DOI Artikel:
Tatar-Próchniak, Ewa: Postać dziecięcego Chrystusa w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36972#0024
18
EWA TATAR-PRÓCHNIAK
Postać kobiety z dzieckiem na kolanach jest częsta w sztuce Egiptu, poczynając od
Nowego Państwa, w posągach bogini Izydy z małym Harpokratesem. Jeśli chodzi o
scenę Narodzenia, to wytworzyły się tu dwa typy kompozycyjne. Jeden z nich, w
którym siedzące lub stojące postacie otaczają Dzieciątko złożone w żłóbku, jest
kompilacją postaci i elementów pochodzących z różnych przedstawień antycz-
nych^ . Drugi zaś — z leżącą na posłaniu Marią, której towarzyszy apokryficzna
postać Salome, podczas gdy Dzieciątko w żłóbku znajduje się na drugim planie —
stanowi przeniesienie sceny pogańskiej w całości w inny wymiar, z czym wiąże się
nadanie temu przedstawieniu specyficznie chrześcijańskiej treści2’. W obu wersjach
tego tematu dziecko leżące w żłóbku jest elementem dodanym.
Sztuka wczesnochrześcijańska, czerpiąc zatem z antycznych wzorów, przetwa-
rzała je odpowiednio na własny użytek, a w powstałych tą drogą schematach można
dostrzec cały szereg odmian, przejawiających się chociażby w szczegółach opra-
cowania postaci.
Z powyższych rozważań można wysnuć następujące wnioski:
1. Własną ikonografię dziecięcego Chrystusa sztuka chrześcijańska wytworzyła w
początkach IV w.
2. W scenach ukazujących Dzieciątko artyści czerpali wzory ze sztuki antycznej,
przenosząc do ikonografii chrześcijańskiej nie tylko poszczególne postacie, ale także
całe schematy kompozycyjne.
3. Jako odpowiedniego wzoru dla postaci Chrystusa artyści użyli nie najdoskonal-
szej w formie i najbardziej realistycznie przedstawianej figurki maleńkiego dziecka,
lecz dziecka kilkuletniego, które — jak się wydaje — lepiej mogło uwidocznić
dwoistą naturę Chrystusa. Dziecięcy wygląd miałby świadczyć o Jego człowieczeń-
stwie, pełne powagi zachowanie o boskości. Być może, że takie ujęcie miało też
ukazać ponadczasowość tej postaci.
4. Aby wzmocnić komunikatywność przedstawienia, Dzieciątko zostało odpowied-
nio wyeksponowane przez powiększenie postaci i umieszczenie jej w takim miejscu
kompozycji, aby stanowiła motyw centralny. Właściwemu skierowaniu uwagi widza
służył też sposób ukazania pozostałych postaci, niemal zawsze zwróconych do
Chrystusa.
W ten sposób motyw postaci dziecięcego Chrystusa podporządkowany był
skomplikowanemu systemowi treści, jakie niósł ze sobą i jakie miał przekazać
ludzkości.
23 Stojący pod drzewem pasterz, siedząca kobieta, mężczyzna z laską czyniący gest aklamacji, trzej
mężczyźni we wschodnich strojach podążający z darami — wszystkie te motywy występowały już w
starożytności w scenach rodzajowych, dworskich, czy też związanych z pogańskimi wierzeniami.
24 Pierwowzorem była tu zapewne mitologiczna scena narodzin Dionizosa, gdzie służąca
podtrzymuje dłoń leżącej na posłaniu, umierającej Semeie, matki Dionizosa.
EWA TATAR-PRÓCHNIAK
Postać kobiety z dzieckiem na kolanach jest częsta w sztuce Egiptu, poczynając od
Nowego Państwa, w posągach bogini Izydy z małym Harpokratesem. Jeśli chodzi o
scenę Narodzenia, to wytworzyły się tu dwa typy kompozycyjne. Jeden z nich, w
którym siedzące lub stojące postacie otaczają Dzieciątko złożone w żłóbku, jest
kompilacją postaci i elementów pochodzących z różnych przedstawień antycz-
nych^ . Drugi zaś — z leżącą na posłaniu Marią, której towarzyszy apokryficzna
postać Salome, podczas gdy Dzieciątko w żłóbku znajduje się na drugim planie —
stanowi przeniesienie sceny pogańskiej w całości w inny wymiar, z czym wiąże się
nadanie temu przedstawieniu specyficznie chrześcijańskiej treści2’. W obu wersjach
tego tematu dziecko leżące w żłóbku jest elementem dodanym.
Sztuka wczesnochrześcijańska, czerpiąc zatem z antycznych wzorów, przetwa-
rzała je odpowiednio na własny użytek, a w powstałych tą drogą schematach można
dostrzec cały szereg odmian, przejawiających się chociażby w szczegółach opra-
cowania postaci.
Z powyższych rozważań można wysnuć następujące wnioski:
1. Własną ikonografię dziecięcego Chrystusa sztuka chrześcijańska wytworzyła w
początkach IV w.
2. W scenach ukazujących Dzieciątko artyści czerpali wzory ze sztuki antycznej,
przenosząc do ikonografii chrześcijańskiej nie tylko poszczególne postacie, ale także
całe schematy kompozycyjne.
3. Jako odpowiedniego wzoru dla postaci Chrystusa artyści użyli nie najdoskonal-
szej w formie i najbardziej realistycznie przedstawianej figurki maleńkiego dziecka,
lecz dziecka kilkuletniego, które — jak się wydaje — lepiej mogło uwidocznić
dwoistą naturę Chrystusa. Dziecięcy wygląd miałby świadczyć o Jego człowieczeń-
stwie, pełne powagi zachowanie o boskości. Być może, że takie ujęcie miało też
ukazać ponadczasowość tej postaci.
4. Aby wzmocnić komunikatywność przedstawienia, Dzieciątko zostało odpowied-
nio wyeksponowane przez powiększenie postaci i umieszczenie jej w takim miejscu
kompozycji, aby stanowiła motyw centralny. Właściwemu skierowaniu uwagi widza
służył też sposób ukazania pozostałych postaci, niemal zawsze zwróconych do
Chrystusa.
W ten sposób motyw postaci dziecięcego Chrystusa podporządkowany był
skomplikowanemu systemowi treści, jakie niósł ze sobą i jakie miał przekazać
ludzkości.
23 Stojący pod drzewem pasterz, siedząca kobieta, mężczyzna z laską czyniący gest aklamacji, trzej
mężczyźni we wschodnich strojach podążający z darami — wszystkie te motywy występowały już w
starożytności w scenach rodzajowych, dworskich, czy też związanych z pogańskimi wierzeniami.
24 Pierwowzorem była tu zapewne mitologiczna scena narodzin Dionizosa, gdzie służąca
podtrzymuje dłoń leżącej na posłaniu, umierającej Semeie, matki Dionizosa.