DOI Artikel:
Zagrodzki, Tadeusz: Historyczny układ urbanistyczny Zakroczymia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37102#0029
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXIX, zeszyt 4 - 1981
TADEUSZ ZAGRODZKI
HISTORYCZNY UKŁAD URBANISTYCZNY ZAKROCZYMIA
Mieszkańcom Zakroczymia,
którzy w sierpniu 1944 roku
nieśli pomoc uwięzionym w Forcie
Nieprzeciętne zainteresowanie, jakie budzi Zakroczym, ma szczególną
przyczynę w jego usytuowaniu geograficznym i topograficznym. Można
mówić o „pięknym położeniu” miasta, związanego zarówno z wysoką pra-
wobrzeżną skarpą wiślaną, jak i z terenem ukształtowanym w sposób niezwy-
kły, porzeźbionym głębokimi wąwozami uchodzącymi ku Wiśle. Miasto
nie należy natomiast do takich, które mogłyby przyciągać charakterystycz-
ną, od dawna dziedziczoną zabudową. Przeciwnie, to, co w tym zakresie
istnieje aktualnie, świadczy o odradzaniu i dźwiganiu się ze straszliwej klęs-
ki wojennej. Przestronne a przypadkowe perspektywy tym bardziej kierują
uwagę na bogaty i ciekawy układ terenowy. To ukształtowanie i położenie
jest zapowiedzią przyszłego rozwoju Zakroczymia jako należącego do war-
szawskiego regionu turystyki i wypoczynku. Położenie to budzi jednocześ-
nie daleko sięgające refleksje historycznej retrospekcji. Te same walory,
które mogą dać dzisiaj wybitne korzyści ze względu na zarysowujące się
nowe funkcje, oceniane były w odległej przeszłości jako doskonale odpowia-
dające elementarnym zadaniom osadniczym. Było to „miejsce”1 dla pow-
stającego osadnictwa niezmiernie korzystne. Położenie przy wielkim szlaku
Wisły, na Wysokim brzegu, przy przeprawie, a także przy ważnym lądowym
szlaku handlowym z północy na południe, idącym tu wzdłuż brzegu, ponad-
to zaś położenie na wzgórkach i płaskowyżach, wydzielonych wspomnianymi
wąwozami, odpowiadało warunkom i założeniom podstawowym. Dawało
ono zapowiedź wykształcenia się i rozwoju tych elementów i czynników, od
których zależało powstanie i przyszłość miasta.
Dzięki rozwojowi badań nad początkami miast w Polsce dysponujemy
pełnym obrazem prawidłowości procesu miastotwórczego. Poznane zostały
charakterystyczne etapy ewolucji miast, a układy typowe tak określone,
1 H. Samson owicz (Życie miasta średniowiecznego. Warszawa 1970 s. 9) wskazuje,
że słowo „miasto” wywodzi się od słowa „miejsce”.
Tom XXIX, zeszyt 4 - 1981
TADEUSZ ZAGRODZKI
HISTORYCZNY UKŁAD URBANISTYCZNY ZAKROCZYMIA
Mieszkańcom Zakroczymia,
którzy w sierpniu 1944 roku
nieśli pomoc uwięzionym w Forcie
Nieprzeciętne zainteresowanie, jakie budzi Zakroczym, ma szczególną
przyczynę w jego usytuowaniu geograficznym i topograficznym. Można
mówić o „pięknym położeniu” miasta, związanego zarówno z wysoką pra-
wobrzeżną skarpą wiślaną, jak i z terenem ukształtowanym w sposób niezwy-
kły, porzeźbionym głębokimi wąwozami uchodzącymi ku Wiśle. Miasto
nie należy natomiast do takich, które mogłyby przyciągać charakterystycz-
ną, od dawna dziedziczoną zabudową. Przeciwnie, to, co w tym zakresie
istnieje aktualnie, świadczy o odradzaniu i dźwiganiu się ze straszliwej klęs-
ki wojennej. Przestronne a przypadkowe perspektywy tym bardziej kierują
uwagę na bogaty i ciekawy układ terenowy. To ukształtowanie i położenie
jest zapowiedzią przyszłego rozwoju Zakroczymia jako należącego do war-
szawskiego regionu turystyki i wypoczynku. Położenie to budzi jednocześ-
nie daleko sięgające refleksje historycznej retrospekcji. Te same walory,
które mogą dać dzisiaj wybitne korzyści ze względu na zarysowujące się
nowe funkcje, oceniane były w odległej przeszłości jako doskonale odpowia-
dające elementarnym zadaniom osadniczym. Było to „miejsce”1 dla pow-
stającego osadnictwa niezmiernie korzystne. Położenie przy wielkim szlaku
Wisły, na Wysokim brzegu, przy przeprawie, a także przy ważnym lądowym
szlaku handlowym z północy na południe, idącym tu wzdłuż brzegu, ponad-
to zaś położenie na wzgórkach i płaskowyżach, wydzielonych wspomnianymi
wąwozami, odpowiadało warunkom i założeniom podstawowym. Dawało
ono zapowiedź wykształcenia się i rozwoju tych elementów i czynników, od
których zależało powstanie i przyszłość miasta.
Dzięki rozwojowi badań nad początkami miast w Polsce dysponujemy
pełnym obrazem prawidłowości procesu miastotwórczego. Poznane zostały
charakterystyczne etapy ewolucji miast, a układy typowe tak określone,
1 H. Samson owicz (Życie miasta średniowiecznego. Warszawa 1970 s. 9) wskazuje,
że słowo „miasto” wywodzi się od słowa „miejsce”.