DOI Heft:
Adamek, Tadeusz: Recenzje: B. Przybyszewski: Złoty Dom Królestwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27672#0110
74
RECENZJE
srebrne Dossale z ołtarzem św. Jana
Chrzciciela w baptysterium katedry, bol-
sańskd relikwiarz z kaplicy Sw. Konpo-
rału w katedrze w Pizie, złoty krzyż
cesarza Justyna II z VI w. w bazylice
Sw. Piotra i Pawła w Pv.zymie oraz cały
szereg innych arcydzieł sztuki złotniczej.
Zestaw ten pojawia się w naszej litera-
turze również po raz pierwszy w tak
drobiazgowym opracowaniu.
Wiele też uwagi poświęcił Autor, nie-
jednokrotnie już omawianemu, obiekto-
wi polskiego złotnictwa z końca XIV w.,
jakim jest tzw. scyfus lub roztruchan
królowej Jadwigi, przechowywany w
skarbcu drezdeńskim Albertinum —
Griines Gewolbe. Naczyniem tym, bliżej
niewiadomego przeznaczenia oraz spra-
wą zagadkowej treści znajdującej się na
nim inskrypcji i jej tłumaczeniem, zaj-
mowało się wielu badaczy. Wymienić tu
trzeba prace M. Sokołowskiego 4, A.
Bochnaka 5, M. Gębarowicza 6, P. Sku-
biszewskiego 7 oraz innych zajmujących
się wyłącznie inskrypcją. Przybyszewski
zestawia wszystkie tłumaczenia tekstu
na scyfusie i analizując je — oraz sam
napis — raz jeszcze, daje obok Gębaro-
wicza chyba najbardziej trafne z nich,
a to dzięki skrupulatnej analizie śred-
niowiecznej łaciny i zastosowaniu wspo-
mnianej już metody kompleksowej, co
pozwoliło osiągnąć taki właśnie rezultat.
W uwagach końcowych wreszcie znaj-
dujemy ogólną charakterystykę okresu
pierwszych stu lat działalności krakow-
skiego cechu złotniczego. Autor dokonuje
tu między innymi podziału na trzy
główne etapy: przedcechowy do r. 1370,
drugi tzw. andegaweński do końca XIV
w. i trzeci średniojagielłoński do r. oko-
ło 1450. Podział wydaje się być logiczny
i uzasadniony, bowiem fakt utworzenia
cechu złotników w Krakowie był wy-
darzeniem wielkiej wagi i faktem prze-
łomowj^m. Również i okres ostatnich
trzydziestu lat XIV w. miał swoje zna-
miona, charakteryzujące się znacznym
udziałem wpływów obcych na złotnic-
two krakowskie; zaś sztuka 1. połowy
XV w. odznaczała się w złotnictwie nie-
chęcią do wertykalizmu i form strzeli-
stych, a nadto obecnością wpływów ru-
sko-bizantyjskich ze względu na powią-
zania Jagiełły z kulturą Wschodu.
W ogólnym układzie pracy uwagę
zwraca zastosowanie w tytułach poszcze-
gólnych rozdziałów sformułowań łacim-
skich, nawiązujących do inskrypcji na
omawianych obiektach lub służących do :
lapidarnego, ale jakże trafnego określe-
nia poruszanej kwestii. Zastrzeżenia zaś
budzić może fakt istnienia dużych nie-
raz dysproporcji w objętości między róż-
nymi rozdziałami, na co szczególnie wy-
raźnym przykładem byłoby zestawienie
rozdziałów 4 — „Usura Judaeorum. Mi-
kołaj (Claus) Kugil” i 5 — „Factum Ju-
daeorum” (obydwa po 1 i 1/2 strony) z
tak obszernym rozdziałem, jak np. roz-
dział 10 „Ave verum Corpus Christi [...]”,
liczącym 22 strony. Nie chodzi tu oczy-
wiście o wagę poruszanych w nich pro-
blemów, lecz o sprawę zasady logicznej.
Czy konieczne było mianowicie rozdzie-
lanie spraw, o których mowa jest w roz-
działach 4 i 5? Podobnie można rozwią-
zać problem rozdziału 6 — „Grunwald”
(1 strona). Mógłby on z powodzeniem
stanowić część rozdziału 8, gdzie mowa
jest o wotum koronacyjnym czwartej
żony Jagiełły, królowej Zofii.
Bardzo szkoda, że praca ukazała się
tylko w charakterze skryptu i bez ilu-
stracji, które są jednak konieczne w te-
go rodzaju opracowaniach. W całości
książka Bolesława Przybyszewskiego sta-
nowi bardzo ważną pozycję o dużym
znaczeniu źródłowym i faktograficznym
dla badań w dziedzinie twórczości złot-
niczej środowiska krakowskiego.
TADEUSZ ADAMEK
5 Roztruchari z herbami Polski i Andegawenów oraz godłem królowej Jadwigi. W: Sztuka
w Krakowie 1350—1550. Kraków 1964 s. 181—182 il. 38.
6 Psałterz Floriański i jego geneza. Wrocław—Warszawa—Kraków 1965 s. 127-147.
7 Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą. Problem genezy. „Rocznik Historii Sztu-
ki” T. 5:1965.
