DOI Artikel:
Mazurczak, Urszula M.: O czasie wewnętrznym przedstawionym na podstawie wybranych przykładów malarstwa niderlandzkiego XV w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0043
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
tom XXVI, zeszyt 4 — 1978
URSZULA MAZURCZAK
O CZASIE WEWNĘTRZNYM
PRZEDSTAWIONYM NA PODSTAWIE WYBRANYCH PRZYKŁADÓW
MALARSTWA NIDERLANDZKIEGO XV W.
I
Arystoteles w Etyce Nikomachejskiej mówi, że: „Wszelka sztuka i wszelkie
budowanie, a podobnie też wszelkie zarówno działanie jak i postanowienie, zdają się
dążyć do jakiegoś dobra, i dlatego trafnie określano (Arystoteles pogląd ten
przypisuje Eudoksosowi) dobro jako cel wszelkiego dążenia. Cele te jednak bywają
różne; jedne z nich bowiem są czynnościami, inne jakimiś odrębnymi od nich
wytworami”1 2 3 . Taki podział sztuk ze względu na cel (czy jako czynność, czy jako
wytwór) sugeruje kryterium czasu dla jednych działań, zaś przestrzeni dla drugich.
Ponieważ czas w rozumieniu Arystotelesa „nie istnieje bez ruchu, a jest też
oczywiste, że czas nie jest ruchem, lecz [...] jest właśnie ilością mchu ze względu na
’przed’ i ’po’ [...] jest więc ilościową stroną mchu”" stąd też sztuki mające za cel
czynności — dodajmy czynność odbywającą się w czasie, dziejącą się — znalazły się
w jednej grupie, oddzielone od takich, dla których celem jest wytwór zajmujący
określoną przestrzeń. W ramach szeroko pojmowanej dziedziny sztuk, które wy-
mienia Arystoteles w związku z wspomnianym podziałem, mieszczą się chyba także
sztuki plastyczne, muzyka, taniec i poetyka, czyli sztuki, którym w późniejszym
okresie nadano miano sztuk pięknych. Wyodrębnienie to nie pozbawiło ich jednak
arystotelesowskiego kryterium czasu dla jednych, czyli tych, które znalazły się
wśród czynności — dziejących się w czasie, a więc muzyka, taniec, poezja (później
szeroko rozumiana literatura) oraz przestrzeni dla drugich, czyli tych, które znalazły
się u/śród wytworów — dodajmy, zajmujących przestrzeń i potrzebujących prze-
strzeni dla swojego istnienia. Kryterium czasu dla jednych, przestrzeni zaś dla
drugich urosło do rangi dogmatu panującego niepodzielnie aż do wieku XX .
Zmianom ulegały teorie piękna, natomiast zachowane zostały ramy tych dwu grap.
Dobitnym wyrazem trwałości tego podziału — co prawda podważonego zasadą,
„ut pictura ppesis”, która była rozpowszechniona szczególnie w renesansie i baroku
1 Arystoteles. Etyka Nikomachejska (tłum. D. Gromska). Warszawa 1956 (1094).
2 Arystoteles. Fizyka (tłum. K. Leśniak). Warszawa 1968 Ks. IV, 10.
3 K. Wyka. Czas jako element konstrukcyjny powieści. „Myśl Współczesna” 6-7:1946.
tom XXVI, zeszyt 4 — 1978
URSZULA MAZURCZAK
O CZASIE WEWNĘTRZNYM
PRZEDSTAWIONYM NA PODSTAWIE WYBRANYCH PRZYKŁADÓW
MALARSTWA NIDERLANDZKIEGO XV W.
I
Arystoteles w Etyce Nikomachejskiej mówi, że: „Wszelka sztuka i wszelkie
budowanie, a podobnie też wszelkie zarówno działanie jak i postanowienie, zdają się
dążyć do jakiegoś dobra, i dlatego trafnie określano (Arystoteles pogląd ten
przypisuje Eudoksosowi) dobro jako cel wszelkiego dążenia. Cele te jednak bywają
różne; jedne z nich bowiem są czynnościami, inne jakimiś odrębnymi od nich
wytworami”1 2 3 . Taki podział sztuk ze względu na cel (czy jako czynność, czy jako
wytwór) sugeruje kryterium czasu dla jednych działań, zaś przestrzeni dla drugich.
Ponieważ czas w rozumieniu Arystotelesa „nie istnieje bez ruchu, a jest też
oczywiste, że czas nie jest ruchem, lecz [...] jest właśnie ilością mchu ze względu na
’przed’ i ’po’ [...] jest więc ilościową stroną mchu”" stąd też sztuki mające za cel
czynności — dodajmy czynność odbywającą się w czasie, dziejącą się — znalazły się
w jednej grupie, oddzielone od takich, dla których celem jest wytwór zajmujący
określoną przestrzeń. W ramach szeroko pojmowanej dziedziny sztuk, które wy-
mienia Arystoteles w związku z wspomnianym podziałem, mieszczą się chyba także
sztuki plastyczne, muzyka, taniec i poetyka, czyli sztuki, którym w późniejszym
okresie nadano miano sztuk pięknych. Wyodrębnienie to nie pozbawiło ich jednak
arystotelesowskiego kryterium czasu dla jednych, czyli tych, które znalazły się
wśród czynności — dziejących się w czasie, a więc muzyka, taniec, poezja (później
szeroko rozumiana literatura) oraz przestrzeni dla drugich, czyli tych, które znalazły
się u/śród wytworów — dodajmy, zajmujących przestrzeń i potrzebujących prze-
strzeni dla swojego istnienia. Kryterium czasu dla jednych, przestrzeni zaś dla
drugich urosło do rangi dogmatu panującego niepodzielnie aż do wieku XX .
Zmianom ulegały teorie piękna, natomiast zachowane zostały ramy tych dwu grap.
Dobitnym wyrazem trwałości tego podziału — co prawda podważonego zasadą,
„ut pictura ppesis”, która była rozpowszechniona szczególnie w renesansie i baroku
1 Arystoteles. Etyka Nikomachejska (tłum. D. Gromska). Warszawa 1956 (1094).
2 Arystoteles. Fizyka (tłum. K. Leśniak). Warszawa 1968 Ks. IV, 10.
3 K. Wyka. Czas jako element konstrukcyjny powieści. „Myśl Współczesna” 6-7:1946.