DOI article:
Kuczyńska, Jadwiga: Chrzcielnica w świetle myśli liturgicznej i przepisów kościelnych średniowiecza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37102#0084
54
tADWIGA KUCZYŃSKA
chrzcielnicy blisko wejścia łączyło się również z wczesnochrześcijańskim
zwyczajem, który zabraniał nie ochrzczonym wstępu do kościoła. Statut
duński synodu z r. 1517 objaśnia umieszczenie chrzcielnicy po stronie za-
chodniej, bezpośrednio przy drzwiach głównych, tym, że chrzest stanowi
wrota zbawienia i wprowadzenie do innych sakramentów37. W późnym śred-
niowieczu, a zwłaszcza w epoce odrodzenia, tradycyjne usytuowanie chrzciel-
nicy czasami ulegało zmianie. Przepisy Karola Boromeusza nakazują co
prawda umieszczanie chrzcielnicy w pobliżu głównego wejścia, ale po stronie
Ewangelii, gdyż tam skupiali się katechumeni38. Zauważa się również ten-
dencję do przesuwania chrzcielnicy ku wschodniej części kościoła.
Wczesnochrześcijański zwyczaj wprowadzania w czasie Wielkanocy do
baptysterium biało ubranych neofitów, którym pokazywano wówczas wodę
chrzcielną, przetrwał w średniowieczu pod postacią uroczystej procesji do
chrzcielnicy, w czasie której śpiewano litanię39.
O szczególnej czci, jaką otaczano chrzcielnicę, świadczy jedna z formuł
przysięgi: „Per Deum juro et sacros fontes, per Sion et Sinai montes, f^lsa-
tor est ille”40.
II
Chrzcielnic polskich dotyczyły te same przepisy, które obowiązywały
w innych krajach Europy łacińskiej. Z postanowień synodalnych dotyczą-
cych chrzcielnic wynika, że posiadanie chrzcielnicy kamiennej nie zawsze
było rzeczą łatwą. Dlatego też nakazy dotyczą często zaopatrywania chrzciel-
nic w metalowe zbiorniki na wodę, ponieważ drewniane chrzcielnice prze-
ciekają. Biskup poznański Andrzej poleca w 1420 r., aby plebani do naj-
bliższej Wielkanocy postarali się o właściwy zbiornik na wodę chrzcielną:
„... caldareąue ereum vel plumbeum in fonte baptismi infra hinc et festum
Paschę proximum habeant comparatum propter stilicidium quod fit de fon-
tibus ligneis”41. Biskup wrocławski Konrad w r. 1446 zezwala nawet na
chrzcielnicę drewnianą, byleby nadawała się do przeprowadzenia obrzędu
chrztu:” Preterea ut omnes ecclesie, que habent fontem baptismalem, si
nequeunt habere lapideum, habeant ligneum ad officium baptismi in lati-
tudine et longitudine competenti”42.
17 Tamże s. 67.
38 Karol Boromeusz. Instructionum fabricae ecclesiasticae et supellectilis ecclesiasticae
libri duo I, cap. XIX. Wyd. E. van Drival. Paris-Arras 1855 s. 82-105.
39 Sicardus. Mitr ale W; J. B e 1 e t h. Rationale Divinorum Officiorum. W: PL 202, 111.
40 Corblet. Histoire dogmatiąue s. 110. ,
41 J. Sawicki. Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne. Synody diecezji poznańskiej
i ich statuty. Poznań 1952 s. 147; E. Wiśniowski. Kościół parafialny i jego funkcje spo-
łeczne w średniowiecznej Polsce. „Studia Theologica Varsaviensia’ 7:1969 nr 2 s. 213.
tADWIGA KUCZYŃSKA
chrzcielnicy blisko wejścia łączyło się również z wczesnochrześcijańskim
zwyczajem, który zabraniał nie ochrzczonym wstępu do kościoła. Statut
duński synodu z r. 1517 objaśnia umieszczenie chrzcielnicy po stronie za-
chodniej, bezpośrednio przy drzwiach głównych, tym, że chrzest stanowi
wrota zbawienia i wprowadzenie do innych sakramentów37. W późnym śred-
niowieczu, a zwłaszcza w epoce odrodzenia, tradycyjne usytuowanie chrzciel-
nicy czasami ulegało zmianie. Przepisy Karola Boromeusza nakazują co
prawda umieszczanie chrzcielnicy w pobliżu głównego wejścia, ale po stronie
Ewangelii, gdyż tam skupiali się katechumeni38. Zauważa się również ten-
dencję do przesuwania chrzcielnicy ku wschodniej części kościoła.
Wczesnochrześcijański zwyczaj wprowadzania w czasie Wielkanocy do
baptysterium biało ubranych neofitów, którym pokazywano wówczas wodę
chrzcielną, przetrwał w średniowieczu pod postacią uroczystej procesji do
chrzcielnicy, w czasie której śpiewano litanię39.
O szczególnej czci, jaką otaczano chrzcielnicę, świadczy jedna z formuł
przysięgi: „Per Deum juro et sacros fontes, per Sion et Sinai montes, f^lsa-
tor est ille”40.
II
Chrzcielnic polskich dotyczyły te same przepisy, które obowiązywały
w innych krajach Europy łacińskiej. Z postanowień synodalnych dotyczą-
cych chrzcielnic wynika, że posiadanie chrzcielnicy kamiennej nie zawsze
było rzeczą łatwą. Dlatego też nakazy dotyczą często zaopatrywania chrzciel-
nic w metalowe zbiorniki na wodę, ponieważ drewniane chrzcielnice prze-
ciekają. Biskup poznański Andrzej poleca w 1420 r., aby plebani do naj-
bliższej Wielkanocy postarali się o właściwy zbiornik na wodę chrzcielną:
„... caldareąue ereum vel plumbeum in fonte baptismi infra hinc et festum
Paschę proximum habeant comparatum propter stilicidium quod fit de fon-
tibus ligneis”41. Biskup wrocławski Konrad w r. 1446 zezwala nawet na
chrzcielnicę drewnianą, byleby nadawała się do przeprowadzenia obrzędu
chrztu:” Preterea ut omnes ecclesie, que habent fontem baptismalem, si
nequeunt habere lapideum, habeant ligneum ad officium baptismi in lati-
tudine et longitudine competenti”42.
17 Tamże s. 67.
38 Karol Boromeusz. Instructionum fabricae ecclesiasticae et supellectilis ecclesiasticae
libri duo I, cap. XIX. Wyd. E. van Drival. Paris-Arras 1855 s. 82-105.
39 Sicardus. Mitr ale W; J. B e 1 e t h. Rationale Divinorum Officiorum. W: PL 202, 111.
40 Corblet. Histoire dogmatiąue s. 110. ,
41 J. Sawicki. Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne. Synody diecezji poznańskiej
i ich statuty. Poznań 1952 s. 147; E. Wiśniowski. Kościół parafialny i jego funkcje spo-
łeczne w średniowiecznej Polsce. „Studia Theologica Varsaviensia’ 7:1969 nr 2 s. 213.