RECENZJE
srebrne Dossale z ołtarzem św. Jana
Chrzciciela w baptysterium katedry, bol-
sańskd relikwiarz z kaplicy Sw. Konpo-
rału w katedrze w Pizie, złoty krzyż
cesarza Justyna II z VI w. w bazylice
Sw. Piotra i Pawła w Pv.zymie oraz cały
szereg innych arcydzieł sztuki złotniczej.
Zestaw ten pojawia się w naszej litera-
turze również po raz pierwszy w tak
drobiazgowym opracowaniu.
Wiele też uwagi poświęcił Autor, nie-
jednokrotnie już omawianemu, obiekto-
wi polskiego złotnictwa z końca XIV w.,
jakim jest tzw. scyfus lub roztruchan
królowej Jadwigi, przechowywany w
skarbcu drezdeńskim Albertinum —
Griines Gewolbe. Naczyniem tym, bliżej
niewiadomego przeznaczenia oraz spra-
wą zagadkowej treści znajdującej się na
nim inskrypcji i jej tłumaczeniem, zaj-
mowało się wielu badaczy. Wymienić tu
trzeba prace M. Sokołowskiego 4, A.
Bochnaka 5, M. Gębarowicza 6, P. Sku-
biszewskiego 7 oraz innych zajmujących
się wyłącznie inskrypcją. Przybyszewski
zestawia wszystkie tłumaczenia tekstu
na scyfusie i analizując je — oraz sam
napis — raz jeszcze, daje obok Gębaro-
wicza chyba najbardziej trafne z nich,
a to dzięki skrupulatnej analizie śred-
niowiecznej łaciny i zastosowaniu wspo-
mnianej już metody kompleksowej, co
pozwoliło osiągnąć taki właśnie rezultat.
W uwagach końcowych wreszcie znaj-
dujemy ogólną charakterystykę okresu
pierwszych stu lat działalności krakow-
skiego cechu złotniczego. Autor dokonuje
tu między innymi podziału na trzy
główne etapy: przedcechowy do r. 1370,
drugi tzw. andegaweński do końca XIV
w. i trzeci średniojagielłoński do r. oko-
ło 1450. Podział wydaje się być logiczny
i uzasadniony, bowiem fakt utworzenia
cechu złotników w Krakowie był wy-
darzeniem wielkiej wagi i faktem prze-
łomowj^m. Również i okres ostatnich
trzydziestu lat XIV w. miał swoje zna-
miona, charakteryzujące się znacznym
udziałem wpływów obcych na złotnic-
two krakowskie; zaś sztuka 1. połowy
XV w. odznaczała się w złotnictwie nie-
chęcią do wertykalizmu i form strzeli-
stych, a nadto obecnością wpływów ru-
sko-bizantyjskich ze względu na powią-
zania Jagiełły z kulturą Wschodu.
W ogólnym układzie pracy uwagę
zwraca zastosowanie w tytułach poszcze-
gólnych rozdziałów sformułowań łacim-
skich, nawiązujących do inskrypcji na
omawianych obiektach lub służących do :
lapidarnego, ale jakże trafnego określe-
nia poruszanej kwestii. Zastrzeżenia zaś
budzić może fakt istnienia dużych nie-
raz dysproporcji w objętości między róż-
nymi rozdziałami, na co szczególnie wy-
raźnym przykładem byłoby zestawienie
rozdziałów 4 — „Usura Judaeorum. Mi-
kołaj (Claus) Kugil” i 5 — „Factum Ju-
daeorum” (obydwa po 1 i 1/2 strony) z
tak obszernym rozdziałem, jak np. roz-
dział 10 „Ave verum Corpus Christi [...]”,
liczącym 22 strony. Nie chodzi tu oczy-
wiście o wagę poruszanych w nich pro-
blemów, lecz o sprawę zasady logicznej.
Czy konieczne było mianowicie rozdzie-
lanie spraw, o których mowa jest w roz-
działach 4 i 5? Podobnie można rozwią-
zać problem rozdziału 6 — „Grunwald”
(1 strona). Mógłby on z powodzeniem
stanowić część rozdziału 8, gdzie mowa
jest o wotum koronacyjnym czwartej
żony Jagiełły, królowej Zofii.
Bardzo szkoda, że praca ukazała się
tylko w charakterze skryptu i bez ilu-
stracji, które są jednak konieczne w te-
go rodzaju opracowaniach. W całości
książka Bolesława Przybyszewskiego sta-
nowi bardzo ważną pozycję o dużym
znaczeniu źródłowym i faktograficznym
dla badań w dziedzinie twórczości złot-
niczej środowiska krakowskiego.
TADEUSZ ADAMEK
5 Roztruchari z herbami Polski i Andegawenów oraz godłem królowej Jadwigi. W: Sztuka
w Krakowie 1350—1550. Kraków 1964 s. 181—182 il. 38.
6 Psałterz Floriański i jego geneza. Wrocław—Warszawa—Kraków 1965 s. 127-147.
7 Romańskie cyboria w kształcie czary z nakrywą. Problem genezy. „Rocznik Historii Sztu-
ki” T. 5:1965.