DOI article:
Barysenka, Volha: „Kto by obraz Pana Jezusa z cerkwi czemerowskiej ukradł?” O losach obrazu Chrystusa Czemerowsko‑Buchowickiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0090
można odtworzyć tylko na podstawie archiwaliów, których stan zachowania
również jest zły, a ponadto są one rozproszone po archiwach, bibliotekach i pry-
watnych kolekcjach kilku państw (Polski, Białorusi, Litwy, Ukrainy, Rosji), toteż
dostęp do nich często bywa utrudniony. Mimo to obrazy te stanowią cenny
przedmiot badań, ponieważ przyczyniają się do pogłębienia wiedzy o dziejach
obrazów w dawnej Rzeczypospolitej oraz ich roli w relacjach międzywyznanio-
wych w okresie przed- i porozbiorowym.
Jednym z obrazów niezachowanych i obecnie zapomnianych jest cudowny obraz
Chrystusa Czemerowsko-Buchowickiego3 z unickiej cerkwi w Czemerach
(biał. HaMapbi, ob. rejon kamieniecki, obwód brzeski, Białoruś) w dekanacie
kamienieckim powiatu brzeskiego. Ikona ta kilkakrotnie była przenoszona
do kolejnych świątyń: ze wspomnianej cerkwi trafiła do kościoła przy klasz-
torze dominikańskim w Buchowiczach (biał. byxoBiubi, ob. rejon kobryński,
obwód brzeski, Białoruś) w powiecie brzeskim, następnie po kasacie klasztoru
i kościoła została przekazana do kościoła katolickiego w Kobryniu.
Dla poznania historii tego obrazu duże znaczenie mają materiały śledztwa
dotyczącego jego kradzieży z cerkwi czemerowskiej w 1779 r., przechowywane
w zespole Wieleńskiego Prawosławnego Konsystorza Duchownego w Litew-
skim Państwowym Archiwum Historycznym4. Są to dwa akty: Akt Komisji
o początkach obrazu Pana Jezusa w cerkwi parochialnej Czemerowskiej
łaskami słynącego... z 1778 r., w którym opisano pochodzenie i początki
kultu obrazu, oraz Akt Komisji o wykradaniu obrazu Pana Jezusa z cerkwi
Czemerowskiej z 1779 r., zawierający protokoły z przesłuchań świadków
w sprawie kradzieży.
W pierwszym ze wspomnianych dokumentów tak opisano dzieło:
Obraz Pana Jezusa Cierpiącego ręce związane paskiem mającego, w prawym ręku
trzcinę trzymającego szatą purpurową przyodzianego w Cierniowej Koronie w wyob-
rażeniu tym w jakim się zwykł malować prezentowany ludowi od Piłata z napisem
Ecce Homo. Malowania poważnego staroświeckiego [?] kopciały ciemny około ust
i szyi mało w twarzy znać mający, prawie [?] [...] wzdłuż około trzech ćwierci łokcia,
a wszerz [?] [?] skazy na oczach i twarzy nie mający5.
„Kto by obraz
Pana Jezusa
z cerkwi
czemerowskiej
ukradł?"...
3 Omawiane dzieło jest znane jako obraz Chrystusa Buchowickiego, jednak w niniejszym
artykule w związku z początkami kultu obrazu w Czemerach wolę używać nazwy podwójnej:
obraz Chrystusa Czemerowsko-Buchowickiego.
4 LVIA.E 605. Ap. 7. B. 64. Zob. wzmiankę na temat dokumentu: Andrzej Buczyło, Materiały
do dziejów przedrozbiorowej unickiej diecezji brzeskiej w opisie 7 fondu Wileński Prawosławny
Konsystorz Duchowny [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospo-
litej, t. 11, red. Wojciech Walczak, Katarzyna Wiszowata-Walczak, Białystok 2020, s. 6-7.
5 LVIA.E 605. Ap. 7. B. 64. F. 1. Tu i dalej dokument oryginalny cytowany na zasadach pub-
likacji źródeł historycznych Kazimierza Lepszego: Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych
od XVI w. do poł. XIX w., red. Kazimierz Lepszy, Wrocław 1953. Za pomocą znaków zapytania
w nawiasie kwadratowym [?] oznaczono brakujące fragmenty tekstu (arkusz uszkodzony, brak
fragmentu w prawym dolnym rogu). Podkreślenie pochodzi z oryginału.
