DOI Artikel:
Mazurczak, Urszula M.: O czasie wewnętrznym przedstawionym na podstawie wybranych przykładów malarstwa niderlandzkiego XV w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0044
38
URSZULA MAZURCZAK
jest rozprawa Jamesa Harrisa wydana w 1744 r. Dialogue Concerning Art. Autor
przeprowadził w niej ścisły podział sztuk, który przywodzi na myśl omówioną
klasyfikację Stagiryty, dzieląc sztuki na te, które przedstawiają następstwo zjawisk
(poezja, muzyka, taniec) jako sztuki działania (energeia), oraz sztuki przedstawiają-
ce koegzystencję zjawisk (malarstwo, rzeźba) mające na celu wytwór (ergon)4.
Natomiast miejsce dawnej pary: malarstwa i poezji, inaczej niż w zasadzie „ut
pictura poesis”, zajęła u Harrisa nowa para: muzyka i poezja. Tezy Harrisa od-
działały wyraźnie na Burke’a, Herdera i Lessinga. Ten ostatni w Laokoonie, sformu-
łowawszy teorię znaków, jako podstawy dla odróżnienia malarstwa i poezji, ustalił
kryterium przestrzeni dla malarstwa,, zaś czasu dla poezji: „Jeśli prawdą jest, że
malarstwo dla swego naśladowania używa całkiem innych środków, czy znaków niż
poezja, a mianowicie: figur i barw występujących w przestrzeni, poezja zaś
artykułowanych dźwięków, następujących po sobie w czasie, jeśli niezaprzeczenie
znaki powinny pozostawać w dogodnym stosunku do tego, co oznaczają, to znaczy,
że ułożone obok siebie mogą wyrażać przedmioty występujące obok siebie lub takież
ich części, zaś znaki następujące po sobie, mogą wyrażać również jedynie przed-
mioty lub ich części następujące po sobie”5. Kontynuując rzecz Lessing pisze: „Aby
wybrany moment mógł być zgodny z naturą, musi go cechować trwanie, nie może
on mieć charakteru przelotnego bowiem ulotność lub krótkotrwałość momentu
ruchu budzi u widza wręcz uczucie nieprzyjemne”. Podsumowując rozważania do-
tyczące różnic pomiędzy malarstwem a poezją, Lessing określa następstwo w czasie
jako pole działania poety, zaś przestrzeń jako pole działania malarza6.
Hegel w wykładach z estetyki wracając do zasady „ut pictura poesis erit”, która
była jego „ulubioną sentencją7, podkreśla jednak zasadniczą różnicę między jedną
dziedziną sztuki a drugą pisząc: „Malarstwo nie może tak jak poezja lub muzyka
przedstawić rozwoju jakiegoś zdarzenia, jakiejś sytuacji, czynności, w formie ko-
lejnego następstwa (Sukzession) zachodzących zmian, lecz musi zająć się tylko
jednym momentem, za pośrednictwem tego jednego momentu musi być przedsta-
wiona całość sytuacji lub czynności, jej kulminacyjny punkt, co sprawia, że ko-
nieczne staje się odnalezienie takiego momentu, w którym to, co po nim następuje,
zogniskowane jest w jednym punkcie”8. Zadaniem malarza, jest więc uchwycenie
chwilowych sytuacji, tudzież śledzenie najbardziej przemijających ruchów, najprze-
lotniejszych wyrazów twarzy. Autor wynosi przy tym malarstwo ponad słowny opis,
który „staje się nazbyt często suchy i nudny, gdyż może tylko stopniowo i po
kolei przedstawić wyobraźni to, co malarstwo od razu i w całości naocznie jej
ukazuje”9.
ą E. Szarota. Poglądy estetyczne G. Harrisa. „Estetyka” 4:1963 s. 141.
