DOI Artikel:
Kuczyńska, Jadwiga: Chrzcielnica w świetle myśli liturgicznej i przepisów kościelnych średniowiecza
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37102#0086
56
JADWIGA KUCZYŃSKA
Chrzcielnice polskie nie miały drenażu ułatwiającego ich higieniczne
utrzymanie. Spośród znanych przykładów tylko chrzcielnica w Strzelcach
Świdnickich ma u nasady otwór zamykany metalowym korkiem, którym mo-
gła spływać zużyta woda.
Niektóre chrzcielnice śląskie, np. w Brzostowie (il. 8), Kłodzie (ił. 9),
Stypułowie i w Krapkowicach mają na obrzeżu czaszy owalne wgłębie-
nia. Służyły one zapewne do ustawiania akcesoriów niezbędnych podczas
ceremonii chrztu. Tę samą funkcję spełniały niewątpliwie dwie nisze wykute
w górnej partii chrzcielnicy w Żmigrodzie Starym (il. 10) i cztery konsolki
wyrzeźbione na czaszy chrzcielnicy w Lubszy (il. 11).
O nakazie liturgicznym poświęcania nowej chrzcielnicy przypomina bis-
kup chełmiński. Piotr Kostka: „Statuimus quoque, ut nullus Clericus utatur
in Ecclesia [...] vasculi sive Baptisteriis [...] nisi prius benedictis ab Epis-
copo ,..48”.
W Polsce umieszczano zazwyczaj chrzcielnicę w miejscu centralnym,
in medio ecclesiae49, po stronie zachodniej kościoła. Spotykało się ją tam
powszechnie w końcu XVI w. w diecezji krakowskiej^1 i poznańskiej''1. Akta
wizytacyjne diecezji przemyskiej do r. 1721 określają jeszcze jej miejsce na
osi kościoła^2. Nie ulega wątpliwości, że lokalizacja taka była przeżytkiem
wcześniejszej epoki. Obecnie to tradycyjne usytuowanie chrzcielnicy ufrzy-
48 Tamże s. 70.
49 Wiśniowski. Kościół parafialny s. 213.
50 Wizytacje biskupa J. Radziwiłła: r. 1593, nr 3; r. 1598, nr 10 (Archiwum Kurii Metro-
politalnej w Krakowie) cyt. za: Wiśniowski. Kościół parafialny s. 213.
51 P. Sczaniecki. Gotycka chrzcielnica w katedrze poznańskiej (mps).
52 Liber privillegiorum, r. 1637 - Błozew, rkp. 143, k. 180 v. Wizytacje F. Alembeka, ka-
nonika przemyskiego, od r. 1637 wizytatora całej diecezji przemyskiej: r. 1622 - Żurawica, rkp.
143, k. 111 v., r. 1634 - Iwonicz, rkp. 156, s. 671; r. 1639 - Kombornia, rkp. 156, s. 515; r. 1640
- Harta, rkp. 159, s. 1667; Hyżne, rkp. 159, s. 1585; Rymanów, rkp. 157, s. 44; Wesoła, rkp.
159, s. 1400. Wizytacja biskupa J. A. Doenhoffa; r. 1699 - Głębokie, rkp. 155, k. 93; Targo-
wiska, rkp. 155, k. 216 v. Wizytacje dziekana F. Molińskiego; r. 1699 - Domaradz, rkp. 155,
k. 130; Hoczew, rkp. 155, k. 59; Strachocina, rkp. 155, k. 100. Wizytacje dziekana S. Dobroila:
r. 1699 - Haczów, rkp. 155, k. 218. Wizytacje dziekana S. K. Żywickiego: r. 1721 - Besko, rkp.
156, s. 55; Jaćmierz, rkp. 156, s. 1430; Jasionów, rkp. 156, s. 1822. Wizytacje biskupa J. K.
Szembeka: r. 1721 - Krościenko Wyżne, rkp. 156, s. 302; Poraź, rkp. 157, s. 1321; Trześniów,
rkp. 156, s. 1821; Wrocanka, rkp. 156, s. 738. Od r. 1722 w diecezji przemyskiej następuje
zmiana w usytuowaniu chrzcielnic. Ustawia się je bądź po stronie Ewangelii, bądź po stronie
Lekcji.
Chrzcielnice po stronie Ewangelii:
Wizytacje biskupa J. K. Szembeka: r. 1722 - Harta, rkp. 159, s. 1655; Królik, rkp. 156, s. 694.
Wizytacje biskupa W. H. Sierakowskiego: r. 1745 - Domaradz, rkp. 175, s. 122.
Chrzcielnice po stronie Lekcji:
Wizytacje biskupa J. K. Szembeka: r. 1722 — Haczów, rkp. 156, s. 569. Wizytacje biskupa
A. Fredry: r. 1727 - Iwonicz, rkp. 160, k. 221. Wizytacje biskupa W. H. Sierakowskiego:
r. 1745 - Poraź, rkp. 172, k. 95 v; Targowiska, rkp. 171, k. 120 v; Wesoła, rkp. 173 k. 49 v.
