DOI Artikel:
Maśliński, Antoni: Zagadnienie Manieryzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27670#0011
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXV, zeszyt 5 — 1975
ZAGADNIENIE MANIERYZMU
Część I.
Niezwykle skomplikowana sztuka prawie całego XVI w. i 1 poł. XVII w.
doczekała się ogromnej literatury, która — dziś już trudno powiedzieć —
czy bardziej wyjaśniła, czy może bardziej zaciemniła obraz manieryzmu.
Manieryzm jest niewątpliwie interesującym zjawiskiem. Aby jednak po-
jęcie mahieryzmu było pożytecznym instrumentem badawczym, nie może
ono obejmować zbyt szerokiego wachlarza zjawisk artystycznych. Tymcza-
sem włącza się doń dzieła sztuki nie tylko o cechach różnych ale i sprzecz-
nych, np. budowle Peruzziego, Ammanatiego, czy Giulia Romana, a na
północ od Alp Vredemana de Vries obok dzieł Palladia czy Maderny — nie
mówiąc już o rozciąganiu pojęcia, „manieryzm” w sensie ponadczasowym
na wszelkie późne fazy formacji stylowych, jak np. na późno hellenistyczną
czy późnorzymską, a także na formację późnego romannizmu, gotyku czy ro-
koka. Z drugiej strony zaciemniają obraz manieryzmu te poglądy nowszej
literatury, które odrzucają „ekspresjonistyczną” interpretację manieryzmu
i jego antyklasycyzm, oraz proponują interpretację hedonistyczną. Manie-
ryzm włoski miałby być kontynuacją sztuki renesansu, w duchu większej
elegancji, jako wyraz obowiązujących dobrych manier kultury dworskiej * h
Nie tu miejsce na przedstawienie historiografii manieryzmu, zwłaszcza,
* O kontrapoście zob. A. Maśliński. Kontrapost jako kryterium humanizmu
w sztuce. „Roczniki Humanistyczne” 20:1972 z. 5 s. 51-69, nadto w książce pt. Huma-
nizm w sztuce (w druku). Tu wydaje się konieczne wyjaśnienie tych i innych upozo-
wań, niektórych nawet szerzej ze względu na ich decydującą rolę w ocenie malarstwa
i rzeźby manieryzmu. Pozy „otium sapientis” i „krok tancmistrza” zaczerpnięto z: E.
B a 11 i s t i. Human Figure. Visualisation and Representation of the Figure. W: En-
cyclopedia of World Art. T. 7. London 1958 s. 666, 675.
1 J. Shearman. Mannerism. Harmondsworth, Middlesex 1967 (w polskim
przekładzie Manieryzm. Warszawa 1970, tłum. M. Skibniewska). Książka stanowi roz-
winięcie tez wyrażonych przez Shearmana wcześniej w rozprawie pt. Maniera as an
Aesthetic Ideal. W: The Renaissance and Mannerism. Studies in Western Art. Acts
of the Twentieth International Congress of the History of Art. T. 2. Princeton New
Tom XXV, zeszyt 5 — 1975
ZAGADNIENIE MANIERYZMU
Część I.
Niezwykle skomplikowana sztuka prawie całego XVI w. i 1 poł. XVII w.
doczekała się ogromnej literatury, która — dziś już trudno powiedzieć —
czy bardziej wyjaśniła, czy może bardziej zaciemniła obraz manieryzmu.
Manieryzm jest niewątpliwie interesującym zjawiskiem. Aby jednak po-
jęcie mahieryzmu było pożytecznym instrumentem badawczym, nie może
ono obejmować zbyt szerokiego wachlarza zjawisk artystycznych. Tymcza-
sem włącza się doń dzieła sztuki nie tylko o cechach różnych ale i sprzecz-
nych, np. budowle Peruzziego, Ammanatiego, czy Giulia Romana, a na
północ od Alp Vredemana de Vries obok dzieł Palladia czy Maderny — nie
mówiąc już o rozciąganiu pojęcia, „manieryzm” w sensie ponadczasowym
na wszelkie późne fazy formacji stylowych, jak np. na późno hellenistyczną
czy późnorzymską, a także na formację późnego romannizmu, gotyku czy ro-
koka. Z drugiej strony zaciemniają obraz manieryzmu te poglądy nowszej
literatury, które odrzucają „ekspresjonistyczną” interpretację manieryzmu
i jego antyklasycyzm, oraz proponują interpretację hedonistyczną. Manie-
ryzm włoski miałby być kontynuacją sztuki renesansu, w duchu większej
elegancji, jako wyraz obowiązujących dobrych manier kultury dworskiej * h
Nie tu miejsce na przedstawienie historiografii manieryzmu, zwłaszcza,
* O kontrapoście zob. A. Maśliński. Kontrapost jako kryterium humanizmu
w sztuce. „Roczniki Humanistyczne” 20:1972 z. 5 s. 51-69, nadto w książce pt. Huma-
nizm w sztuce (w druku). Tu wydaje się konieczne wyjaśnienie tych i innych upozo-
wań, niektórych nawet szerzej ze względu na ich decydującą rolę w ocenie malarstwa
i rzeźby manieryzmu. Pozy „otium sapientis” i „krok tancmistrza” zaczerpnięto z: E.
B a 11 i s t i. Human Figure. Visualisation and Representation of the Figure. W: En-
cyclopedia of World Art. T. 7. London 1958 s. 666, 675.
1 J. Shearman. Mannerism. Harmondsworth, Middlesex 1967 (w polskim
przekładzie Manieryzm. Warszawa 1970, tłum. M. Skibniewska). Książka stanowi roz-
winięcie tez wyrażonych przez Shearmana wcześniej w rozprawie pt. Maniera as an
Aesthetic Ideal. W: The Renaissance and Mannerism. Studies in Western Art. Acts
of the Twentieth International Congress of the History of Art. T. 2. Princeton New