5 G. E. Lessing. Gesammelte Werke T. 1. Ed. P. Rilla. Berlin 1954-58 s. 115.
6 Tenże. Laokoon (tłum. H. Zymon-Dębicki), Wrocław 1963 s. 74.
7 G. Hegel. Wykłady o estetyce T. 3. (tłum. J. Grabowski. A. Landman). Warszawa 1967 s. 103-i 10.
15 Tamże s. 103.
9 Tamże s. 104.
URSZULA MAZURCZAK
jest rozprawa Jamesa Harrisa wydana w 1744 r. Dialogue Concerning Art. Autor
przeprowadził w niej ścisły podział sztuk, który przywodzi na myśl omówioną
klasyfikację Stagiryty, dzieląc sztuki na te, które przedstawiają następstwo zjawisk
(poezja, muzyka, taniec) jako sztuki działania (energeia), oraz sztuki przedstawiają-
ce koegzystencję zjawisk (malarstwo, rzeźba) mające na celu wytwór (ergon)4.
Natomiast miejsce dawnej pary: malarstwa i poezji, inaczej niż w zasadzie „ut
pictura poesis”, zajęła u Harrisa nowa para: muzyka i poezja. Tezy Harrisa od-
działały wyraźnie na Burke’a, Herdera i Lessinga. Ten ostatni w Laokoonie, sformu-
łowawszy teorię znaków, jako podstawy dla odróżnienia malarstwa i poezji, ustalił
kryterium przestrzeni dla malarstwa,, zaś czasu dla poezji: „Jeśli prawdą jest, że
malarstwo dla swego naśladowania używa całkiem innych środków, czy znaków niż
poezja, a mianowicie: figur i barw występujących w przestrzeni, poezja zaś
artykułowanych dźwięków, następujących po sobie w czasie, jeśli niezaprzeczenie
znaki powinny pozostawać w dogodnym stosunku do tego, co oznaczają, to znaczy,
że ułożone obok siebie mogą wyrażać przedmioty występujące obok siebie lub takież
ich części, zaś znaki następujące po sobie, mogą wyrażać również jedynie przed-
mioty lub ich części następujące po sobie”5. Kontynuując rzecz Lessing pisze: „Aby
wybrany moment mógł być zgodny z naturą, musi go cechować trwanie, nie może
on mieć charakteru przelotnego bowiem ulotność lub krótkotrwałość momentu
ruchu budzi u widza wręcz uczucie nieprzyjemne”. Podsumowując rozważania do-
tyczące różnic pomiędzy malarstwem a poezją, Lessing określa następstwo w czasie
jako pole działania poety, zaś przestrzeń jako pole działania malarza6.
Hegel w wykładach z estetyki wracając do zasady „ut pictura poesis erit”, która
była jego „ulubioną sentencją7, podkreśla jednak zasadniczą różnicę między jedną
dziedziną sztuki a drugą pisząc: „Malarstwo nie może tak jak poezja lub muzyka
przedstawić rozwoju jakiegoś zdarzenia, jakiejś sytuacji, czynności, w formie ko-
lejnego następstwa (Sukzession) zachodzących zmian, lecz musi zająć się tylko
jednym momentem, za pośrednictwem tego jednego momentu musi być przedsta-
wiona całość sytuacji lub czynności, jej kulminacyjny punkt, co sprawia, że ko-
nieczne staje się odnalezienie takiego momentu, w którym to, co po nim następuje,
zogniskowane jest w jednym punkcie”8. Zadaniem malarza, jest więc uchwycenie
chwilowych sytuacji, tudzież śledzenie najbardziej przemijających ruchów, najprze-
lotniejszych wyrazów twarzy. Autor wynosi przy tym malarstwo ponad słowny opis,
który „staje się nazbyt często suchy i nudny, gdyż może tylko stopniowo i po
kolei przedstawić wyobraźni to, co malarstwo od razu i w całości naocznie jej
ukazuje”9.
ą E. Szarota. Poglądy estetyczne G. Harrisa. „Estetyka” 4:1963 s. 141.
5 G. E. Lessing. Gesammelte Werke T. 1. Ed. P. Rilla. Berlin 1954-58 s. 115.
6 Tenże. Laokoon (tłum. H. Zymon-Dębicki), Wrocław 1963 s. 74.
7 G. Hegel. Wykłady o estetyce T. 3. (tłum. J. Grabowski. A. Landman). Warszawa 1967 s. 103-i 10.
15 Tamże s. 103.
9 Tamże s. 104.