DOI Heft:
Heft 2
DOI Artikel:Bender, Ryszard: Nieudana proba założenia folwarków na gruntach chłopskich w Ordynacji Zamoyskiej w latach 1843 - 1846
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29201#0277
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XVI, zeszyt 2 — 1968
RYSZARD BENDER
NIEUDANA PRÓBA ZAŁOŻENIA FOLWARKÓW
NA GRUNTACH CHŁOPSKICH W ORDYNACJI ZAMOYSKIEJ
W LATACH 1843—1846
Ordynacja Zamoyska w granicach Królestwa Polskiego obejmowała
w 1847 r. obszar gruntów wynoszący 661 193 morgi 45 prętów. Bez
,,funduszu religijnego", czyli gruntów użytkowanych przez parafie ła-
cińskie i unickie, oraz bez terenów 9 miast ordynackich (Goraja, Kraśni-
ka, Krzeszowa, Janowa, Józefowa, Szczebrzeszyna, Tarnogrodu, Tomaszo-
wa i Turobina) obszar ordynacji wynosił 628 347 morgów 22 pręty. Obej-
mował on tzw. realność włościan — 320 360 morgów 281 prętów, będącą
w 1846 r. w posiadaniu ok. 13 390 gospodarzy, oraz realność dworu, wyno-
szącą 307 986 morgów 41 prętów. Powierzchnia jednak gruntów dwor-
skich obejmowała także 241 856 morgów 173 pręty lasów. Bez lasów wy-
nosiła ona 66 129 morgów 168 prętów h W przeważającej części grunty te
znajdowały się w 1833 r. w użytkowaniu 81 folwarków-, a w r. 1847 —
już 109 J Liczba więc folwarków ok. r. 1847 odpowiadała liczbie folwar-
ków z końca XVIII w. ^ Wszystkie one były już wówczas stosownie do
decyzji ordynata z 1842 r. wydzierżawione bez pańszczyzny h Ostatni
jednak folwark, Obrocz, wypuszczono w ordynacji w dzierżawę bezpań-
szczyźnianą dopiero w roku gospodarczym 1844/45 h
* Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie (WAPL), zespół akt: Archiwum
Ordynacji Zamoyskiej (AOZ), vol. 2976 — Wykaz powierzchni Ordynacji Za-
moyskiej z 1847 r.; tamże, vol. 16189, k. 154 n. — Wykaz porównawczy osiad-
łych osad i pustek w dobrach Ordynacji Zamoyskiej w latach 1833, 1846, 1858.
- Tamże, vol. 2977 — Wykaz folwarków należących do Ordynacji Zamoyskiej
w 1833 r.
3 Tamże, vol. 2976 — Wykaz powierzchni Ordynacji Zamoyskiej z 1847 r.
^ R. Orłowski, Położenie i tocdka kiasotoa chłopóto ta Ordt/nacji Zamojskiej
to drugiej połotoie XVHZ toiektt, Lublin 1963, s. 64.
^ Postanowił on wówczas, ażeby wszystkie folwarki z dniem 1 VII 1842 r. zostały
wydzierżawione bez pańszczyzny. Zob. WAPL, AOZ, vol. 16815, k. 262 — Admi-
nistracja Generalna Dóbr Ordynacji Zamoyskiej w Zwierzyńcu do rządcy klucza
szczebrzeskiego 14 I 1842.
^ WAPL, AOZ, vol. 6826, s. 93 — Wyciąg z protokołu 78 sesji Administracji
Generalnej z 28 111 1844; tamże, s. 101 — Administracja Generalna do Kance-
larii Centralnej Dóbr Ordynacji Zamoyskiej w Warszawie 2 V 1844. Folwark ten
Tom XVI, zeszyt 2 — 1968
RYSZARD BENDER
NIEUDANA PRÓBA ZAŁOŻENIA FOLWARKÓW
NA GRUNTACH CHŁOPSKICH W ORDYNACJI ZAMOYSKIEJ
W LATACH 1843—1846
Ordynacja Zamoyska w granicach Królestwa Polskiego obejmowała
w 1847 r. obszar gruntów wynoszący 661 193 morgi 45 prętów. Bez
,,funduszu religijnego", czyli gruntów użytkowanych przez parafie ła-
cińskie i unickie, oraz bez terenów 9 miast ordynackich (Goraja, Kraśni-
ka, Krzeszowa, Janowa, Józefowa, Szczebrzeszyna, Tarnogrodu, Tomaszo-
wa i Turobina) obszar ordynacji wynosił 628 347 morgów 22 pręty. Obej-
mował on tzw. realność włościan — 320 360 morgów 281 prętów, będącą
w 1846 r. w posiadaniu ok. 13 390 gospodarzy, oraz realność dworu, wyno-
szącą 307 986 morgów 41 prętów. Powierzchnia jednak gruntów dwor-
skich obejmowała także 241 856 morgów 173 pręty lasów. Bez lasów wy-
nosiła ona 66 129 morgów 168 prętów h W przeważającej części grunty te
znajdowały się w 1833 r. w użytkowaniu 81 folwarków-, a w r. 1847 —
już 109 J Liczba więc folwarków ok. r. 1847 odpowiadała liczbie folwar-
ków z końca XVIII w. ^ Wszystkie one były już wówczas stosownie do
decyzji ordynata z 1842 r. wydzierżawione bez pańszczyzny h Ostatni
jednak folwark, Obrocz, wypuszczono w ordynacji w dzierżawę bezpań-
szczyźnianą dopiero w roku gospodarczym 1844/45 h
* Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie (WAPL), zespół akt: Archiwum
Ordynacji Zamoyskiej (AOZ), vol. 2976 — Wykaz powierzchni Ordynacji Za-
moyskiej z 1847 r.; tamże, vol. 16189, k. 154 n. — Wykaz porównawczy osiad-
łych osad i pustek w dobrach Ordynacji Zamoyskiej w latach 1833, 1846, 1858.
- Tamże, vol. 2977 — Wykaz folwarków należących do Ordynacji Zamoyskiej
w 1833 r.
3 Tamże, vol. 2976 — Wykaz powierzchni Ordynacji Zamoyskiej z 1847 r.
^ R. Orłowski, Położenie i tocdka kiasotoa chłopóto ta Ordt/nacji Zamojskiej
to drugiej połotoie XVHZ toiektt, Lublin 1963, s. 64.
^ Postanowił on wówczas, ażeby wszystkie folwarki z dniem 1 VII 1842 r. zostały
wydzierżawione bez pańszczyzny. Zob. WAPL, AOZ, vol. 16815, k. 262 — Admi-
nistracja Generalna Dóbr Ordynacji Zamoyskiej w Zwierzyńcu do rządcy klucza
szczebrzeskiego 14 I 1842.
^ WAPL, AOZ, vol. 6826, s. 93 — Wyciąg z protokołu 78 sesji Administracji
Generalnej z 28 111 1844; tamże, s. 101 — Administracja Generalna do Kance-
larii Centralnej Dóbr Ordynacji Zamoyskiej w Warszawie 2 V 1844. Folwark ten