DOI article:
Kuczyńska, Jadwiga: Chrzcielnica w świetle myśli liturgicznej i przepisów kościelnych średniowiecza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37102#0085
CHRZCIELNICA W ŚWIETLE MYŚLI LITURGICZNEJ
55
O tym, że istniały trudności wyposażenia kościoła w chrzcielnicę kamien-
ną jeszcze u progu okresu nowożytnego świadczy decyzja biskupa chełmiń-
skiego Piotra Kostki, który na synodzie w r. 1583 nakazuje: „Qui fontem
Baptismalem neąueunt habere lapideum, habeant, saltem cupreum: scilicet
Caidare, vel aliud vas solidum et firmum, in longitudine et latitudine com-
petenti”43.
Zarządzenia synodalne nakazują strzeżenie wody chrzcielnej. Synod
wrocławski w r. 1248 poleca biskupom polskim, by wydali zarządzenie za-
mykania chrzcielnicy i w ten sposób zapobiegali używaniu wody chrzcielnej
do czarów: „De sacris fontibus, corpore Christi, de chryzmate et oleo, cus-
todiendis sub sera44”. O stosowaniu wody chrzcielnej do celów magicznych
wspomina Katalog magii Rudolfa pochodzący z 2 poł. XIII w.4:1 O obo-
wiązku utrzymania w czystości chrzcielnicy i jej zamykaniu mówią zarzą-
dzenia Piotra z Bnina z r. 1487. Biskup dodaje przy tym, co należy uczynić
ze starym, zniszczonym już kociołkiem: „... fontem baptismalem munde et
sub clausula teneat et custodiat ipsius rector, et ąuociens opus foret, infra
annum vas ipsum fontis mundet, aąuam eiusdem per pannum lineum mun-
duru ad ollam novam collocando et aqua reposita in vas suum praedictum
sic mundatum pannus ille comburatur, et olla fracta subterretur46”. Podobne
pouczenia o obowiązku utrzymania chrzcielnicy w czystości i strzeżenia wody
chrzcielnej kieruje do kapłanów wspomniany biskup chełmiński, Piotr Kost-
ka: „Ut in cunctis Ecclesiis Eucharistia, Chrisma, et Fons Baptismalis, sub
fideli custodia, seris et clavibus adhibitis, conserventur, ne ad illa manus
Sacrilega pro exercendis sortilegiis extendatur. Utąue Sacerdotes soli ad
easdem seras claves deferant, et non Saeculares personae, serio etiam man-
damus47”.
Zachowana jedyna przykrywa (Łęczyca - ii. 7), być może z XIV lub
XV w., świadczy o tym, że przywiązywano dużą rolę do tej części chrzciel-
nicy. Przykrywa jest metalowa, w kształcie stożka, dekorowana. Niewątpli-
wie jednak najczęściej, ze względu na łatwość wykonania i dostępny zawsze
materiał, stosowano przykrywy drewniane.
42 Sawicki. Concilia poloniae. T. 10: Synody diecezji wrocławskiej i ich statuty. Wrocław
1963 s. 448.
4’ A. Mańkowski. Constitutiones synodales necnon Ordinationes Dioecesis Culmensis.
Pars Prior. Fontes XXIV. Torunii 1929 s. 38.
44 Jacobi Archidiaconi Leodiensis. Legali apostolici Constitutiones in concilio Wra-
tislaviensi anno 1248 die decima mensis Octobris editae. W: Starodawne Prawa Polskiego Pom-
niki. T. 1. Wyd. A. Z. Helcel. Warszawa 1856 s. 355; T. Gromnicki. Synody prowincio-
nalne. Kraków 1885 s. 66.
44 E. Karwot. Katalog magii Rudolfa. Źródło etnograficzne XIII w. Wrocław 1955 s. 26.
46 Z. Chodyński. Statuta synodalia dioecesis Vladislaviensis et Pomeraniae. Varsaviae
1890 s. 22.
47 Mańkowski. Constitutiones s. 42.
55
O tym, że istniały trudności wyposażenia kościoła w chrzcielnicę kamien-
ną jeszcze u progu okresu nowożytnego świadczy decyzja biskupa chełmiń-
skiego Piotra Kostki, który na synodzie w r. 1583 nakazuje: „Qui fontem
Baptismalem neąueunt habere lapideum, habeant, saltem cupreum: scilicet
Caidare, vel aliud vas solidum et firmum, in longitudine et latitudine com-
petenti”43.
Zarządzenia synodalne nakazują strzeżenie wody chrzcielnej. Synod
wrocławski w r. 1248 poleca biskupom polskim, by wydali zarządzenie za-
mykania chrzcielnicy i w ten sposób zapobiegali używaniu wody chrzcielnej
do czarów: „De sacris fontibus, corpore Christi, de chryzmate et oleo, cus-
todiendis sub sera44”. O stosowaniu wody chrzcielnej do celów magicznych
wspomina Katalog magii Rudolfa pochodzący z 2 poł. XIII w.4:1 O obo-
wiązku utrzymania w czystości chrzcielnicy i jej zamykaniu mówią zarzą-
dzenia Piotra z Bnina z r. 1487. Biskup dodaje przy tym, co należy uczynić
ze starym, zniszczonym już kociołkiem: „... fontem baptismalem munde et
sub clausula teneat et custodiat ipsius rector, et ąuociens opus foret, infra
annum vas ipsum fontis mundet, aąuam eiusdem per pannum lineum mun-
duru ad ollam novam collocando et aqua reposita in vas suum praedictum
sic mundatum pannus ille comburatur, et olla fracta subterretur46”. Podobne
pouczenia o obowiązku utrzymania chrzcielnicy w czystości i strzeżenia wody
chrzcielnej kieruje do kapłanów wspomniany biskup chełmiński, Piotr Kost-
ka: „Ut in cunctis Ecclesiis Eucharistia, Chrisma, et Fons Baptismalis, sub
fideli custodia, seris et clavibus adhibitis, conserventur, ne ad illa manus
Sacrilega pro exercendis sortilegiis extendatur. Utąue Sacerdotes soli ad
easdem seras claves deferant, et non Saeculares personae, serio etiam man-
damus47”.
Zachowana jedyna przykrywa (Łęczyca - ii. 7), być może z XIV lub
XV w., świadczy o tym, że przywiązywano dużą rolę do tej części chrzciel-
nicy. Przykrywa jest metalowa, w kształcie stożka, dekorowana. Niewątpli-
wie jednak najczęściej, ze względu na łatwość wykonania i dostępny zawsze
materiał, stosowano przykrywy drewniane.
42 Sawicki. Concilia poloniae. T. 10: Synody diecezji wrocławskiej i ich statuty. Wrocław
1963 s. 448.
4’ A. Mańkowski. Constitutiones synodales necnon Ordinationes Dioecesis Culmensis.
Pars Prior. Fontes XXIV. Torunii 1929 s. 38.
44 Jacobi Archidiaconi Leodiensis. Legali apostolici Constitutiones in concilio Wra-
tislaviensi anno 1248 die decima mensis Octobris editae. W: Starodawne Prawa Polskiego Pom-
niki. T. 1. Wyd. A. Z. Helcel. Warszawa 1856 s. 355; T. Gromnicki. Synody prowincio-
nalne. Kraków 1885 s. 66.
44 E. Karwot. Katalog magii Rudolfa. Źródło etnograficzne XIII w. Wrocław 1955 s. 26.
46 Z. Chodyński. Statuta synodalia dioecesis Vladislaviensis et Pomeraniae. Varsaviae
1890 s. 22.
47 Mańkowski. Constitutiones s. 42.