DOI Artikel:
Noworyta-Kuklińska, Bożena: Flamandzki ołtarz świętej rodziny z kościoła Świętej Brygidy w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37101#0090
56
BOŻENA NOWORYTA-KUKLlNSKA
nik. Owoce znajdujące się w pobliżu Maryi nasuwają myśl o Gattdia
Pamdisi — rajskich radościach utraconych wskutek upadku Pierwszych
Rodziców, ale znowu odzyskanych dzięki Maryi, nowej Ewie 3i. Symbo-
lika poszczególnych przedstawionych na malowidle owoców (winne gro-
na, gruszka, granat, jabłko, migdał, wiśnie, czereśnie, śliwka, przekrojo-
na cytryna i zwinięta skórka jabłka) zwraca uwagę na treści związane
z odkupieniem świata, ma w sobie Ukryty sens śmierci i powtórnego
przyjścia Chrystusa, a przez to zapowiedź odkupienia 33.
Na śmierć Chrystusa wskazuje również nóż 33 zwrócony ostrzem ku
Chrystusowi i Maryi. W tym momencie trzeba też spojrzeć na Maryję
jako współodkupicielkę. Treści ćhrystofanii Maryi są szczególnie widocz-
ne w Niderlandach i tam też głównie znalazły odbicie w sztuce. Już od
XIV w. w tradycji znaleźć można świadectwo powszechnej opinii o udzia-
le i roli Maryi w wydarzeniach pasyjnych. Bierze ona duchowy udział
w fizycznych cierpieniach Chrystusa 3*. Na obrazie przed Maryją na pa-
rapecie leży księga. Ma ona charakter Ofjictum Parnam. Taki modlitew-
nik był na przełomie XV i XVI w. głównym atrybutem Maryi 33. W
XV w. powstawały na Zachodzie oparte na pasjach modlitewniki zdobio-
ne drzeworytami. Pasję można było przeżywać u siebie w domu. To
,,uprywatnienie" modlitwy wystąpiło na przełomie XV i XVI w. Dlate-
go też Pannę Maryję czy inne święte dziewice przedstawiano z modli-
tewnikami 36.
Pierwszy plan centralnego przedstawienia tryptyku wyraża więc w
ogólności ideę odkupienia. W wyniku nagromadzenia owoców i przed-
miotów o szczególnym symbolicznym znaczeniu uległ wzbogaceniu pier-
wotny prosty sens przedstawienia odpoczynku Świętej Rodziny podczas
ucieczki do Egiptu. Do takiej szczegółowej analizy upoważnia zasada za-
maskowanego symbolizmu — podstawa malarstwa niderlandzkiego, upo-
ważnia również tło, bardzo nietypowe dla średniowiecznych przedsta-
wień odpoczynku w drodze do Egiptu.
Fragment tła za głową Maryi (il. 2) przedstawia tron o znacznych
wymiarach. Pod jego baldachimem widać jedną postać anioła, drugi anioł
stoi u stóp tronu, trzeci natomiast jest widoczny w głębi sceny w bra-
mie, jak wchodzi na dziedziniec. Anioły, idące kolejno za sobą, przypomi-
3i E. Panofsky. .Studia z historii sztuki. Warszawa 1971 s. 136.
są H. Sachs, E. B a d s t u b n e r, H. N e u m a n n. Christliche tkouopraphie
i?t Stichtoorteu. Leipzig 1973 s. 137. G. H e i n z - M o h r. Leodkott der St/trtboie.
Bdder u?td Zeichea der Christlicheu Kuust. Dusseldorf—jKoln 1976 s. 304.
33 Heinz-Mohr, jw. s. 212.
33 T. Dobrzeniecki. Eepettda średuiotoieczua to piśmieuuicttaie i sztuce.
Chrpstofauia Marii. W: Sreduiotuiecze. Studia o kulturze s. 46.
33 Panofsky, jw. s. 122.
3" Górski, jw. s. 306.
BOŻENA NOWORYTA-KUKLlNSKA
nik. Owoce znajdujące się w pobliżu Maryi nasuwają myśl o Gattdia
Pamdisi — rajskich radościach utraconych wskutek upadku Pierwszych
Rodziców, ale znowu odzyskanych dzięki Maryi, nowej Ewie 3i. Symbo-
lika poszczególnych przedstawionych na malowidle owoców (winne gro-
na, gruszka, granat, jabłko, migdał, wiśnie, czereśnie, śliwka, przekrojo-
na cytryna i zwinięta skórka jabłka) zwraca uwagę na treści związane
z odkupieniem świata, ma w sobie Ukryty sens śmierci i powtórnego
przyjścia Chrystusa, a przez to zapowiedź odkupienia 33.
Na śmierć Chrystusa wskazuje również nóż 33 zwrócony ostrzem ku
Chrystusowi i Maryi. W tym momencie trzeba też spojrzeć na Maryję
jako współodkupicielkę. Treści ćhrystofanii Maryi są szczególnie widocz-
ne w Niderlandach i tam też głównie znalazły odbicie w sztuce. Już od
XIV w. w tradycji znaleźć można świadectwo powszechnej opinii o udzia-
le i roli Maryi w wydarzeniach pasyjnych. Bierze ona duchowy udział
w fizycznych cierpieniach Chrystusa 3*. Na obrazie przed Maryją na pa-
rapecie leży księga. Ma ona charakter Ofjictum Parnam. Taki modlitew-
nik był na przełomie XV i XVI w. głównym atrybutem Maryi 33. W
XV w. powstawały na Zachodzie oparte na pasjach modlitewniki zdobio-
ne drzeworytami. Pasję można było przeżywać u siebie w domu. To
,,uprywatnienie" modlitwy wystąpiło na przełomie XV i XVI w. Dlate-
go też Pannę Maryję czy inne święte dziewice przedstawiano z modli-
tewnikami 36.
Pierwszy plan centralnego przedstawienia tryptyku wyraża więc w
ogólności ideę odkupienia. W wyniku nagromadzenia owoców i przed-
miotów o szczególnym symbolicznym znaczeniu uległ wzbogaceniu pier-
wotny prosty sens przedstawienia odpoczynku Świętej Rodziny podczas
ucieczki do Egiptu. Do takiej szczegółowej analizy upoważnia zasada za-
maskowanego symbolizmu — podstawa malarstwa niderlandzkiego, upo-
ważnia również tło, bardzo nietypowe dla średniowiecznych przedsta-
wień odpoczynku w drodze do Egiptu.
Fragment tła za głową Maryi (il. 2) przedstawia tron o znacznych
wymiarach. Pod jego baldachimem widać jedną postać anioła, drugi anioł
stoi u stóp tronu, trzeci natomiast jest widoczny w głębi sceny w bra-
mie, jak wchodzi na dziedziniec. Anioły, idące kolejno za sobą, przypomi-
3i E. Panofsky. .Studia z historii sztuki. Warszawa 1971 s. 136.
są H. Sachs, E. B a d s t u b n e r, H. N e u m a n n. Christliche tkouopraphie
i?t Stichtoorteu. Leipzig 1973 s. 137. G. H e i n z - M o h r. Leodkott der St/trtboie.
Bdder u?td Zeichea der Christlicheu Kuust. Dusseldorf—jKoln 1976 s. 304.
33 Heinz-Mohr, jw. s. 212.
33 T. Dobrzeniecki. Eepettda średuiotoieczua to piśmieuuicttaie i sztuce.
Chrpstofauia Marii. W: Sreduiotuiecze. Studia o kulturze s. 46.
33 Panofsky, jw. s. 122.
3" Górski, jw. s. 306.