DOI Artikel:
Bohdziewicz, Piotr: Idea monumentalności i zasada konsekwencji w historycznym rozwoju kompozycji urbanistycznej śródmieścia warszawy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29200#0026
12
PIOTR BOHDZIEWICZ
żenią Saskiego, a to w ten sposób, że jej przedłużenie stanowi, jak i dawniej, bieg
uiic Granicznej i Żabiej. Spostrzegamy również, że ulica (nie istniejąca) symetryczna
do osi zachodniej jezdni piacu Starynkiewicza (ryc. 8), zamkniętej wieżą fiitrów,
trafia wprost na dawne rogatki wołskie, od których rozpoczynała się ułica Wolska.
Jako skutek tego zjawia się wyraźna nowa kompozycja założenia urbanistycznego,
które można by nazwać założeniem Jerozolimskim. Jeżełi przy tym wziąć pod uwagę,
że ułica Koszykowa od piacu Zawiszy prowadzi do dzielnic południowo-zachodnich
Warszawy lewobrzeżnej, a ułica Twarda, poprzez płac Grzybowski i ulice Graniczną
i Żabią, prowadziła dawniej i mogłaby prowadzić w kierunku dzielnic północno-
wschodnich tejże Warszawy, dochodzimy do wniosku, że plac Zawiszy nabrałby
charakteru placu del Popolo w Rzymie, a założenie Jerozolimskie, zarówno ze
względu na wielkość absolutną, jak i na położenie topograficznie pośrednie między
założeniami Saskim i Stanisławowskim, z którymi jest, jak stwierdziliśmy, i kompo-
zycyjnie powiązana, w tym zespole urbanistyczno-kompozycyjnym zaczyna grać rolę
najważniejszą. Jest przy tym ciekawe, że wszystkie te trzy główne założenia urbanisty-
czne, mimo że zawierają pewne motywy wspólne wszystkim, mają jako całości
wyraz odmienny. Założenie Jerozolimskie porównałbym z piramidą o ściętym wierz-
chołku, założenie Stanisławowskie z gwiazdą czy — niech mi miłośnicy epoki Stani-
sławowskiej wybaczą—pająkiem, a założenie Saskie—z ostrzem dzidy. Podstawę
niejako tej całości stanowi, aczkolwiek nie prosty, bieg „Królewski" od placu Zam-
kowego do końca Alei Ujazdowskiej.
Z analizy założeń urbanistycznych Warszawy zrealizowanych oraz z uwag na
temat dalszych możliwości, wypływających konsekwentnie z faktów już istniejących,
możemy wyciągnąć wniosek, że nawet nie łicząc mniejszych założeń urbanistycznych
na terenie tego miasta można uznać plan śródmieścia Warszawy za jeden z naj-
ciekawszych planów miasta z epoki baroku i klasycyzmu, obok takich jak Rzym,
Petersburg, Leningrad lub Waszyngton. Paryż posiada szereg wspaniałych kompo-
zycji urbanistycznych, ale nie są one z sobą powiązane w jedną całość. Jeżeli zaś
chcielibyśmy szukać takiego planu całości miasta większego, gdzie kilka założeń
razem tworzy jedną całość urbanistyczną, wskazać będziemy mogli chyba tylko jedno
— plan miasta New Delhi, stolicy Indii, założonego w r. 1912 (ryc. 7). Tu powiąza-
nie poszczególnych założeń jest ściślejsze, ale nie wolno zapominać, że miasto to
założono na terenie wolnym i od razu. Warszawa powstała stopniowo, musiano
liczyć się z tym, co już istniało, no i —jest znacznie wcześniejsza. Nie można więc
podzielać cenionego przez niektórych przed dwudziestu laty zdania architekta
Nowickiego, że znamienną dla polskiej architektury i urbanistyki była zawsze „mała
skala". Założenie urbanistyczne Warszawy „historycznej" w granicach z końca XVIII
i początku XIX w. ma 4 km długości i 3 km szerokości. A to nie jest mała skala.
