DOI Heft:
Heft 1
DOI Artikel:Maciejewski, Marian: Zagadka i tajemnica: z zagadnień świadomości literackiej w okresie przełomu romantycznego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29201#0013
ZAGADKA I TAJEMNICA
7
tyczna dyktuje prawa. Oczywiście jest przeświadczony o ponadczaso-
wej wartości tej kategorii. Krytyk klasycystyczny nie odnosi kategorii
,,jasności" i ,.ciemności" do świata przedstawionego jako atrybutów
jego ontycznej struktury — będzie to dopiero wykładnikiem świado-
mości romantyków — lecz sprowadza całe zagadnienie na płaszczyznę
umiejętności pisarskich w zakresie stylu i kompozycji s.
[...] jasność jest wynikłością loiki, stylu, stosowności wyrazów i łatwej składni. Na
tych korzyściach zbywa Byronowi najwięcej. Prawie on zawsze zapomina czynić
stosowne przejścia, nie sądzi nawet godnym pracy wskazać je jakkolwiek. Prze-
skakuje wszystkie pośrednie pomysły z głównemi spojone, zawsze na to rachuje,
że czytelnik do wypełnienia braku dosyć ma rozsądku ń
Upraszczający charakter takiego ujęcia zauważyć mogła dopiero kry-
tyka dysponująca przeciwstawną, romantyczną świadomością zjawisk
artystycznych. Adolf Pictet, jeden z redaktorów ,,Biblioteki Powszech-
nej" 7, którego poglądy estetyczne zamieściła w 1827 roku ,.Biblioteka
Polska", polemizując z błędnymi jego zdaniem ujęciami różnic między
poezją klasycystyczną a romantyczną, rozprawia się także między inny-
mi z tymi, ,,którzy nie mieszając do kwestii swoich zdań politycznych
i religijnych, sądzą ją po prostu pod literackim punktem widzenia" s.
s Sygnalizowane tutaj różnice w poglądach estetycznych między klasycyzmem
a romantyzmem wyznacza ogólniejsza zasada filozoficzna przyznająca w ro-
mantyzmie w przeciwieństwie do oświecenia prymat realnemu życiu, a nie in-
telektualnej o nim refleksji. Ta różnica posłużyła I. Chrzanowskiemu do skon-
struowania „opozycyjnej" definicji romantyzmu: „Romantyzm jest to
prąd europejskiej kultury duchowej XVIII i XIX wieku, któ-
rego istotę stanowi walka ducha z jednostronnością oświe-
cenia, to znaczy walka irracjonalnych pierwiastków du-
chowych z roszczącym sobie prawo do wszechwładztwa
pierwiastkiem racjonalnym; czyli inaczej: walka o wyż-
szość realnego życia nad oderwaną myślą o życiu" [podkr.
I. Ch.] (Charakterystyka romantyzmu, „Rok Polski", 1917, nr 2 i 3; przedr. w:
Z epoki romantyzmu. Etadya i szkice, Kraków [brw.], s. 40, zob. także s. 16).
W następnych cytatach, o ile nie zaznaczono inaczej, podkreślenia pochodzą
ode mnie — M. M.
6 O Lordzie Byronie. Artykni H, s. 241. O klasycystycznym rozumieniu „jasności"
jako kategorii estetycznej uwikłanej równocześnie w kontekst epistemologicz-
ny, oczywiście o nastawieniu esencjalnym, pisze Stanisław Pietraszko w pracy
Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, (Wrocław—Warszawa—Kraków 1966,
s. 97—100).
? Genewska „Biblioteka Powszechna", jak informuje M. Szyjkowski, również pre-
numerowana była przez Filomatów (op. cit., s. 17).
s A. Piktet, Estetyka. Kilka myśli o różnicy Rodzajom Klassyczneyo i Roman-
tycznego przez h-J) iednego z Redaktorom dziennika „Biblioteka Pomszechna",
„Biblioteka Polska", IV (1827) 230.
7
tyczna dyktuje prawa. Oczywiście jest przeświadczony o ponadczaso-
wej wartości tej kategorii. Krytyk klasycystyczny nie odnosi kategorii
,,jasności" i ,.ciemności" do świata przedstawionego jako atrybutów
jego ontycznej struktury — będzie to dopiero wykładnikiem świado-
mości romantyków — lecz sprowadza całe zagadnienie na płaszczyznę
umiejętności pisarskich w zakresie stylu i kompozycji s.
[...] jasność jest wynikłością loiki, stylu, stosowności wyrazów i łatwej składni. Na
tych korzyściach zbywa Byronowi najwięcej. Prawie on zawsze zapomina czynić
stosowne przejścia, nie sądzi nawet godnym pracy wskazać je jakkolwiek. Prze-
skakuje wszystkie pośrednie pomysły z głównemi spojone, zawsze na to rachuje,
że czytelnik do wypełnienia braku dosyć ma rozsądku ń
Upraszczający charakter takiego ujęcia zauważyć mogła dopiero kry-
tyka dysponująca przeciwstawną, romantyczną świadomością zjawisk
artystycznych. Adolf Pictet, jeden z redaktorów ,,Biblioteki Powszech-
nej" 7, którego poglądy estetyczne zamieściła w 1827 roku ,.Biblioteka
Polska", polemizując z błędnymi jego zdaniem ujęciami różnic między
poezją klasycystyczną a romantyczną, rozprawia się także między inny-
mi z tymi, ,,którzy nie mieszając do kwestii swoich zdań politycznych
i religijnych, sądzą ją po prostu pod literackim punktem widzenia" s.
s Sygnalizowane tutaj różnice w poglądach estetycznych między klasycyzmem
a romantyzmem wyznacza ogólniejsza zasada filozoficzna przyznająca w ro-
mantyzmie w przeciwieństwie do oświecenia prymat realnemu życiu, a nie in-
telektualnej o nim refleksji. Ta różnica posłużyła I. Chrzanowskiemu do skon-
struowania „opozycyjnej" definicji romantyzmu: „Romantyzm jest to
prąd europejskiej kultury duchowej XVIII i XIX wieku, któ-
rego istotę stanowi walka ducha z jednostronnością oświe-
cenia, to znaczy walka irracjonalnych pierwiastków du-
chowych z roszczącym sobie prawo do wszechwładztwa
pierwiastkiem racjonalnym; czyli inaczej: walka o wyż-
szość realnego życia nad oderwaną myślą o życiu" [podkr.
I. Ch.] (Charakterystyka romantyzmu, „Rok Polski", 1917, nr 2 i 3; przedr. w:
Z epoki romantyzmu. Etadya i szkice, Kraków [brw.], s. 40, zob. także s. 16).
W następnych cytatach, o ile nie zaznaczono inaczej, podkreślenia pochodzą
ode mnie — M. M.
6 O Lordzie Byronie. Artykni H, s. 241. O klasycystycznym rozumieniu „jasności"
jako kategorii estetycznej uwikłanej równocześnie w kontekst epistemologicz-
ny, oczywiście o nastawieniu esencjalnym, pisze Stanisław Pietraszko w pracy
Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, (Wrocław—Warszawa—Kraków 1966,
s. 97—100).
? Genewska „Biblioteka Powszechna", jak informuje M. Szyjkowski, również pre-
numerowana była przez Filomatów (op. cit., s. 17).
s A. Piktet, Estetyka. Kilka myśli o różnicy Rodzajom Klassyczneyo i Roman-
tycznego przez h-J) iednego z Redaktorom dziennika „Biblioteka Pomszechna",
„Biblioteka Polska", IV (1827) 230.