DOI Artikel:
Iwaszkiewicz-Wronikowska, Bożena: Historia badań nad malowidłami z katakumb Rzymu: część 1
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37102#0132
82
BOŻENA WRONIKOWSKA
Aleksandra VI, Juliusza II i Leona X wspominają też o pobożnych Rzy-
mianach, którzy schodzili w podziemia bazyliki św. Pankracego, aby uczcić
znajdujące się tam groby męczenników. Jednak dopiero sensacyjne odkrycie
dokonane 31 maja 1578 r. spowodowało, że podziemne cmentarze stały się
obiektem zainteresowania zarówno uczonych, jak i szerokich rzesz lud-
ności7. Podczas prac prowadzonych w winnicy Bartolomeo Sancheza przy
Via Salaria Nuova nastąpiło obsunięcie terenu, na skutek czego odsłonięte
zostały korytarze Cmentarza Jordanów8. Znakomicie zachowane malowidła,
rzeźbione sarkofagi i liczne inskrypcje były podziwiane przez tłumy zwie-
dzających, którzy, jak donosił tajny agent Elżbiety, królowej angielskiej,
Anthony Munday9, z właściwą Rzymianom łatwowiernością widzieli w każ-
dym z odkrytych grobów szczątki męczennika lub świętego.
Zainteresowanie odnalezionymi reliktami z czasów wczesnego chrześ-
cijaństwa potęgowała atmosfera okresu kontrreformacji. Szukano w nich
przede wszystkim potwierdzenia ortodoksyjności nauki Kościoła katolickie-
go i argumentów świadczących o dochowaniu wiary prawdom głoszonym
przez chrześcijan pierwszych wieków. Takie nastawienie nie sprzyjało obiek-
tywnemu potraktowaniu znalezisk - malowidłom katakumbowym przypi-
sywano taką jedynie wymowę, jaka korespondowała z nauką Kościoła. Prace
uczonych tego okresu, wśród których pasją badawczą wyróżniali się Onofrio
Panvinio, Cesare Baronio i Pompeo Ugonio10, wprawdzie podporządkowane
celom apologetycznym, odegrały jednak ważną rolę popularyzatorską i dały
początek nowej nauce - archeologii chrześcijańskiej. Niebagatelna rola przy-
padła tu w udziale rysownikom, którzy towarzysząc badaczom penetrującym
katakumby wykonywali kopie znajdowanych tam malowideł. W Bibliotece
Watykańskiej zachowało się dzieło hiszpańskiego dominikanina Alfonsa
Chacon (1540-1599) zawierające rysunkowe reprodukcje przedstawień z
nowo odkrytego cmentarza Jordanów (Cod. Vat. 5409). Wykonane w stylu
epoki, rysunki te, ważne dla nas jako swego rodzaju dokument, pozosta-
wiają jednak wiele do życzenia. Na liczne błędy tych kopii zwrócili uwagę
już współcześni Ciacconiusa (tak nazywano w Rzymie Chacona), a jeden
7 O odkryciu tej „subterranea civitas” mówi XVI-wieczna relacja odnaleziona w 1888 r.
w Trewirze (B o v i n i. Rassegna degli studi sulle catacombe s. 9) oraz przechowywane w Biblio-
tece Watykańskiej „Urbinati” - Bibl. Vat. Lat. Urb. 1046, f.256 i 302 (Testini. La cata-
combe s. 17).
8 W momencie odkrycia przypuszczano, że znaleziono cmentarz Priscilli - J. L’Hereux.
Hagioglypta sive picturae et sculturae. Lutetiae Parisiorum 1856 s. 2; Testini. Le catacombe
s. 17.
9 English Roman Life. Londyn 1581 (za: Bovini. Rassegna degli studi sulle catacombe
s. 9).
10 O. Panvinio (1530-1568). De ritu sepeliendi mortuos apud veteres christianos et eorun-
dem coemeteriis liber. Colonia 1568; C. Baronio (1538-1607). Martyrologium Romanum.
