DOI Artikel:
Próchniak, Daniel: Eczmiadzyn w IV i V wieku: z problematyki genezy chrześcijańskiej architektury Armenii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0025
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
tom XXVI, zeszyt 4 — 1978
DANIEL PROCHNIAK
ECZMIADZYN W IV I V WIEKU
Z PROBLEMATYKI GENEZY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ ARCHITEKTURY ARMENII
Jednym z podstawowych problemów przy rozpatrywaniu najwcześniejszej
architektury chrześcijańskiej jest rekonstrukcja pierwotnego wyglądu budowli oraz
zagadnienie genezy formy i funkcji pierwszych kościołów. Uznanie chrześcijaństwa
oficjalną religią państwową umożliwiło budowę świątyń dla sprawowania liturgii.
Natomiast odmienność religii chrześcijańskiej od pogańskich wierzeń zrodziła
potrzebę poszukiwania nowych form i rozwiązań architektonicznych. Punktem
wyjścia dla pierwszych budowli chrześcijańskich stała się dotychczasowa architektu-
ra antyczna. Przejęto pewne jej typy, zmieniając lub zachowując ich dotychczasową
funkcję. Natomiast forma pierwszych kościołów, poza głównymi wspólnymi
cechami, zależała w dużej mierze od miejscowych tradycji budowlanych, możliwości
materiałowych czy rozwiązań konstrukcyjnych stosowanych w poszczególnych
regionach.
W tym kontekście miejsce Armenii i jej architektury chrześcijańskiej wydaje się z
kilku przyczyn interesujące. Właśnie w Armenii chrześcijaństwo stało się najwcze-
śniej religią państwową — nastąpiło to na przełomie III i IV w., kilka lat przed
mediolańskim edyktem Konstantyna (313 r.). Drugim elementem bardzo istotnym
dla rozwoju architektury armeńskiej jest położenie tego kraju na północno-
wschodnim krańcu Azji Mniejszej, poza limes Cesarstwa Rzymskiego, na pograni-
czu świata helłenistyczno-rzymskiego i orientalnego. Spowodowało to swobodny
napływ różnych elementów z obu tych kręgów kulturowych. To z kolei stało się
przyczyną wielowarstwowej struktury cywilizacji ormiańskiej, czego przykładem
może być m.in. wczesnochrześcijańska architektura Armenii.
Wszystkie zasygnalizowane tu problemy łączą się z Eczmiadzynem, pierwszą
poświadczoną literacko i archeologicznie świątynią Armenii. W chwili obecnej
Eczmiadzyn jest kościołem klasztornym i jednocześnie katedralnym, usytuowanym
na południu miejscowości o tej samej nazwie, w Armenii radzieckiej. Jest to
budowla centralna, dziewięciopolowa, z czterema wyraźnie występującymi poza
lice murów absydami, półkolistymi od wewnątrz i pięciobocznymi z zewnątrz.
Wschodnią absydę flankują od południa i północy dwie zakrystie o planie
wydłużonych prostokątów Do zachodniej absydy przylega kwadratowy przedsio-
tom XXVI, zeszyt 4 — 1978
DANIEL PROCHNIAK
ECZMIADZYN W IV I V WIEKU
Z PROBLEMATYKI GENEZY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ ARCHITEKTURY ARMENII
Jednym z podstawowych problemów przy rozpatrywaniu najwcześniejszej
architektury chrześcijańskiej jest rekonstrukcja pierwotnego wyglądu budowli oraz
zagadnienie genezy formy i funkcji pierwszych kościołów. Uznanie chrześcijaństwa
oficjalną religią państwową umożliwiło budowę świątyń dla sprawowania liturgii.
Natomiast odmienność religii chrześcijańskiej od pogańskich wierzeń zrodziła
potrzebę poszukiwania nowych form i rozwiązań architektonicznych. Punktem
wyjścia dla pierwszych budowli chrześcijańskich stała się dotychczasowa architektu-
ra antyczna. Przejęto pewne jej typy, zmieniając lub zachowując ich dotychczasową
funkcję. Natomiast forma pierwszych kościołów, poza głównymi wspólnymi
cechami, zależała w dużej mierze od miejscowych tradycji budowlanych, możliwości
materiałowych czy rozwiązań konstrukcyjnych stosowanych w poszczególnych
regionach.
W tym kontekście miejsce Armenii i jej architektury chrześcijańskiej wydaje się z
kilku przyczyn interesujące. Właśnie w Armenii chrześcijaństwo stało się najwcze-
śniej religią państwową — nastąpiło to na przełomie III i IV w., kilka lat przed
mediolańskim edyktem Konstantyna (313 r.). Drugim elementem bardzo istotnym
dla rozwoju architektury armeńskiej jest położenie tego kraju na północno-
wschodnim krańcu Azji Mniejszej, poza limes Cesarstwa Rzymskiego, na pograni-
czu świata helłenistyczno-rzymskiego i orientalnego. Spowodowało to swobodny
napływ różnych elementów z obu tych kręgów kulturowych. To z kolei stało się
przyczyną wielowarstwowej struktury cywilizacji ormiańskiej, czego przykładem
może być m.in. wczesnochrześcijańska architektura Armenii.
Wszystkie zasygnalizowane tu problemy łączą się z Eczmiadzynem, pierwszą
poświadczoną literacko i archeologicznie świątynią Armenii. W chwili obecnej
Eczmiadzyn jest kościołem klasztornym i jednocześnie katedralnym, usytuowanym
na południu miejscowości o tej samej nazwie, w Armenii radzieckiej. Jest to
budowla centralna, dziewięciopolowa, z czterema wyraźnie występującymi poza
lice murów absydami, półkolistymi od wewnątrz i pięciobocznymi z zewnątrz.
Wschodnią absydę flankują od południa i północy dwie zakrystie o planie
wydłużonych prostokątów Do zachodniej absydy przylega kwadratowy przedsio-