DOI Artikel:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0106
oczekiwaniom książąt erudytów, winni studiować dzieła polecanych autoryte-
tów: Plutarcha, Liwiusza, Appiana, Waleriusza Maksymusa, Petrarki i Boccaccia,
studiować relikty antyczne, medale itp.16 Wybierając protagonistów do dekoracji
fasady swego domu, Speymann odwołał się także do lektury III i V rozdziału
„Factorum et dictorum" Waleriusza Maksymusa, niewykluczone, że korzystał
też z żywotów równoległych Plutarcha17.
Armenini i Lomazzo zostali przywołani nieprzypadkowo - ich dzieła stanowiły
bowiem w Europie doby manieryzmu repozytorium użytecznych do dekoracji
wnętrz i fasad tematów zaczerpniętych z antyku. Nadto obaj autorzy przywołują
przykłady włoskich rezydencji, które z dużym prawdopodobieństwem Spey-
mann wizytował.
Od Wawrzyńca Wspaniałego do Lipsjusza - model
magnificencji w domu Speymanna jako remedium
i narzędzie paidei
Teoretycy renesansowi, odwołując się do Arystotelesa, Cycerona i św. Tomasza
z Akwinu, szukali szlachetnego wytłumaczenia kosztownych wydatków, jakie
pochłaniały inwestycje architektoniczne. Terminem wyjaśniającym sens zama-
wiania i gromadzenia dzieł sztuki była wówczas magnificencja (magnificentia,
virtus factiva magnorum) - cnota, o której pisał już Arystoteles, uważana za przy-
miot władców objawiający się wspaniałomyślnością i szczodrością. Giovanni
Pontano w De magnificentia (1498) tak ją definiuje: „Magnificencja, jak mi się
wydaje, stanowi właściwą miarę w czynieniu wydatków, wydatków z pewnością
wielkich, dokonywanych wedle pewnych kryteriów, choć nie wszystkie wielkie
wydatki zasługują na to miano. Na wyposażenie floty wydaje się wiele pieniędzy,
podobnie na prowadzenie wojen, na ufortyfikowanie miasta, by jego miesz-
kańcy czuli się bezpieczniej. Ale celem wyposażania floty jest zwycięstwo, tak
jak celem fortyfikowania jest bezpieczeństwo i ocalenie mieszkańców, podczas
gdy magnificencja, podobnie jak inne cnoty, jest bezinteresowna. Człowiek wiel-
możny czyni wielkie rzeczy, bo są one piękne same w sobie, ponieważ jest rzeczą
godną i szlachetną zadawalać się jedynie swą wielką realizacją"18. Warunkiem
spełnienia się tak rozumianej magnificencji jest stosowność, godność i zacność,
nadto „czyniąc wydatki, należy dążyć do użyteczności publicznej i zachowa-
nia piękna"19. Arystoteles, Tukidydes, Cyceron i Seneka uznali architekturę
Włoskie
inspiracje...
16 Por. Anton Boschloo, The Representation of History in Artistic Theory in the Early modern
Period [w:] Recreating Ancient History: Episodes from the Greek and Roman Past in the Arts and
Literature of the Early Modern Period, eds. Karl A. Enenkel, Jan L. de Jong, Jeannine De Landtsheer,
Leiden 2001, s. 6-8.
17 Kaleciński, Mity Gdańska..., s. 241.
18 Giovani Pontano, I libri delle virtu sociali, Roma 1999, s. 171.
19 Ibidem, s. 179.
105
tów: Plutarcha, Liwiusza, Appiana, Waleriusza Maksymusa, Petrarki i Boccaccia,
studiować relikty antyczne, medale itp.16 Wybierając protagonistów do dekoracji
fasady swego domu, Speymann odwołał się także do lektury III i V rozdziału
„Factorum et dictorum" Waleriusza Maksymusa, niewykluczone, że korzystał
też z żywotów równoległych Plutarcha17.
Armenini i Lomazzo zostali przywołani nieprzypadkowo - ich dzieła stanowiły
bowiem w Europie doby manieryzmu repozytorium użytecznych do dekoracji
wnętrz i fasad tematów zaczerpniętych z antyku. Nadto obaj autorzy przywołują
przykłady włoskich rezydencji, które z dużym prawdopodobieństwem Spey-
mann wizytował.
Od Wawrzyńca Wspaniałego do Lipsjusza - model
magnificencji w domu Speymanna jako remedium
i narzędzie paidei
Teoretycy renesansowi, odwołując się do Arystotelesa, Cycerona i św. Tomasza
z Akwinu, szukali szlachetnego wytłumaczenia kosztownych wydatków, jakie
pochłaniały inwestycje architektoniczne. Terminem wyjaśniającym sens zama-
wiania i gromadzenia dzieł sztuki była wówczas magnificencja (magnificentia,
virtus factiva magnorum) - cnota, o której pisał już Arystoteles, uważana za przy-
miot władców objawiający się wspaniałomyślnością i szczodrością. Giovanni
Pontano w De magnificentia (1498) tak ją definiuje: „Magnificencja, jak mi się
wydaje, stanowi właściwą miarę w czynieniu wydatków, wydatków z pewnością
wielkich, dokonywanych wedle pewnych kryteriów, choć nie wszystkie wielkie
wydatki zasługują na to miano. Na wyposażenie floty wydaje się wiele pieniędzy,
podobnie na prowadzenie wojen, na ufortyfikowanie miasta, by jego miesz-
kańcy czuli się bezpieczniej. Ale celem wyposażania floty jest zwycięstwo, tak
jak celem fortyfikowania jest bezpieczeństwo i ocalenie mieszkańców, podczas
gdy magnificencja, podobnie jak inne cnoty, jest bezinteresowna. Człowiek wiel-
możny czyni wielkie rzeczy, bo są one piękne same w sobie, ponieważ jest rzeczą
godną i szlachetną zadawalać się jedynie swą wielką realizacją"18. Warunkiem
spełnienia się tak rozumianej magnificencji jest stosowność, godność i zacność,
nadto „czyniąc wydatki, należy dążyć do użyteczności publicznej i zachowa-
nia piękna"19. Arystoteles, Tukidydes, Cyceron i Seneka uznali architekturę
Włoskie
inspiracje...
16 Por. Anton Boschloo, The Representation of History in Artistic Theory in the Early modern
Period [w:] Recreating Ancient History: Episodes from the Greek and Roman Past in the Arts and
Literature of the Early Modern Period, eds. Karl A. Enenkel, Jan L. de Jong, Jeannine De Landtsheer,
Leiden 2001, s. 6-8.
17 Kaleciński, Mity Gdańska..., s. 241.
18 Giovani Pontano, I libri delle virtu sociali, Roma 1999, s. 171.
19 Ibidem, s. 179.
105