DOI article:
Bohdziewicz, Piotr: Idea monumentalności i zasada konsekwencji w historycznym rozwoju kompozycji urbanistycznej śródmieścia warszawy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29200#0025
IDEA MONUMENTALNOŚCI
11
co do projektowanej dzielnicy na polu Mokotowskim z ulicą wybiegającą z placu
Na Rozdrożu i przecinającą ulicę Marszałkowską, to jednak była ona pod wzgłędem
kompozycyjnym raczej mało powiązana z założeniem Stanisławowskim. Obecnie
jest ona częściowo realizowana, jakkolwiek w postaci nieco zmienionej.
Po ostatniej wojnie światowej wyniki konkursu na zabudowę terenów dawnej Osi
Saskiej oraz zburzenie zamku Ujazdowskiego wskazywałyby na tendencję raczej
demonumentalizacji planu śródmieścia Warszawy, jakkolwiek sposób uregulowania
placu Na Rozdrożu stanowi pewne nawiązanie do idei XVIII w.
6
Analiza faktów, które stwierdziliśmy przebiegając dzieje rozwoju sieci ulic i pla-
ców Warszawy w okresie od r. 1620 do naszych czasów, wykazała istnienie, przy-
najmniej w pewnych okresach, tendencji do stworzenia kilku założeń urbanistycznych
o charakterze monumentalnym, opartym na zasadzie osiowości, a w pewnych momen-
tach i do powiązania tych poszczególnych założeń w jedną całość kompozycyjną.
Powiązanie to osiągano w ten sposób, że jeden czy kilka komponentów jednego
z założeń był—czy były—komponentem drugiego założenia bądź nawet kilku
innych założeń, jak to stało się np. z ulicą Marszałkowską. Monumentalność zało-
żeń zależała od ich wielkości absolutnej, mniej lub bardziej wyraźnej symetrii kompo-
zycyjnej, stworzenia pewnego rytmu w rozmieszczeniu placów oraz —jakkolwiek
nie zawsze — wprowadzenia odpowiednich akcentów architektoniczych, jakimi były
m. in. rogatki miejskie.
Drugie zjawisko, jakie mogliśmy zauważyć, to wykorzystywanie jako elementów
nowej kompozycji ulic lub nawet odcinków dróg już istniejących, a w pewnych wy-
padkach i nierówności terenu. Dawało to w wyniku stworzenie elementów lub nawet
całych kompozycji o efekcie oryginalnym, jak np. opisany wyżej zarys Ogrodu Saskie-
go lub gwiaździsty układ arterii założenia Stanisławowskiego.
Ostatecznego powiązania tych poszczególnych założeń urbanistycznych w jedną
kompozycyjną całość jednak nie osiągnięto. Ale bliższe poznanie elementów, nie
wchodzących dotąd w skład poszczególnych wyżej wymienionych założeń wskazuje
na możliwość wykorzystania ich—czasem przy pewnym przekształceniu—jako
elementów wiążących ostatecznie te poszczególne założenia w jedną kompozycyjną
całość. Próbie odszukania tych brakujących elementów warto poświęcić nieco uwagi.
Wyżej stwierdziliśmy dość słabe powiązanie Alei Jerozolimskich z ulicą Marszał-
kowską, a tym samym z założeniem Saskim oraz Stanisławowskim. A jednak takie
powiązanie daje się osiągnąć przez wyprostowanie uiicy Twardej, od punktu symet-
rycznego do punktu końcowego ulicy Koszykowej aż do placu Grzybowskiego.
Przy niewielkim bowiem skrzywieniu fragmentu uiicy Twardej koło placu Grzybow-
skiego powstaje w planie arteria symetryczna do ulicy Koszykowej w stosunku do osi
Alei Jerozolimskich, która w pewnym sensie może być uważana za komponent zało-
11
co do projektowanej dzielnicy na polu Mokotowskim z ulicą wybiegającą z placu
Na Rozdrożu i przecinającą ulicę Marszałkowską, to jednak była ona pod wzgłędem
kompozycyjnym raczej mało powiązana z założeniem Stanisławowskim. Obecnie
jest ona częściowo realizowana, jakkolwiek w postaci nieco zmienionej.
Po ostatniej wojnie światowej wyniki konkursu na zabudowę terenów dawnej Osi
Saskiej oraz zburzenie zamku Ujazdowskiego wskazywałyby na tendencję raczej
demonumentalizacji planu śródmieścia Warszawy, jakkolwiek sposób uregulowania
placu Na Rozdrożu stanowi pewne nawiązanie do idei XVIII w.
6
Analiza faktów, które stwierdziliśmy przebiegając dzieje rozwoju sieci ulic i pla-
ców Warszawy w okresie od r. 1620 do naszych czasów, wykazała istnienie, przy-
najmniej w pewnych okresach, tendencji do stworzenia kilku założeń urbanistycznych
o charakterze monumentalnym, opartym na zasadzie osiowości, a w pewnych momen-
tach i do powiązania tych poszczególnych założeń w jedną całość kompozycyjną.
Powiązanie to osiągano w ten sposób, że jeden czy kilka komponentów jednego
z założeń był—czy były—komponentem drugiego założenia bądź nawet kilku
innych założeń, jak to stało się np. z ulicą Marszałkowską. Monumentalność zało-
żeń zależała od ich wielkości absolutnej, mniej lub bardziej wyraźnej symetrii kompo-
zycyjnej, stworzenia pewnego rytmu w rozmieszczeniu placów oraz —jakkolwiek
nie zawsze — wprowadzenia odpowiednich akcentów architektoniczych, jakimi były
m. in. rogatki miejskie.
Drugie zjawisko, jakie mogliśmy zauważyć, to wykorzystywanie jako elementów
nowej kompozycji ulic lub nawet odcinków dróg już istniejących, a w pewnych wy-
padkach i nierówności terenu. Dawało to w wyniku stworzenie elementów lub nawet
całych kompozycji o efekcie oryginalnym, jak np. opisany wyżej zarys Ogrodu Saskie-
go lub gwiaździsty układ arterii założenia Stanisławowskiego.
Ostatecznego powiązania tych poszczególnych założeń urbanistycznych w jedną
kompozycyjną całość jednak nie osiągnięto. Ale bliższe poznanie elementów, nie
wchodzących dotąd w skład poszczególnych wyżej wymienionych założeń wskazuje
na możliwość wykorzystania ich—czasem przy pewnym przekształceniu—jako
elementów wiążących ostatecznie te poszczególne założenia w jedną kompozycyjną
całość. Próbie odszukania tych brakujących elementów warto poświęcić nieco uwagi.
Wyżej stwierdziliśmy dość słabe powiązanie Alei Jerozolimskich z ulicą Marszał-
kowską, a tym samym z założeniem Saskim oraz Stanisławowskim. A jednak takie
powiązanie daje się osiągnąć przez wyprostowanie uiicy Twardej, od punktu symet-
rycznego do punktu końcowego ulicy Koszykowej aż do placu Grzybowskiego.
Przy niewielkim bowiem skrzywieniu fragmentu uiicy Twardej koło placu Grzybow-
skiego powstaje w planie arteria symetryczna do ulicy Koszykowej w stosunku do osi
Alei Jerozolimskich, która w pewnym sensie może być uważana za komponent zało-