Roma 1598; P. Ugonio (t 1613?). Historia delle Stationi di Roma. Roma 1558.
BOŻENA WRONIKOWSKA
Aleksandra VI, Juliusza II i Leona X wspominają też o pobożnych Rzy-
mianach, którzy schodzili w podziemia bazyliki św. Pankracego, aby uczcić
znajdujące się tam groby męczenników. Jednak dopiero sensacyjne odkrycie
dokonane 31 maja 1578 r. spowodowało, że podziemne cmentarze stały się
obiektem zainteresowania zarówno uczonych, jak i szerokich rzesz lud-
ności7. Podczas prac prowadzonych w winnicy Bartolomeo Sancheza przy
Via Salaria Nuova nastąpiło obsunięcie terenu, na skutek czego odsłonięte
zostały korytarze Cmentarza Jordanów8. Znakomicie zachowane malowidła,
rzeźbione sarkofagi i liczne inskrypcje były podziwiane przez tłumy zwie-
dzających, którzy, jak donosił tajny agent Elżbiety, królowej angielskiej,
Anthony Munday9, z właściwą Rzymianom łatwowiernością widzieli w każ-
dym z odkrytych grobów szczątki męczennika lub świętego.
Zainteresowanie odnalezionymi reliktami z czasów wczesnego chrześ-
cijaństwa potęgowała atmosfera okresu kontrreformacji. Szukano w nich
przede wszystkim potwierdzenia ortodoksyjności nauki Kościoła katolickie-
go i argumentów świadczących o dochowaniu wiary prawdom głoszonym
przez chrześcijan pierwszych wieków. Takie nastawienie nie sprzyjało obiek-
tywnemu potraktowaniu znalezisk - malowidłom katakumbowym przypi-
sywano taką jedynie wymowę, jaka korespondowała z nauką Kościoła. Prace
uczonych tego okresu, wśród których pasją badawczą wyróżniali się Onofrio
Panvinio, Cesare Baronio i Pompeo Ugonio10, wprawdzie podporządkowane
celom apologetycznym, odegrały jednak ważną rolę popularyzatorską i dały
początek nowej nauce - archeologii chrześcijańskiej. Niebagatelna rola przy-
padła tu w udziale rysownikom, którzy towarzysząc badaczom penetrującym
katakumby wykonywali kopie znajdowanych tam malowideł. W Bibliotece
Watykańskiej zachowało się dzieło hiszpańskiego dominikanina Alfonsa
Chacon (1540-1599) zawierające rysunkowe reprodukcje przedstawień z
nowo odkrytego cmentarza Jordanów (Cod. Vat. 5409). Wykonane w stylu
epoki, rysunki te, ważne dla nas jako swego rodzaju dokument, pozosta-
wiają jednak wiele do życzenia. Na liczne błędy tych kopii zwrócili uwagę
już współcześni Ciacconiusa (tak nazywano w Rzymie Chacona), a jeden
7 O odkryciu tej „subterranea civitas” mówi XVI-wieczna relacja odnaleziona w 1888 r.
w Trewirze (B o v i n i. Rassegna degli studi sulle catacombe s. 9) oraz przechowywane w Biblio-
tece Watykańskiej „Urbinati” - Bibl. Vat. Lat. Urb. 1046, f.256 i 302 (Testini. La cata-
combe s. 17).
8 W momencie odkrycia przypuszczano, że znaleziono cmentarz Priscilli - J. L’Hereux.
Hagioglypta sive picturae et sculturae. Lutetiae Parisiorum 1856 s. 2; Testini. Le catacombe
s. 17.
9 English Roman Life. Londyn 1581 (za: Bovini. Rassegna degli studi sulle catacombe
s. 9).
10 O. Panvinio (1530-1568). De ritu sepeliendi mortuos apud veteres christianos et eorun-
dem coemeteriis liber. Colonia 1568; C. Baronio (1538-1607). Martyrologium Romanum.
Roma 1598; P. Ugonio (t 1613?). Historia delle Stationi di Roma. Roma 1558.