PIOTR BOHDZIEWICZ
żenią Saskiego, a to w ten sposób, że jej przedłużenie stanowi, jak i dawniej, bieg
uiic Granicznej i Żabiej. Spostrzegamy również, że ulica (nie istniejąca) symetryczna
do osi zachodniej jezdni piacu Starynkiewicza (ryc. 8), zamkniętej wieżą fiitrów,
trafia wprost na dawne rogatki wołskie, od których rozpoczynała się ułica Wolska.
Jako skutek tego zjawia się wyraźna nowa kompozycja założenia urbanistycznego,
które można by nazwać założeniem Jerozolimskim. Jeżełi przy tym wziąć pod uwagę,
że ułica Koszykowa od piacu Zawiszy prowadzi do dzielnic południowo-zachodnich
Warszawy lewobrzeżnej, a ułica Twarda, poprzez płac Grzybowski i ulice Graniczną
i Żabią, prowadziła dawniej i mogłaby prowadzić w kierunku dzielnic północno-
wschodnich tejże Warszawy, dochodzimy do wniosku, że plac Zawiszy nabrałby
charakteru placu del Popolo w Rzymie, a założenie Jerozolimskie, zarówno ze
względu na wielkość absolutną, jak i na położenie topograficznie pośrednie między
założeniami Saskim i Stanisławowskim, z którymi jest, jak stwierdziliśmy, i kompo-
zycyjnie powiązana, w tym zespole urbanistyczno-kompozycyjnym zaczyna grać rolę
najważniejszą. Jest przy tym ciekawe, że wszystkie te trzy główne założenia urbanisty-
czne, mimo że zawierają pewne motywy wspólne wszystkim, mają jako całości
wyraz odmienny. Założenie Jerozolimskie porównałbym z piramidą o ściętym wierz-
chołku, założenie Stanisławowskie z gwiazdą czy — niech mi miłośnicy epoki Stani-
sławowskiej wybaczą—pająkiem, a założenie Saskie—z ostrzem dzidy. Podstawę
niejako tej całości stanowi, aczkolwiek nie prosty, bieg „Królewski" od placu Zam-
kowego do końca Alei Ujazdowskiej.
Z analizy założeń urbanistycznych Warszawy zrealizowanych oraz z uwag na
temat dalszych możliwości, wypływających konsekwentnie z faktów już istniejących,
możemy wyciągnąć wniosek, że nawet nie łicząc mniejszych założeń urbanistycznych
na terenie tego miasta można uznać plan śródmieścia Warszawy za jeden z naj-
ciekawszych planów miasta z epoki baroku i klasycyzmu, obok takich jak Rzym,
Petersburg, Leningrad lub Waszyngton. Paryż posiada szereg wspaniałych kompo-
zycji urbanistycznych, ale nie są one z sobą powiązane w jedną całość. Jeżeli zaś
chcielibyśmy szukać takiego planu całości miasta większego, gdzie kilka założeń
razem tworzy jedną całość urbanistyczną, wskazać będziemy mogli chyba tylko jedno
— plan miasta New Delhi, stolicy Indii, założonego w r. 1912 (ryc. 7). Tu powiąza-
nie poszczególnych założeń jest ściślejsze, ale nie wolno zapominać, że miasto to
założono na terenie wolnym i od razu. Warszawa powstała stopniowo, musiano
liczyć się z tym, co już istniało, no i —jest znacznie wcześniejsza. Nie można więc
podzielać cenionego przez niektórych przed dwudziestu laty zdania architekta
Nowickiego, że znamienną dla polskiej architektury i urbanistyki była zawsze „mała
skala". Założenie urbanistyczne Warszawy „historycznej" w granicach z końca XVIII
i początku XIX w. ma 4 km długości i 3 km szerokości. A to nie jest mała skala.