(Archiwum Diecezjalne przy Kurii Biskupiej w Przemyślu).
JADWIGA KUCZYŃSKA
Chrzcielnice polskie nie miały drenażu ułatwiającego ich higieniczne
utrzymanie. Spośród znanych przykładów tylko chrzcielnica w Strzelcach
Świdnickich ma u nasady otwór zamykany metalowym korkiem, którym mo-
gła spływać zużyta woda.
Niektóre chrzcielnice śląskie, np. w Brzostowie (il. 8), Kłodzie (ił. 9),
Stypułowie i w Krapkowicach mają na obrzeżu czaszy owalne wgłębie-
nia. Służyły one zapewne do ustawiania akcesoriów niezbędnych podczas
ceremonii chrztu. Tę samą funkcję spełniały niewątpliwie dwie nisze wykute
w górnej partii chrzcielnicy w Żmigrodzie Starym (il. 10) i cztery konsolki
wyrzeźbione na czaszy chrzcielnicy w Lubszy (il. 11).
O nakazie liturgicznym poświęcania nowej chrzcielnicy przypomina bis-
kup chełmiński. Piotr Kostka: „Statuimus quoque, ut nullus Clericus utatur
in Ecclesia [...] vasculi sive Baptisteriis [...] nisi prius benedictis ab Epis-
copo ,..48”.
W Polsce umieszczano zazwyczaj chrzcielnicę w miejscu centralnym,
in medio ecclesiae49, po stronie zachodniej kościoła. Spotykało się ją tam
powszechnie w końcu XVI w. w diecezji krakowskiej^1 i poznańskiej''1. Akta
wizytacyjne diecezji przemyskiej do r. 1721 określają jeszcze jej miejsce na
osi kościoła^2. Nie ulega wątpliwości, że lokalizacja taka była przeżytkiem
wcześniejszej epoki. Obecnie to tradycyjne usytuowanie chrzcielnicy ufrzy-
48 Tamże s. 70.
49 Wiśniowski. Kościół parafialny s. 213.
50 Wizytacje biskupa J. Radziwiłła: r. 1593, nr 3; r. 1598, nr 10 (Archiwum Kurii Metro-
politalnej w Krakowie) cyt. za: Wiśniowski. Kościół parafialny s. 213.
51 P. Sczaniecki. Gotycka chrzcielnica w katedrze poznańskiej (mps).
52 Liber privillegiorum, r. 1637 - Błozew, rkp. 143, k. 180 v. Wizytacje F. Alembeka, ka-
nonika przemyskiego, od r. 1637 wizytatora całej diecezji przemyskiej: r. 1622 - Żurawica, rkp.
143, k. 111 v., r. 1634 - Iwonicz, rkp. 156, s. 671; r. 1639 - Kombornia, rkp. 156, s. 515; r. 1640
- Harta, rkp. 159, s. 1667; Hyżne, rkp. 159, s. 1585; Rymanów, rkp. 157, s. 44; Wesoła, rkp.
159, s. 1400. Wizytacja biskupa J. A. Doenhoffa; r. 1699 - Głębokie, rkp. 155, k. 93; Targo-
wiska, rkp. 155, k. 216 v. Wizytacje dziekana F. Molińskiego; r. 1699 - Domaradz, rkp. 155,
k. 130; Hoczew, rkp. 155, k. 59; Strachocina, rkp. 155, k. 100. Wizytacje dziekana S. Dobroila:
r. 1699 - Haczów, rkp. 155, k. 218. Wizytacje dziekana S. K. Żywickiego: r. 1721 - Besko, rkp.
156, s. 55; Jaćmierz, rkp. 156, s. 1430; Jasionów, rkp. 156, s. 1822. Wizytacje biskupa J. K.
Szembeka: r. 1721 - Krościenko Wyżne, rkp. 156, s. 302; Poraź, rkp. 157, s. 1321; Trześniów,
rkp. 156, s. 1821; Wrocanka, rkp. 156, s. 738. Od r. 1722 w diecezji przemyskiej następuje
zmiana w usytuowaniu chrzcielnic. Ustawia się je bądź po stronie Ewangelii, bądź po stronie
Lekcji.
Chrzcielnice po stronie Ewangelii:
Wizytacje biskupa J. K. Szembeka: r. 1722 - Harta, rkp. 159, s. 1655; Królik, rkp. 156, s. 694.
Wizytacje biskupa W. H. Sierakowskiego: r. 1745 - Domaradz, rkp. 175, s. 122.
Chrzcielnice po stronie Lekcji:
Wizytacje biskupa J. K. Szembeka: r. 1722 — Haczów, rkp. 156, s. 569. Wizytacje biskupa
A. Fredry: r. 1727 - Iwonicz, rkp. 160, k. 221. Wizytacje biskupa W. H. Sierakowskiego:
r. 1745 - Poraź, rkp. 172, k. 95 v; Targowiska, rkp. 171, k. 120 v; Wesoła, rkp. 173 k. 49 v.
(Archiwum Diecezjalne przy Kurii Biskupiej w Przemyślu).