DOI Artikel:
Tatar-Próchniak, Ewa: Postać dziecięcego Chrystusa w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0020
14
EWA TATAR-PRÓCHNIAK
Tematyka przedstawień zaczerpnięta została głównie z Pisma św.3 zarówno ze
Starego4 5, jak i Nowego Testamentu. Narodzenie Chrystusa, Pokłon Mędrców ze
Wschodu, Ofiarowanie w Świątyni — to tematy oparte na Ewangeliach św.
Mateusza i św. Łukasza. Z czasem pojawiły się też sceny nie mające żadnego
pierwowzoru w literaturze, Pierwsza Kąpiel Chrystusa, czy też Maria karmiąca
Dzieciątko. Treść tych wszystkich przedstawień określa wiek Chrystusa, jest to
dziecko parę godzin lub najwyżej parę tygodni po urodzeniu. Natomiast wykształ-
cone z biegiem czasu wyobrażenie Madonny z Dzieciątkiem stanowi zupełnie inny
rodzaj przedstawienia — ma charakter apoteozy, stadia Chrystusa niejako poza
czasem, nawet mimo nadania Mu dziecięcych rysów.
Spośród wymienionych tematów największą popularność zyskało Narodzenie
Chrystusa i Pokłon Mędrców. W sztuce jako pierwsze pojawiło się przedstawienie
Pokłonu. Najwcześniejsze wyobrażenia występują już w III w. w katakumbach.
W IV w. wykształciła się scena Narodzenia, natomiast na przełomie V i VI w. —
scena Pierwszej Kąpieli, która z czasem weszła na stałe do repertuaru ikonografi-
cznego Narodzenia. Pozostałe wyobrażenia ukazujące dziecięcego Chrystusa
występują bardzo sporadycznie i nie wykazują jakiejś linii rozwojowej.
Jednym z pierwszych, a zarazem jednym z najpiękniejszych i najciekawszych,
przedstawień małego Chrystusa jest Iii-wieczne wyobrażenie Marii z Dzieciątkiem"
w rzymskich Katakumbach Priscilli6 (ił. 1). Jedyny w swoim rodzaju i właściwie
niespotykany przez kilka następnych wieków jest sposób ukazania Dzieciątka:
maleńkie niemowlę tuli się do matki, odwracając ku widzowi twarz o ciemnych,
bystrych oczach7 8. Zarówno modeiunek ciała, jak i nieznaczny ruch dziecka nadają
postaci naturalny wygląd i prawdziwie dziecięcy wdzięk. Odzwierciedla się tu
niewątpliwie wpływ sztuki antyku, która hołdowała zasadzie piękna i wierności
prawdzie i w której dziecko ze swoim urokiem i świeżością zajmowało szczególne
miejsce.
Z tej samej tradycji wywodzą się zapewne pierwsze przedstawienia Pokłonu
Mędrców. We fresku w Katakumbach Piotra i Marcelina w Rzymie z całej kom-
pozycji zachowała się postać siedzącej profilem Marii z Dzieciątkiem (il. 2f .
Chociaż Chrystus nie jest zbyt wyraźnie widoczny, ogólny zarys postaci wskazuje, że
jest to rzeczywiście maleńkie, bezradne niemowlę, które Maria tuli do siebie
3 Z czasem została ona wzbogacona o elementy apokryficzne.
4 Pewne znaki wymienione w przepowiedniach starotestamentowych — gwiazda (Lb 24, 17), wół
i osioł (Iz 1, 3) — stały się motywami ikonograficznymi.
5 Za tą identyfikacją przemawia postać proroka (Balaama lub Izajasza) wskazującego gwiazdę.
6 Fresk Maria z Dzięciątkiem i prorok 1 poi. III w., Rzym, Katakumby Priscilli. Ilustracja: R. P. P.
du Bourguet. Art Paleochretien. Paris 1970.
7 Temat Marii z Dzieciątkiem wydaje się powracać w 1 poł. IV w. w rzymskich katakumbach,
ukazując już pewien skostniały temat ikonograficzny: Popiersie Marii orantki z Dzieciątkiem, Rzym,
Coemeterium Maius, luneta areosolium w cubiculum 22. II.: Bourguet, j.w.
8 Fresk, 2 poi. III w., Rzym, Katakumby Piotra i Marcelina; II.: J. Wilpert. Die Malereien der
Katakomben Roms. Freiburg 1903.
