DOI article:
Tatar-Próchniak, Ewa: Postać dziecięcego Chrystusa w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0021
POSTAĆ DZIECIĘCEGO CHRYSTUSA W SZTUCE WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ
15
prezentując je nadchodzącym Mędrcom. W IV w. postać dziecka zaczęła się stop-
niowo powiększać i kostnieć w ustalonych schematach. Wytworzyły się dwa typy
Dzieciątka Jezus w scenie Pokłonu. Jeden — to dziecko całe ciasno owinięte w
pieluszki, o widocznej jedynie twarzy, trzymane przez Marię oburącz (sarkofag
Aureliana9, 1 ćwierć IV w., ił. 3), drugi — to postać w długiej tunice, siedząca na
rękach lub kolanach Marii (sarkofag Adelfii10, 340-345 r., il. 4). O ile pierwszy
można przyjąć za wyobrażenie nowonarodzonego dziecka (mimo zbyt dużych
rozmiarów w stosunku do osób dorosłych występujących w przedstawieniu), to
drugi jest wyobrażeniem chłopca najczęściej kilku-, a nawet kilkunastoletniego. Te
dwa typy postaci są w IV w. i następnych powszechnie stosowane i spośród wielu
przykładów jedynie dwa odbiegają od schematu. Jeden z nich występuje na
pokrywie sarkofagu z 2 tercji IV w." i ukazuje dziecięcego Chrystusa, który odbiera
hołd, siedząc za plecami leżącej na łożu Marii, drugi znajduje się na pochodzącym z
końca IV w. srebrnym relikwiarzu z San Nazzaro Maggiore w Mediolanie “ (il. 5),
gdzie na kolanach frontalnie siedzącej Marii wierci się niespokojnie maleńkie, nagie
Dzieciątko z płaczliwym grymasem na twarzy.
W V w. wyolbrzymiona postać dziecka zmniejszyła się nieco, jednak do
realistycznego wyglądu wróciła dopiero we wczesnym średniowieczu, co uwidocznia
13
się na przykład we fresku z Santa Maria di Castelseprio, datowanym na VIII w.
Jednocześnie Chrystusowi dodano odpowiednie atrybuty — nimb i krzyż.
Podobną linię rozwojową wykazuje omawiana postać w scenie Narodzenia.
Tutaj jednak układ dziecka jest zawsze taki sam — ciasno owinięte w pieluszki leży
ono wyprostowane w żłóbku. Zmienia się natomiast wielkość postaci, jej proporcje,
sposób opracowania pieluszki. Początkowe przedstawienia ukazują małe dziecko,
chociaż nie niemowlę (sarkofag14. 1 tercja IV w., il. 6). Stopniowo powiększa się
ono, pod koniec IV w. dorównując wielkością otaczającym je osobom dorosłym
(sarkofag15, 3 tercja IV w., il. 7). Zmieniają się także rysy twarzy, z dziecięcych stają
się dojrzałe. W wiekach następnych postać zmniejsza się ponownie, by dopiero we
wczesnym średniowieczu osiągnąć wygląd małego dziecka.
9 Sarkofag Aureliana, marmur, 1 ćwierć IV w., Rzym, anonimowy cmentarz przy San Lorenzo di
Novaziano; II.: F. W. Deichmann. Repertorium der christlich-antiken Sarkophage. Rom und Ostia.
Wiesbaden 1967.
10 Sarkofag Adelfii, marmur, 340-345 r., Syrakuzy, Museo Nazionale; II.: Schiller, jw.
11 Prawa część pokrywy sarkofagu, marmur, 2 tercja IV w., R.zym, Palazzo Doria Pamphili; II.:
Deichmann, jw.
12 Srebrny relikwiarz z San Nazzaro Maggiore, koniec IV w., Mediolan, Skarbiec Katedralny; I!.:
W. F. Volbach. Early Christian Art. London 1961.
Datę tę podaje A. Hermann jako najnowszą, jw. s. 66; M. Lawrence określa freski na
VII-VIII w., jw., s. 330; K. Weitzmann — na 2 poł. X w., jw., s. 27; najwcześniejsze datowanie, na
VI-VII w., podaje W. F. Volbach, jw., s. 357.
14 Prawa część sarkofagu fryzowego, marmur, 1 tercja IV w., Watykan, Museo Pio Christiano;
II.: F. W. Deichmann, jw.
