DOI Artikel:
Próchniak, Daniel: Eczmiadzyn w IV i V wieku: z problematyki genezy chrześcijańskiej architektury Armenii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0042
36
DANIEL PRÓCHNIAK
sztynowej. W końcu V stulecia, przy kompleksowej odbudowie drewnianą kopułę
zastąpiono by kamienną . Nie można jednak tak twierdzić z całą pewnością.
Podkreślić trzeba jeszcze zewnętrzne inspiracje, które mogły wpłynąć na taką
formę IY-wiecznego Eczmiadzynu.
1. Przedchrześcijańska cywilizacja i kultura ormiańska miała charakter orientalny.
Powstawała i rozwijała się w ścisłych związkach z państwami starożytnego Wschodu
— Persją Achemenidów, Partią i państwem Sasanidów. Te kontakty, mimo chwi-
lowych osłabień, miały charakter ciągły, a ich apogeum przypadło na czasy dynastii
arsacydzkiej, panującej od połowy I w. n.e.
2. Odzwierciedleniem zależności politycznych i kulturalnych była pogańska religia
Ormian, w której główne bóstwo stanowiła Anahit, czczona w świątyniach ognia.
Sanktuaria jej musiały być rozpowszechnione w Armenii we wszystkich istniejących
formach.
3. Jednakże położenie Armenii sprzyjało także napływowi przybyszów z Zachodu, z
Azji Mniejszej, którzy przynosili ze sobą tamtejsze wzorce i elementy kulturowe.
Razem z nimi dotarli do Armenii pierwsi chrześcijanie.
4. Z chwilą oficjalnej chrystianizacji kraju powstał problem budowy pierwszych
kościołów. Katedra — dotychczas nie odnaleziona — powstała w Asztiszat, w
Waharszapat wzniesiono natomiast martyrion upamiętniający wizję Grzegorza
Oświeciciela.
5. Ten typ budowli mógł być zaadaptowany z Syrii, gdzie wcześniej służył
podobnym celom. Mogli tego dokonać tak przybywający chrześcijanie, jak i sam
Grzegorz, który mógł zetknąć się z taką budowlą na terenie Kapadocji.
6. Podobne konstrukcje znane były jednak w Armenii dużo wcześniej jako świątynie
ognia, które straciły teraz swoje przeznaczenie. Ich rozwiązania konstrukcyjne
mogły być jednak zastosowane przy wznoszeniu Eczmiadzynu.
7. Orientalne, szczególnie perskie skłonności do przekrywania powierzchni
kwadratowych kopułami znalazły oddźwięk w Armenii. Pod koniec V w. mogła
powstać kopuła na pendentywach w Eczmiadzynie, co najmniej równolegle do
osiągnięć architektów bizantyńskich. Z czasem, od VI w., kopuła weszła na stałe do
architektury kościołów armeńskich, co wydaje się być dalekim echem wschodnich
dążności.
8. Przedchrześcijańskie, perskie tradycje zostały po IV w. zastąpione w Armenii
przez chrześcijaństwo. W samych początkach architektury sakralnej muszą one być
jednak brane pod uwagę, jako ważny czynnik w kształtowaniu jej formy.
45
Smith, jw. s. 37-38; Sahinian, jw. s. 62.
DANIEL PRÓCHNIAK
sztynowej. W końcu V stulecia, przy kompleksowej odbudowie drewnianą kopułę
zastąpiono by kamienną . Nie można jednak tak twierdzić z całą pewnością.
Podkreślić trzeba jeszcze zewnętrzne inspiracje, które mogły wpłynąć na taką
formę IY-wiecznego Eczmiadzynu.
1. Przedchrześcijańska cywilizacja i kultura ormiańska miała charakter orientalny.
Powstawała i rozwijała się w ścisłych związkach z państwami starożytnego Wschodu
— Persją Achemenidów, Partią i państwem Sasanidów. Te kontakty, mimo chwi-
lowych osłabień, miały charakter ciągły, a ich apogeum przypadło na czasy dynastii
arsacydzkiej, panującej od połowy I w. n.e.
2. Odzwierciedleniem zależności politycznych i kulturalnych była pogańska religia
Ormian, w której główne bóstwo stanowiła Anahit, czczona w świątyniach ognia.
Sanktuaria jej musiały być rozpowszechnione w Armenii we wszystkich istniejących
formach.
3. Jednakże położenie Armenii sprzyjało także napływowi przybyszów z Zachodu, z
Azji Mniejszej, którzy przynosili ze sobą tamtejsze wzorce i elementy kulturowe.
Razem z nimi dotarli do Armenii pierwsi chrześcijanie.
4. Z chwilą oficjalnej chrystianizacji kraju powstał problem budowy pierwszych
kościołów. Katedra — dotychczas nie odnaleziona — powstała w Asztiszat, w
Waharszapat wzniesiono natomiast martyrion upamiętniający wizję Grzegorza
Oświeciciela.
5. Ten typ budowli mógł być zaadaptowany z Syrii, gdzie wcześniej służył
podobnym celom. Mogli tego dokonać tak przybywający chrześcijanie, jak i sam
Grzegorz, który mógł zetknąć się z taką budowlą na terenie Kapadocji.
6. Podobne konstrukcje znane były jednak w Armenii dużo wcześniej jako świątynie
ognia, które straciły teraz swoje przeznaczenie. Ich rozwiązania konstrukcyjne
mogły być jednak zastosowane przy wznoszeniu Eczmiadzynu.
7. Orientalne, szczególnie perskie skłonności do przekrywania powierzchni
kwadratowych kopułami znalazły oddźwięk w Armenii. Pod koniec V w. mogła
powstać kopuła na pendentywach w Eczmiadzynie, co najmniej równolegle do
osiągnięć architektów bizantyńskich. Z czasem, od VI w., kopuła weszła na stałe do
architektury kościołów armeńskich, co wydaje się być dalekim echem wschodnich
dążności.
8. Przedchrześcijańskie, perskie tradycje zostały po IV w. zastąpione w Armenii
przez chrześcijaństwo. W samych początkach architektury sakralnej muszą one być
jednak brane pod uwagę, jako ważny czynnik w kształtowaniu jej formy.
45
Smith, jw. s. 37-38; Sahinian, jw. s. 62.