DOI issue:
Heft 3
DOI article:Niemirska-Pliszczyńska, Janina: Czar przyjaźni: z rozmyślań nad VIII i IX księgą Etyki Nikomachejskiej Arystotelesa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29201#0410
68
JANINA NIEMIRSKA-PŁISZCZYŃSKA
stojący etycznie: SeYjtrsL apK TM eu$!xąrovY]crovTL a-7rou§caMv (9, 9, 10).
Równie do głębi stara się Arystoteles zrozumieć istotę pociechy, jakiej
w cierpieniu doznaje człowiek od przyjaciela. Oto ten współcierpiąc
przejmuje jakby część brzemienia ugniatającego barki cierpiącego na
siebie i w ten sposób przynosi mu ulgę (9, 11, 2): xowp^ovTca y^P Au7tou-
p.SVOt. aUV<xAyoUVTMV TMV (oAóW MGTSP pźpouę }ASTO:AKg}3(XVOUCH.V [...].
Odróżnia Arystoteles, jako realista, trzy rodzaje przyjaźni: dwie o cha-
rakterze okazjonalnym (x&T& aupPs^^óc) i jedną — przyjaźń właściwą.
Wprawdzie dwie pierwsze niżej ceni i uważa je za niewłaściwe postacie
przyjaźni, ale w swym traktacie o przyjaźni nie potępia ich, jak to póź-
niej czynił Cycero (De amicżtia). Tak więc odróżnia przyjaźń mającą na
celu korzyść (§!-& TÓ xpy]caąov), przyjaźń mającą na celu przyjemność (5d
Y]5ovy]v) oraz przyjaźń opartą na cnocie (8Ó <xpsT7]\<) mającą na celu obie-
ktywne dobro. Przyjaźń, mająca na celu korzyść, ma charakter stały lub
przejściowy, zależnie od aktualności potrzeby łączącej obydwie strony.
Osoba przyjaciela odgrywa tu rolę podrzędną. Łatwo też taka przyjaźń
ulec może zerwaniu i występuje raczej między ludźmi w starszym wieku
(8, 3, 1-4). Przyjaźń mająca na celu przyjemność właściwa jest najbar-
dziej okresowi młodzieńczemu i też nie ma cechy trwałości. W obydwu
tych postaciach przyjaźni mogą być zainteresowani także ludzie źli.
Prawdziwa, stała ( góv^op) może być dopiero, zdaniem Arystotelesa,
przyjaźń zawarta ze względu na osobę przyjaciela i jego wartość moralną;
wynika ona z długich prób, aż czas i przyzwyczajenie ją wykrystalizują:
ŁH TtrpocSsi/rou ypóvou xcd a-uY^dca;' (8, 3, 8). Niestety takie przy-
jaźnie są wielką rzadkością: (urccdoa; 3' dxóp T&p ToaxuT<xp s!vou (8, 3, 8).
I rzeczywiście Arystoteles stosunkowo najmniej o nich się wypowiada,
natomiast najszerzej mówi o przyjaźni dla korzyści, chyba dlatego, że
jest najczęstsza. Nie neguje praktycznej wartości żadnej z nich.
Choć Arystoteles podzielił związki przyjaźni na te rodzaje (sap
TMUTct T& sa$7)), to jednak pewne cechy przyjaźni występują w
nich wszystkich. Są to niewątpliwie wspólnoty charakteryzujące
się ciągłym obcowaniem z sobą obydwu stron, przyjaciele wiedzą
o sobie, że są przyjaciółmi, wspólnie się cieszą i wspólnie smucą (w przy-
jaźniach okazjonalnych — w zakresie przez te przyjaźnie wyznaczonym
jako cel), i trwają przez jakiś czas. Arystoteles zdaje sobie sprawę, że
przyjaźnie okazjonalne ( XKT& TÓ cnj;a!3e[37]x6p ) nie są czystą, prawdziwą
postacią przyjaźni i krócej trwają: 7)TTov d<dv odTca (pt-dca xca p.evou<rt.v
(8, 6, 7). Jednak życie na każdym kroku potwierdza ich istnienie oraz
niezbędność w stosunkach ludzkich. Za bliższą przyjaźni doskonałej
(TsAdK ) uważa Arystoteles przyjaźń ze względu na przyjemność, gdyż
jest bardziej bezinteresowna niż przyjaźń ze względu na korzyść (8, 6, 4).