15 Lewa część pokrywy sarkofagu fryzowego, marmur, 3 tercja IV w., Watykan, Museo Pio
Cristiano; II.: F. W. Deichmann, jw.
15
prezentując je nadchodzącym Mędrcom. W IV w. postać dziecka zaczęła się stop-
niowo powiększać i kostnieć w ustalonych schematach. Wytworzyły się dwa typy
Dzieciątka Jezus w scenie Pokłonu. Jeden — to dziecko całe ciasno owinięte w
pieluszki, o widocznej jedynie twarzy, trzymane przez Marię oburącz (sarkofag
Aureliana9, 1 ćwierć IV w., ił. 3), drugi — to postać w długiej tunice, siedząca na
rękach lub kolanach Marii (sarkofag Adelfii10, 340-345 r., il. 4). O ile pierwszy
można przyjąć za wyobrażenie nowonarodzonego dziecka (mimo zbyt dużych
rozmiarów w stosunku do osób dorosłych występujących w przedstawieniu), to
drugi jest wyobrażeniem chłopca najczęściej kilku-, a nawet kilkunastoletniego. Te
dwa typy postaci są w IV w. i następnych powszechnie stosowane i spośród wielu
przykładów jedynie dwa odbiegają od schematu. Jeden z nich występuje na
pokrywie sarkofagu z 2 tercji IV w." i ukazuje dziecięcego Chrystusa, który odbiera
hołd, siedząc za plecami leżącej na łożu Marii, drugi znajduje się na pochodzącym z
końca IV w. srebrnym relikwiarzu z San Nazzaro Maggiore w Mediolanie “ (il. 5),
gdzie na kolanach frontalnie siedzącej Marii wierci się niespokojnie maleńkie, nagie
Dzieciątko z płaczliwym grymasem na twarzy.
W V w. wyolbrzymiona postać dziecka zmniejszyła się nieco, jednak do
realistycznego wyglądu wróciła dopiero we wczesnym średniowieczu, co uwidocznia
13
się na przykład we fresku z Santa Maria di Castelseprio, datowanym na VIII w.
Jednocześnie Chrystusowi dodano odpowiednie atrybuty — nimb i krzyż.
Podobną linię rozwojową wykazuje omawiana postać w scenie Narodzenia.
Tutaj jednak układ dziecka jest zawsze taki sam — ciasno owinięte w pieluszki leży
ono wyprostowane w żłóbku. Zmienia się natomiast wielkość postaci, jej proporcje,
sposób opracowania pieluszki. Początkowe przedstawienia ukazują małe dziecko,
chociaż nie niemowlę (sarkofag14. 1 tercja IV w., il. 6). Stopniowo powiększa się
ono, pod koniec IV w. dorównując wielkością otaczającym je osobom dorosłym
(sarkofag15, 3 tercja IV w., il. 7). Zmieniają się także rysy twarzy, z dziecięcych stają
się dojrzałe. W wiekach następnych postać zmniejsza się ponownie, by dopiero we
wczesnym średniowieczu osiągnąć wygląd małego dziecka.
9 Sarkofag Aureliana, marmur, 1 ćwierć IV w., Rzym, anonimowy cmentarz przy San Lorenzo di
Novaziano; II.: F. W. Deichmann. Repertorium der christlich-antiken Sarkophage. Rom und Ostia.
Wiesbaden 1967.
10 Sarkofag Adelfii, marmur, 340-345 r., Syrakuzy, Museo Nazionale; II.: Schiller, jw.
11 Prawa część pokrywy sarkofagu, marmur, 2 tercja IV w., R.zym, Palazzo Doria Pamphili; II.:
Deichmann, jw.
12 Srebrny relikwiarz z San Nazzaro Maggiore, koniec IV w., Mediolan, Skarbiec Katedralny; I!.:
W. F. Volbach. Early Christian Art. London 1961.
Datę tę podaje A. Hermann jako najnowszą, jw. s. 66; M. Lawrence określa freski na
VII-VIII w., jw., s. 330; K. Weitzmann — na 2 poł. X w., jw., s. 27; najwcześniejsze datowanie, na
VI-VII w., podaje W. F. Volbach, jw., s. 357.
14 Prawa część sarkofagu fryzowego, marmur, 1 tercja IV w., Watykan, Museo Pio Christiano;
II.: F. W. Deichmann, jw.
15 Lewa część pokrywy sarkofagu fryzowego, marmur, 3 tercja IV w., Watykan, Museo Pio
Cristiano; II.: F. W. Deichmann, jw.