89
również jest zły, a ponadto są one rozproszone po archiwach, bibliotekach i pry-
watnych kolekcjach kilku państw (Polski, Białorusi, Litwy, Ukrainy, Rosji), toteż
dostęp do nich często bywa utrudniony. Mimo to obrazy te stanowią cenny
przedmiot badań, ponieważ przyczyniają się do pogłębienia wiedzy o dziejach
obrazów w dawnej Rzeczypospolitej oraz ich roli w relacjach międzywyznanio-
wych w okresie przed- i porozbiorowym.
Jednym z obrazów niezachowanych i obecnie zapomnianych jest cudowny obraz
Chrystusa Czemerowsko-Buchowickiego3 z unickiej cerkwi w Czemerach
(biał. HaMapbi, ob. rejon kamieniecki, obwód brzeski, Białoruś) w dekanacie
kamienieckim powiatu brzeskiego. Ikona ta kilkakrotnie była przenoszona
do kolejnych świątyń: ze wspomnianej cerkwi trafiła do kościoła przy klasz-
torze dominikańskim w Buchowiczach (biał. byxoBiubi, ob. rejon kobryński,
obwód brzeski, Białoruś) w powiecie brzeskim, następnie po kasacie klasztoru
i kościoła została przekazana do kościoła katolickiego w Kobryniu.
Dla poznania historii tego obrazu duże znaczenie mają materiały śledztwa
dotyczącego jego kradzieży z cerkwi czemerowskiej w 1779 r., przechowywane
w zespole Wieleńskiego Prawosławnego Konsystorza Duchownego w Litew-
skim Państwowym Archiwum Historycznym4. Są to dwa akty: Akt Komisji
o początkach obrazu Pana Jezusa w cerkwi parochialnej Czemerowskiej
łaskami słynącego... z 1778 r., w którym opisano pochodzenie i początki
kultu obrazu, oraz Akt Komisji o wykradaniu obrazu Pana Jezusa z cerkwi
Czemerowskiej z 1779 r., zawierający protokoły z przesłuchań świadków
w sprawie kradzieży.
W pierwszym ze wspomnianych dokumentów tak opisano dzieło:
Obraz Pana Jezusa Cierpiącego ręce związane paskiem mającego, w prawym ręku
trzcinę trzymającego szatą purpurową przyodzianego w Cierniowej Koronie w wyob-
rażeniu tym w jakim się zwykł malować prezentowany ludowi od Piłata z napisem
Ecce Homo. Malowania poważnego staroświeckiego [?] kopciały ciemny około ust
i szyi mało w twarzy znać mający, prawie [?] [...] wzdłuż około trzech ćwierci łokcia,
a wszerz [?] [?] skazy na oczach i twarzy nie mający5.
„Kto by obraz
Pana Jezusa
z cerkwi
czemerowskiej
ukradł?"...
3 Omawiane dzieło jest znane jako obraz Chrystusa Buchowickiego, jednak w niniejszym
artykule w związku z początkami kultu obrazu w Czemerach wolę używać nazwy podwójnej:
obraz Chrystusa Czemerowsko-Buchowickiego.
4 LVIA.E 605. Ap. 7. B. 64. Zob. wzmiankę na temat dokumentu: Andrzej Buczyło, Materiały
do dziejów przedrozbiorowej unickiej diecezji brzeskiej w opisie 7 fondu Wileński Prawosławny
Konsystorz Duchowny [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospo-
litej, t. 11, red. Wojciech Walczak, Katarzyna Wiszowata-Walczak, Białystok 2020, s. 6-7.
5 LVIA.E 605. Ap. 7. B. 64. F. 1. Tu i dalej dokument oryginalny cytowany na zasadach pub-
likacji źródeł historycznych Kazimierza Lepszego: Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych
od XVI w. do poł. XIX w., red. Kazimierz Lepszy, Wrocław 1953. Za pomocą znaków zapytania
w nawiasie kwadratowym [?] oznaczono brakujące fragmenty tekstu (arkusz uszkodzony, brak
fragmentu w prawym dolnym rogu). Podkreślenie pochodzi z oryginału.
89