Przyjaciele tacy są sobie mili.
JANINA NIEMIRSKA-PŁISZCZYŃSKA
stojący etycznie: SeYjtrsL apK TM eu$!xąrovY]crovTL a-7rou§caMv (9, 9, 10).
Równie do głębi stara się Arystoteles zrozumieć istotę pociechy, jakiej
w cierpieniu doznaje człowiek od przyjaciela. Oto ten współcierpiąc
przejmuje jakby część brzemienia ugniatającego barki cierpiącego na
siebie i w ten sposób przynosi mu ulgę (9, 11, 2): xowp^ovTca y^P Au7tou-
p.SVOt. aUV<xAyoUVTMV TMV (oAóW MGTSP pźpouę }ASTO:AKg}3(XVOUCH.V [...].
Odróżnia Arystoteles, jako realista, trzy rodzaje przyjaźni: dwie o cha-
rakterze okazjonalnym (x&T& aupPs^^óc) i jedną — przyjaźń właściwą.
Wprawdzie dwie pierwsze niżej ceni i uważa je za niewłaściwe postacie
przyjaźni, ale w swym traktacie o przyjaźni nie potępia ich, jak to póź-
niej czynił Cycero (De amicżtia). Tak więc odróżnia przyjaźń mającą na
celu korzyść (§!-& TÓ xpy]caąov), przyjaźń mającą na celu przyjemność (5d
Y]5ovy]v) oraz przyjaźń opartą na cnocie (8Ó <xpsT7]\<) mającą na celu obie-
ktywne dobro. Przyjaźń, mająca na celu korzyść, ma charakter stały lub
przejściowy, zależnie od aktualności potrzeby łączącej obydwie strony.
Osoba przyjaciela odgrywa tu rolę podrzędną. Łatwo też taka przyjaźń
ulec może zerwaniu i występuje raczej między ludźmi w starszym wieku
(8, 3, 1-4). Przyjaźń mająca na celu przyjemność właściwa jest najbar-
dziej okresowi młodzieńczemu i też nie ma cechy trwałości. W obydwu
tych postaciach przyjaźni mogą być zainteresowani także ludzie źli.
Prawdziwa, stała ( góv^op) może być dopiero, zdaniem Arystotelesa,
przyjaźń zawarta ze względu na osobę przyjaciela i jego wartość moralną;
wynika ona z długich prób, aż czas i przyzwyczajenie ją wykrystalizują:
ŁH TtrpocSsi/rou ypóvou xcd a-uY^dca;' (8, 3, 8). Niestety takie przy-
jaźnie są wielką rzadkością: (urccdoa; 3' dxóp T&p ToaxuT<xp s!vou (8, 3, 8).
I rzeczywiście Arystoteles stosunkowo najmniej o nich się wypowiada,
natomiast najszerzej mówi o przyjaźni dla korzyści, chyba dlatego, że
jest najczęstsza. Nie neguje praktycznej wartości żadnej z nich.
Choć Arystoteles podzielił związki przyjaźni na te rodzaje (sap
TMUTct T& sa$7)), to jednak pewne cechy przyjaźni występują w
nich wszystkich. Są to niewątpliwie wspólnoty charakteryzujące
się ciągłym obcowaniem z sobą obydwu stron, przyjaciele wiedzą
o sobie, że są przyjaciółmi, wspólnie się cieszą i wspólnie smucą (w przy-
jaźniach okazjonalnych — w zakresie przez te przyjaźnie wyznaczonym
jako cel), i trwają przez jakiś czas. Arystoteles zdaje sobie sprawę, że
przyjaźnie okazjonalne ( XKT& TÓ cnj;a!3e[37]x6p ) nie są czystą, prawdziwą
postacią przyjaźni i krócej trwają: 7)TTov d<dv odTca (pt-dca xca p.evou<rt.v
(8, 6, 7). Jednak życie na każdym kroku potwierdza ich istnienie oraz
niezbędność w stosunkach ludzkich. Za bliższą przyjaźni doskonałej
(TsAdK ) uważa Arystoteles przyjaźń ze względu na przyjemność, gdyż
jest bardziej bezinteresowna niż przyjaźń ze względu na korzyść (8, 6, 4).
Przyjaciele tacy są sobie mili.