EWA TATAR-PRÓCHNIAK
Tematyka przedstawień zaczerpnięta została głównie z Pisma św.3 zarówno ze
Starego4 5, jak i Nowego Testamentu. Narodzenie Chrystusa, Pokłon Mędrców ze
Wschodu, Ofiarowanie w Świątyni — to tematy oparte na Ewangeliach św.
Mateusza i św. Łukasza. Z czasem pojawiły się też sceny nie mające żadnego
pierwowzoru w literaturze, Pierwsza Kąpiel Chrystusa, czy też Maria karmiąca
Dzieciątko. Treść tych wszystkich przedstawień określa wiek Chrystusa, jest to
dziecko parę godzin lub najwyżej parę tygodni po urodzeniu. Natomiast wykształ-
cone z biegiem czasu wyobrażenie Madonny z Dzieciątkiem stanowi zupełnie inny
rodzaj przedstawienia — ma charakter apoteozy, stadia Chrystusa niejako poza
czasem, nawet mimo nadania Mu dziecięcych rysów.
Spośród wymienionych tematów największą popularność zyskało Narodzenie
Chrystusa i Pokłon Mędrców. W sztuce jako pierwsze pojawiło się przedstawienie
Pokłonu. Najwcześniejsze wyobrażenia występują już w III w. w katakumbach.
W IV w. wykształciła się scena Narodzenia, natomiast na przełomie V i VI w. —
scena Pierwszej Kąpieli, która z czasem weszła na stałe do repertuaru ikonografi-
cznego Narodzenia. Pozostałe wyobrażenia ukazujące dziecięcego Chrystusa
występują bardzo sporadycznie i nie wykazują jakiejś linii rozwojowej.
Jednym z pierwszych, a zarazem jednym z najpiękniejszych i najciekawszych,
przedstawień małego Chrystusa jest Iii-wieczne wyobrażenie Marii z Dzieciątkiem"
w rzymskich Katakumbach Priscilli6 (ił. 1). Jedyny w swoim rodzaju i właściwie
niespotykany przez kilka następnych wieków jest sposób ukazania Dzieciątka:
maleńkie niemowlę tuli się do matki, odwracając ku widzowi twarz o ciemnych,
bystrych oczach7 8. Zarówno modeiunek ciała, jak i nieznaczny ruch dziecka nadają
postaci naturalny wygląd i prawdziwie dziecięcy wdzięk. Odzwierciedla się tu
niewątpliwie wpływ sztuki antyku, która hołdowała zasadzie piękna i wierności
prawdzie i w której dziecko ze swoim urokiem i świeżością zajmowało szczególne
miejsce.
Z tej samej tradycji wywodzą się zapewne pierwsze przedstawienia Pokłonu
Mędrców. We fresku w Katakumbach Piotra i Marcelina w Rzymie z całej kom-
pozycji zachowała się postać siedzącej profilem Marii z Dzieciątkiem (il. 2f .
Chociaż Chrystus nie jest zbyt wyraźnie widoczny, ogólny zarys postaci wskazuje, że
jest to rzeczywiście maleńkie, bezradne niemowlę, które Maria tuli do siebie
3 Z czasem została ona wzbogacona o elementy apokryficzne.
4 Pewne znaki wymienione w przepowiedniach starotestamentowych — gwiazda (Lb 24, 17), wół
i osioł (Iz 1, 3) — stały się motywami ikonograficznymi.
5 Za tą identyfikacją przemawia postać proroka (Balaama lub Izajasza) wskazującego gwiazdę.
6 Fresk Maria z Dzięciątkiem i prorok 1 poi. III w., Rzym, Katakumby Priscilli. Ilustracja: R. P. P.
du Bourguet. Art Paleochretien. Paris 1970.
7 Temat Marii z Dzieciątkiem wydaje się powracać w 1 poł. IV w. w rzymskich katakumbach,
ukazując już pewien skostniały temat ikonograficzny: Popiersie Marii orantki z Dzieciątkiem, Rzym,
Coemeterium Maius, luneta areosolium w cubiculum 22. II.: Bourguet, j.w.
8 Fresk, 2 poi. III w., Rzym, Katakumby Piotra i Marcelina; II.: J. Wilpert. Die Malereien der
Katakomben Roms. Freiburg 1903.