklu. Po pierwsze, jest to jeden z na-
jobszerniejszych późnogotyckich wystrojów
malarskich wiejskiego kościoła w Polsce północnej. Składają się na niego dekora-
cje trzech ścian - północnej, wschodniej i częściowo zachowana dekoracja ściany
południowej - o zróżnicowanym poziomie artystycznym. Najlepsza pod wzglę-
dem warsztatowym jest scena sądu ostatecznego, zwłaszcza dobrze zachowana
postać Chrystusa apokaliptycznego na majestacie, z uwypukloną mimiką i natu-
ralistycznie poprowadzonymi rysami twarzy. Pozostałe sceny zostały wykonane
w sposób bardziej uproszczony, ze zredukowanym rysunkiem kompozycyjnym,
gestykulacją i mimiką postaci, a także ze schematycznie zaznaczoną przestrzenią.
Również podział na pola zawierające poszczególne sceny (z wyjątkiem sceny sądu
ostatecznego) jest cechą, na podstawie której przedstawienia te należy umiejscowić
11. 21. Scena biczowania z Sząbruka, po 1500,
fot. Joanna Jakutowicz
46 Początki gdańszczan w kapitule katedralnej i kolegiackiej można datować na czas
po 1466 r., gdy coraz więcej mężczyzn z mieszczańskich rodzin przeznaczonych do stanu
duchownego było w stanie zdobyć uniwersyteckie wykształcenie, zwłaszcza w Rzymie, gdzie
mogli skutecznie zabiegać o przywileje, kanonie i prebendy. Por. Teresa Borawska, Gdańszczanie
w kapitule warmińskiej XIII-XVI w. [w:] Duchowieństwo kapitulne w Polsce późnośredniowiecznej
i wczesnonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, red. Andrzej
Radzymiński, Toruń 2000, s. 122-123.
47 Por. Kamila Wróblewska, Łukasz Watzenrode jako fundator dzieł sztuki (z zagadnień mece-
natu artystycznego na Warmii z przełomu XV i XVI stulecia), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie"
1972, nr 1, s. 149-157.
48 W Gdańsku biskup Watzenrode zamówił świeczniki i pacyfikał do katedry fromborskiej,
prawdopodobnie również płytę nagrobną biskupa Pawła Legendorfa. Por. ibidem.
83
go Ferbera (biskup w latach 1523-1537)46.
Około 1500 r. wśród kanoników nadal
przeważało środowisko toruńskie skupione
wokół Łukasza Watzenrodego i jego mece-
natu, ciążącego w kierunku miasta jego po-
chodzenia47. W Toruniu powstał m.in. po-
liptyk fromborski, jednak w omawianym
okresie w dziedzinie ludwisarstwa i konwi-
sarstwa również Gdańsk odgrywał już zna-
czącą rolę48. Z tego punktu widzenia ma-
lowidła sząbruckie jawią się jako wczesny
przykład oddziaływania Gdańska na sztu-
kę Warmii oraz zapowiedź późniejszych, już
w pełni nowożytnych inicjatyw artystycz-
nych wiążących ten region z nadbałtyckim
centrum.
Podsumowując analizę malowideł z Szą-
bruka, należy zwrócić uwagę na kilka ele-
mentów, które decydują o wyjątkowości
tego cyklu. Po pierwsze, jest to jeden z na-
jobszerniejszych późnogotyckich wystrojów
malarskich wiejskiego kościoła w Polsce północnej. Składają się na niego dekora-
cje trzech ścian - północnej, wschodniej i częściowo zachowana dekoracja ściany
południowej - o zróżnicowanym poziomie artystycznym. Najlepsza pod wzglę-
dem warsztatowym jest scena sądu ostatecznego, zwłaszcza dobrze zachowana
postać Chrystusa apokaliptycznego na majestacie, z uwypukloną mimiką i natu-
ralistycznie poprowadzonymi rysami twarzy. Pozostałe sceny zostały wykonane
w sposób bardziej uproszczony, ze zredukowanym rysunkiem kompozycyjnym,
gestykulacją i mimiką postaci, a także ze schematycznie zaznaczoną przestrzenią.
Również podział na pola zawierające poszczególne sceny (z wyjątkiem sceny sądu
ostatecznego) jest cechą, na podstawie której przedstawienia te należy umiejscowić
11. 21. Scena biczowania z Sząbruka, po 1500,
fot. Joanna Jakutowicz
46 Początki gdańszczan w kapitule katedralnej i kolegiackiej można datować na czas
po 1466 r., gdy coraz więcej mężczyzn z mieszczańskich rodzin przeznaczonych do stanu
duchownego było w stanie zdobyć uniwersyteckie wykształcenie, zwłaszcza w Rzymie, gdzie
mogli skutecznie zabiegać o przywileje, kanonie i prebendy. Por. Teresa Borawska, Gdańszczanie
w kapitule warmińskiej XIII-XVI w. [w:] Duchowieństwo kapitulne w Polsce późnośredniowiecznej
i wczesnonowożytnej. Studia nad pochodzeniem i funkcjonowaniem elity kościelnej, red. Andrzej
Radzymiński, Toruń 2000, s. 122-123.
47 Por. Kamila Wróblewska, Łukasz Watzenrode jako fundator dzieł sztuki (z zagadnień mece-
natu artystycznego na Warmii z przełomu XV i XVI stulecia), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie"
1972, nr 1, s. 149-157.
48 W Gdańsku biskup Watzenrode zamówił świeczniki i pacyfikał do katedry fromborskiej,
prawdopodobnie również płytę nagrobną biskupa Pawła Legendorfa. Por. ibidem.
83